پەرەگراف
"ئاهەنگێكی دیموكراسی" یاخود "گاڵتەجارییەكی سیاسی و شانۆگەریی" ئەو وشانانەن كە هەڵبژاردنەكانی ئەمڕۆی سەرۆكایەتی سوریای پێ وەسف دەكرێت، یەكەمیان لەلایەن ڕژێمی سوریا و لایەنگرانی لە ناوخۆی و دەرەوە، دووەمیشیان لەلایەن ئۆپۆزسیۆن و ئەوانەی دژی دەسەڵاتی ئێستای سوریان.
لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی هەڵبژاردنەكە هیچ لایەنگرێكی نییە جگە لە چین و ڕوسیا و ئێران، كە بەردەوام پشتیوانی دەسەڵاتی ئەسەدن، لەبەرامبەردا ئەمریكا و زۆرینەی وڵاتانی ڕۆژئاوا هەڵبژاردنەكەیان ڕەتكردۆتەوە.
ئەمریكا و بەریتانیا، ئەڵمانیا و فەڕەنسا و ئیتاڵیا، بەیاننامەیەكی هەوبەشیان بڵاوكردووەتەوە‌و تێیدا دەڵێن "ئەم هەڵبژاردنە نە ئازادە نە دادپەروەرانەیە".
كێ ڕكابەری ئەسەدە؟
هەڵبژاردنەكە تەنها لە ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی حكومەتی سوریادا بەڕێوەدەچێت، كاندیدەكانیش بەشار ئەسەد سەرۆكی ئێستای سوریا، عەبدوڵا سەلوم عەبدوڵا ئەندامی یەكێك لە حزبە هاوپەیمانەكانی حزبی بەعس كە پێشتر چەندین پۆستی باڵای وەرگرتووە لەنێویاندا وەزیری دەوڵەت، هەروەها مەحمود مەرعی كە ئەندامی ئۆپۆزسیۆنی ناوخۆیە، ئەمە لەكاتێكدایە ئۆپۆزسیۆنی سوریا لە ناوخۆ و دەرەوە بایكۆتی هەڵبژاردنەكانی كردووە.
هەرچەندە دوای 48 كاتژمێر لە داخستنی سندوقەكانی دەنگدان، ئەنجامەكان ئاشكرا دەكرێن، بەڵام لەئێستاوە بردنەوەی بەشار ئەسەد و بەدەستهێنانەوەی خولی سێهەمی سەرۆكایەتی مسۆگەرە و هیچ كەسێك گومانی نییە جگە لەو كەسێكی دیكە ببێتە سەرۆكی سوریا، دوو كاندیدەكەی دیكەش بەڵێنیانداوە ئەنجامی هەڵبژاردنەكە قبوڵ بكەن.
چیرۆكی خێزانێكی جیاواز
خانەوادەی ئەسەد ماوەی زیاتر لە 50 ساڵە بەهاوكاری سوپا و دەزگا ئەمنییەكان حوكمی سوریا دەكەن، ئەوان سەر بە عەلەوییەكانن كە كەمینەی سوریا پێكدەهێنن، بەڵام توانیویانە بۆ دەیان ساڵ جومگە سەرەكییەكانی دەسەڵات بگرنە دەست.
حافز ئەسەد
لە كتێبی "مێژووی نوێی سوریا.. سەردەمی حافز ئەسەد 1971 – 2000"، توێژەری سوریا هیشام عوسمان ئاماژە بەوە دەكات، حافز ئەسەد لە شاری قەرداحەی سەر بە پارێزگای لازقیەی سوریا ساڵی 1930 لەدایكبووە، پیاوێكی ئاینی مەسیحیی نازناوی ئەسەدی لە سلێمان-ی باپیری ناوە، بەهۆی پارێزگاریكردن لە مەسیحییەكان لەكاتی جەنگی یەكەمی جیهانیدا.
سەرۆكی پێشووی سوریا چووەتە كۆلێژی فڕۆكەوانی و لە بەشی فڕۆكەی جەنگی دەرچووە، دوای جیابوونەوەی میسر و سوریا لەكار دوورخراوەتەوە، بەڵام كاتێك ساڵی 1963 حزبی بەعس لە سوریا دەگاتە دەسەڵات، دەگەڕێتەوە سەر كارەكەی.
ئەستێرەی بەختی حافز هەرزوو دەست بە گەشانەوە دەكات، لەماوەی دوو ساڵدا لە ڕائیدەوە دەبێتە لیوای فڕۆكەوان، دواتر سەركردەی هێزی ئاسمانی و ئەندامی سەركردایەتی شۆڕش.
پێش ئەوەی ببێتە سەرۆك، پۆستی وەزیری بەرگری وەردەگرێت، دواتر لە 16ی تشرینی دووەمی 1970 "بزوتنەوەی ڕاستكردنەوە" پێكدەهێنێت و سەرۆكی ئەوكاتەی سوریا چەند سەركردەیەكی حزبی بەعس دەستگیر دەكات.
دوای ئەو گۆڕانكارییە ئەحمەد خەتیب سەرۆكی سەندیكای مامۆستایان دەكرێتە سەرۆك، حافز ئەسەدیش دەبێتە سەرۆك وەزیران و ئەمینداری گشتی حزبی بەعسی عەرەبی ئیشتراكی.
لە 22 شوباتی ساڵی 1971 دەسەڵاتەكانی سەرۆك بۆ خۆی دەگوازێتەوە، پاشان لە 12 ئازاردا بە ڕاپرسییەك دەبێتە سەرۆكی وڵات و لەو كاتەوە خانەوادەكەی لە دەسەڵاتدان، بەوەش كۆتایی بە قۆناغی كودەتاكان دەهێنێت كە لە ساڵی 1946وە سوریای تێدا دەژیا.
حافز ئەسەد ژیانی هاوسەرگیری لەگەڵ ئەنیسە مەخلوف پێكدەهێنێت، دەبنە خاوەنی كچێك‌و چوار كوڕ ئەوانیش "بوشرا، باسل، بەشار، مەجد، ماهیر".
لەسەرەتادا باسل كوڕە گەورەی خێزانەكەی بۆ كورسیی دەسەڵات ئامادە دەكرا، بەڵام ساڵی 1994 لە ڕووداوێكی هاتوچۆدا گیانی لەدەستدا، لەوێوە بەشار بۆ پۆستەكە ئامادە دەكرێت، دوای مردنی حافز ئەسەد لە ساڵی 2000 دەسەڵات دەگرێتە دەست، ئەوەش ناڕەزایی مامی لێدەكەوێتەوە.
ڕەفعەت ئەسەد
ڕەفعەت ئەسەد برای بچوكی حافزە، لە سەردەمی براكەیەدا چەندین دەسەڵات و ئەركی گەورەی پێدراوە، لەوانە سەركوتكردنی یاخیبوونی گروپی ئیخوان موسلیمین لە ساڵی 1982 لە حەمما.
ڕەفعەت سەرایای بەرگری لە عەلەوییەكان پێكهێنا و ئیخوانەكانی لەناوبرد، لە هێرشەكەدا زۆرینەی گەڕەكەكانی شاری حەمای وێرانكرد و نزیكەی 10 بۆ 20 هەزار كەسی كوشت.
دوای ساڵێك لەو ڕووداوە كاتێك حافز ئەسەد بەهۆی نەخۆشیی دڵەوە لە نەخۆشخانە دەبێت، ڕەفعەت دەبابەی ناردە سەرشەقام و هەوڵی دەست بەسەرداگرتنی دەسەڵاتیدا، بەڵام سەركەوتوو نەبوو چونكە سوپا پشتگیری نەكرد، چارەنوسی ئەو برایە كوشتن و زیندانیكردن نەبوو، بەڵكو بە دەیان ملیۆن دۆلارەوە نەفی كرا.
ڕەفعەت یەكەم كەس بوو دژی ئامادەكردنی بەشار بۆ دەسەڵات وەستایەوە، لەو كاتەدا وتەبێژێك بە ناوییەوە باسی لەوەكرد، ئەوەی لە سوریا ڕوودەدات گاڵتەجاڕییەو نادەستوری و نایاساییە.
بەشار ئەسەد
ساڵی 2000 دوای گرتنەدەستی دەسەڵات، ڕاگەیاندنەكانی سوریا هەوڵیاندا وێنایەكی جوان بۆ بەشار بكەن، وەك گەنجێكی مۆدێرن دەریاندەخست كە دەیەوێت سەردەمی ئینتەرنێت بهێنێتە وڵات و ڕوبەڕوی گەندەڵیی بێتەوە، گرنگییەكی زۆر بە تەكنەلۆژیا دەدات، هانی گەنجان دەدات بۆ بەكارهێنانی كۆمپیوتەر و تەكنەلۆژیای نوێ.
بەشار ئەسەد ساڵی 1965 لەدایكبووە، دەرچووی بەشی پزیشكییە، ساڵی 1992 لە نەخۆشخانەیەك وەك پزیشكی چاو كاریكردووە، چونكە لەو كاتەدا هیچ هەوڵێكی نەبووە تاوەكو بچێتە دەسەڵات، دواتر بۆ خوێندن چووەتە بەریتانیا و دوای دوو ساڵ گەڕاوەتەوە.
مردنی براكەی بووەهۆی گۆڕانی گەورەی ژیانی، چونكە دوای ئەو ڕووداوە بۆ سەرۆكایەتی ئامادەكرا، ئەوەش بە چەند هەنگاوێك سەرەتا ساڵی 1994 پلەی نەقیبی سوپای وەرگرت، ساڵی 1995 ڕائید، ساڵی 1997 مقەدم ڕوكن و 1999 عەقید ڕوكن، بەدواشیدا بووە سەرۆكی وڵات.