گەڕاندنەوەی بەشێك لە خێزانە داعشەكانی كەمپی هۆل بۆ عێراق؛ كارەسات یان چاكسازیی كۆمەڵایەتی؟

پەرەگراف

حكومەتی عێراق بەرگری لە بڕیارێكی خۆی دەكات بۆ گەڕانەوەی هاووڵاتییە عێراقییەكانی كەمپی هۆل لە سووریا، كە لە ژن و منداڵانی چەكدارانی داعش پێكهاتوون، ئەوەش لە چوارچێوەی پلانێكی فراوانی حكومەت بۆ كۆتاییهێنان بە قەیرانی كەمپەكە كە زۆركەس بە مۆڵگەی گەشەكردنی بیری توندوتیژی و تیرۆری دەبینین.

پلانەكە ترس و نیگەرانیی بەرپرسان و نوێنەرانی پارێزگای نەینەوای لە ئەنجومەنی نوێنەران لێ كەوتووەتەوە، پێیان وایە ناوچەكەیان دەبێتە شوێنی ژیان و نیشتەجێبوونی خێزانەكانی داعش، ئەوەش لەلایەن حكومەتی عێراقەوە ڕەت كراوەتەوە.

وەزارەتی كۆچ ڕوونكردنەوەی هەیە

وەزارەتی كۆچ لە بەیاننامەیەكدا ڕایدەگەیەنێت "ئەو خێزانانەی دەگەڕێنەوە 383 كەسن، زۆرینەیان لە ژن و منداڵی خاوەن پێداویستیی تایبەت پێكهاتوون و بەشێوەیەكی هەڕەمەكی هەڵنەبژێردراون بۆ گەڕانەوە، بەڵكو لێكۆڵنەوەی ورد بۆ ماوەیەكی درێژ لەوبارەیەوە كراوە تاوەكو پلانێكی گونجاو دابنرێت".

وەزارەتەكە باسی لەوە كردووە "كۆبونەوەی فراوان لەگەڵ لایەنی پەیوەندیدار لە دیاریكردنی چارەنووسی ئەو چینە ئەنجام دراوە، كە پێویستیان بە دووبارە ئامادەكردن هەیە، بەتایبەت منداڵەكانیان، چونكە گرنگی پێنەدان و پشتگوێ خستنیان بۆ ماوەی چەندین ساڵ، دەیانكاتە بۆمبێكی ئامادەكرا بۆ تەقینەوە كە زیان بە خۆیان و كۆمەڵگەكەیان لە داهاتوودا بگەینن".

"دیدی هاوبەشی نێوان ڕاوێژكارانی ئاسایشی نیشتمانی، وەزارەتی كۆچ، لایەنە ئەمنییەكان، بووە هۆی دابەشكردنی ئەركەكان بەسەر سەرجەم لایەنەكاندا، هەریەكە و بەپێی تایبەتمەندیی خۆی، سەركردایەتی ئۆپراسیۆنە هاوبەشەكان، ڕاوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی، دەزگای ئەمنی نیشتمانی، ئەركی وردبینی ئەمنییان پێ سپێردرا، ئەوانیش لەڕێی چەند ڕاپۆرتێكەوە سەلماندیان ئەو خێزانانە هیچ گرفتێكیان لەسەر ئاسایش نییە و زۆرینەیان لە ژنان و منداڵانی خاوەن پێداویستی تایبەت پێكهاتوون و كەسوركاری داعشەكان نین" بەیاننامەكەی وەزارەتی كۆچ وادەڵێت.

وەزارەتی كۆچی عێراق ئاشكرای كردووە "ڕێكخراوە نێودەوڵەتییەكانی بواری بەڕێوەبردنی كەمپ و جێبەجێكردنی پرۆگرامی ڕاهێنانەوەی دەرونی، هاوبەشییان پێ كراوە، چونكە ئەو خێزانانە بە چاوی خۆیان ترسناكترین تاوانەكان و پێشێلكارییان بینیوە، لە كوشتن و لێدان و ئەشكەنجە و جۆرەكانی سەرپەڕاندن، كە چەتەكانی داعش بەرامبەر هاوڵاتیانی مەدەنی ئەنجامیان داوە، ئەمە جگە لەوەی هیچ خزمەتگوزارییەكی مرۆیی و تەندروستی و فێركارییان نەبینیوە لەكاتی داگیركاری داعش و تەنانەت لە كاتی مانەوەیان لە كەمپی هۆل".

هەڵوێستی نەینەوا چییە؟

لای خۆیانەوە لایەنە سیاسی و كۆمەڵایەتییەكانی پارێزگای نەینەوا دژی پلانەكەی حكومەت وەستاونەتەوە، چونكە خەرجیی مانەوەی ئەو كەسانە تا كاتی گەڕانەوەیان بۆ ماڵەكانیان، خراوەتە سەر پارێزگاكە، ئەوەش كاتی پێویستە، بەتایبەت تا دووبارە ڕاهێنانەوەیان پێ دەكرێت تا ئاستی دڵنیا بونەوە لەوەی هیچ بیرێكی توندوتیژیان نەماوە.

كازم وائیلی، ڕاوێژكاری پێشوو لە هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش، دەڵێت "پێویستە وڵاتانی دیكەیش هاووڵاتیانیان لە هۆل ببنەوە، لە ڕووی كۆمەڵایەتییەوە دایان ببڕن، تا بە تەواوی ڕادەهێنرێنەوە".

"پێویستە ڕێكخراوێكی نێودەوڵەتی یاخود لیژنەیەك هەبێت كە گرنگی بە سەرپەرشتیكردنی ئەو پرۆسەیە بدات، چونكە دەبێت ئەو كەمپە دابخرێت، بەڵام لە دۆخێكی گونجاودا و بە سەرپەرشتییەكی نێودەوڵەتی لەلایەن واشنتۆن یان مۆسكۆ، یاخود یەكێتی ئەوروپا" وائیلی وا دەڵَێت.

مستەفا كازمی لەگەڵ گرتنە دەستی پۆستی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران، باسی لە گرنگی كۆتاییهێنان بە دۆسیەی كەمپی هۆل كرد، پلانێكی فراوان و گشتگیری بۆ ئەو دۆسیەیە دانا، ئەوەش بە هاوكاریی ویلایەتە یەكگرتووەكات، نەتەوە یەكگرتووەكان، ڕێكخراوە یاساییەكان، هاوكات لایەنی سووری و هێزەكانی سووریای دیموكرات.

تانەگرتن لە بیرۆكەكە

چەند ڕۆژی ڕابردوو گۆڕەپانی عێراقی مشتومڕێكی گەرمی بەخۆیەوە بینی لەبارەی چۆنێتی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو قەیرانەدا، بەتایبەت لەگەڵ زیادبوونی هۆشداری و مەترسییەكان لە كەمپەكەدا، بەهۆی بڵاوبوونەوەی بیری توندڕەوی و سەرهەڵدانی تاوانی كوشتن، دووبارەبوونەوەی حاڵەتی هەڵهاتنی ئەو چەكدارانەی نیشتەجێی كەمپەكەن.

بەرپرسێكی وەزارەتی كۆچی عێراق ڕایدەگەیەنێت "لە چەند ڕۆژی داهاتوودا بەشێكی ئەو كەسانە دەگەن، هەرچەندە چەند لایەنێك ڕەتی دەكەنەوە، بەڵام دەبێت ئەو هەنگاوە تێپەڕێت، بەپێی ئەوەی پلانی بۆ دانراوە، چونكە هیچ ڕێگایەكی دیكە نییە بۆ دوورخستنەوەی ئەو مەترسییە لەسەر وڵات، لەوانەش تێدەگەین كە بیرۆكەكە ڕەتدەكەنەوە و تانەیان هەیە، بەڵام هەندێك جار چارەسەر پێویستی بە كەمێك و هێز و ئارامگرتن هەیە".

ئەو بەرپرسەی حكومەتی عێراق كە نەیویستووە ناوی ئاشكرا بكرێت، دەڵێت "كەمپەكان لە ناو عێراق ئامادەن، پرۆسەی ڕاهێنانەوە و بونیادنانەوەی تێدا ئەنجام دەدرێت، قوتابخانەی نوێی تێدا دروست دەكرێت و پرۆگرامی تایبەت دانراوە بۆ چۆنێتی مامەڵ كردنی لەگەڵ منداڵان و ژنان، بە هاوكاری ڕێكخراوە نێودەڵەتییەكان، هەروەها پێدانی خولی تایبەت و وانەی زۆر لە بوارەكانی ژیانی گشتی، مافی مرۆڤ، هۆشیاری، تێكەڵاوی، ڕاهێنانی دەرونی، هێزی جەستە، بۆ پیاوان و ژنان تاوەكو ئەوانەی پێشتر لەبیر بكەن، لە قۆناغی یەكەمیشدا بەتایبەت بۆ ئەوانەیە كە لە تەمەنێكی دیاریكراودان".

بەرپرسە عێراقییەكە تیشكی خستووەتە سەر ئەوەی بەپێی ئەو پلانەی دانراوە، دەبێت لە ماوەی دووساڵ بۆ سێ ساڵدا بگەڕێندرێنەوە بۆ ناوچەكانی خۆیان، ئەوەی پشت دەبەستێت بە پرۆگرامی دووبارە ڕاهێنانەوەیان كە پێویستی بە پشتگیری لایەنە پەیوەندیدارەكانە وەك وەزارەتی پەروەردە و لایەنەكانی دیكە.

ئێزدییەكان دژن

لایەنە ئێزدییەكان دژی پلانەكە وەستاونەتەوە، پێیان وایە ئەوە "سوكایەتی"ییە بەو خێزانانەی ڕووبەڕووی ئەشكەنجە و دەستدرێژی بوونەتەوە لەسەر دەستی ڕێكخراوی داعش.

ڤیان دەخیل، ئەندامی خولی پێشووی ئەنجومەنی نوێنەران، لە بەیاننامەیەكدا دەڵێت "حكومەتی عێراق و مستەفا كازمی سەرۆكوەزیران 150 خێزان لە كەمپی هۆل لە سوریا بۆ كەمپی جەدعەی باشوری شاری موسڵ دەگوازێتەوە، هەرچەندە ئێمە زۆر دژی ئەو هەنگاوەین، زۆر هەوڵمان دا ڕێگریی لێ بكەین، بەڵام هەر ئەنجام درا".

دەخیل كە خۆی ئێزدییە، ئاماژە بەوە دەكات "ئەو خێزانانە بە پاسی حكومی دەگوازرێنەوە و پاسەوانی دەكرێن، بەناو شنگالدا دەبرێن، ئەوە سوكایەتییەكی گەورەیە، زۆر گەورە بۆ برینی ئەو قوربانییانەی هێشتا خوێنیان لێ دەچۆڕێت، زەبرێكی دیكەیە بە ڕووی مرۆڤایەتیدا، بە ڕووی ئەو ئازارەی هێشتا تێیدا دەژین".

هەنگاوێكی بوێرانە

هۆل، نیشتمانی 70 هەزار كەسە، زۆرینەیان ئەو ژن و منداڵانەن كە بەهۆی جەنگی سوریا و داعشەوە بێ ماڵ و حاڵ بوون، نزیكەی نیوەیان عێراقین، نزیكەی 10 هەزار بیانییشیان تێدایە، زۆرینەیان تا ئێستا پشتگیریكاری سەرسەختی داعشن.

وسام عەبدوڵا، توێژەر و چالاكوان لە بواری مافەكانی مرۆڤ، جەخت دەكاتەوە لەسەر ئەوەی "گرنگی بە قۆناغی دوای كەمپی هۆل بدرێت، جیاكردنەوەی عێراقییەكان و بردنیان بۆ شوێنێك لە ناوخۆی وڵاتدا هەنگاوێكی گەورە و بوێرانەیە، بۆ چارەسەركردنی ئەو قەیرانە هەرێمییە، ئەوەش هانی وڵاتانی دیكە دەكات بۆ بردنەوەی هاووڵاتییەكانی و سود وردگرتن لە هەنگاوەكەی بەغدا، بۆ چۆنێتی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو چینەی بیری توندوتیژی لایان چەسپاوە".

"پێویستە هەمووان بەرپرسیارێتی بگرنە ئەستۆ، وەك چۆن عێراق كردی، لەكاتێكدا بەربەستی زۆری لەبەردەمدابوو، قەیرانی دارایی و سیاسی هەبوو، دۆخی ئەمنی هیچ گونجاو نەبوو" توێژەرەكە بەو شێوەیە باسی بوێری عێراق دەكات.

عەبدوڵا دەڵێت "ئەوەی گرنگە بۆ قۆناغی داهاتوو، گونجاندنی ئەوانە و جیاكردنەوە و دابەشكردنیانە، لەڕووی ئەمنییەوە وردبینیان تێدا بكرێت و قۆناغی داهاتوو دەستپێبكات، بێ ئەوەی هیچ ڕێگرییەكی سیاسی یاخود مەزهەبی هەبێت، هیچ ڕێگا چارەیەك لەبەردەم وڵاتانی ناوچەكە نییە جگە لەوەی ڕێگایەی عێراق دەستی پێكرد".

چەندین وڵات ڕەتیانكردۆتەوە هاوڵاتییەكانیان بگێڕنەوە كە لەسەرجەم وڵاتانی دنیاوە چونە ڕیزی چەكدارانی داعش، دوای ئەوەی لە ساڵی 2014 خەلافەتەكەیان ڕاگەیاند.
هەرچەندە ساڵی 2017 دەستبەرسەرداگرتنی ڕێكخراوەكە بۆ ئەو شوێنانەی داگیریان كردبوو كۆتایهات، بەڵام وڵاتان ڕێگربوون لە گەڕانەوەی هاوڵاتییەكانیان لە ترسی پەیوەندیان بە داعشەوە.

كۆتایی مانگی ئازاری ڕابردوو هێزەكانی هەسەدە كە لەلایەن ویلایەتە یەكگرتووەكانەوە پشتیوانی دەكرێن و حوكمی ڕۆژئاوای كوردستان دەكەن، بەیارمەتی هێزەكانی ئەمریكا هەڵمەتێكیان لەناو كەمپی هۆل ئەنجامدا كە ماوەی پێنج ڕۆژی خایاند، تێیدا زیاتر لە 125 كەسیان دەستگیركرد كە گومان لێكراوبوون.