پەرەگراف
عێراقییەكان یادی حەوتساڵەی داگیركردنی دووەم گەورەترین شاری وڵاتەكەیان دەكەنەوە، كاتێك لە 10 حوزەیرانی ساڵی 2014 مووسڵ كەوتە ژێر دەستی چەكدارانی ڕێكخراوی تیرۆرستیی داعش، بۆ ماوەی سێ ساڵ لەوێ خەلافەتەكەیان ڕاگەیاند و كۆمەڵێك ڕووداوی ئەمنی و سەربازیی بە دوای خۆیدا هێنا.
حكومەتی عێراق لە 10ی تەمووزی 2017، دوای شەڕێكی نۆ مانگی، مووسڵی كۆنترۆڵ كردەوە، شارەكە یەكپارچە بووە وێرانە، ئاسەوارەكانی جەنگ بە هەموو شوێنەكانیەوە دیار بوو.
هەڵە دووبارەكان
مەعن ئال زەكەریا، نووسەر، لەبارەی دۆخی پێش كەوتنی مووسڵ، ئاماژە بەوە دەكات، نزیكەی ساڵ و نیوێك پێش كەوتنی مووسڵ، نائارامی باڵی بەسەر ناوچەكەدا كێشابوو، بەرپرسانی حكومەتی خۆجێیی پارێزگای نەینەوا كە ناوەندەكەی شاری مووسڵە، پەیوەندییان لەگەڵ حكومەتی ناوەندی لە بەغدا پچڕابوو.
ئەو نووسەرە باس لەوە دەكات كە مامەڵەی هەڵەی سیاسییەكان بە خراپ بەسەر پەیوەندیی خەڵك لەگەڵ سوپادا شكایەوە، ئەوە لەلایەك، لە لایەكی دیكەوە لەگەڵَ بەغدا. ئەو نائارامییەش لە خۆڕا دروست نەبووبوو، بەڵكو هۆكاری ئاشكرا و شارەوەیشی هەبوو.
ئال زەكریا ڕایدەگەیەنێت، هەمووان لە مووسڵ لە حاڵەتی گاڵتەپێكردنێكی سیاسیدا بوون، لەوێوە تێكچونی پەیوەندی لەگەڵ حكومەت و سەرۆكی كابینەكە كە نووری مالیكی بوو، دەستی پێ كرد.
مەعن ئال زەكەریا لەبارەی مالكییەوە دەڵێت "پیاوێكی گیر و ناڕوونە، مامەڵە كردن لەگەڵیدا ئاسان نییە".
ئەو نووسەرە تیشك دەخاتە سەر ئەوەی، مووسڵ لە دۆخێكی خراپدا بوو و لە دەست دەرچوبوو، بەرپرسانی پارێزگاكە و دەزگا ئەمنییەكان هیچ ڕۆڵێكیان نەبوو لە كۆنترۆڵكردنیدا، هەر شتێك كە دەكرا لایەنی بەرپرس دەستنیشان نەدەكرا، ئەوانەش بوونە هۆی كەڵكەبوونی دۆخەكە و بە خێرایی خراپتربوونی.
لێكۆڵینەوەكان وەستاوە
حكومەتی عێراق بڕیاری دا لێكۆڵینەوە بكات بۆ دیاریكردنی كەسانی بەرپرس لە كەوتنی مووسڵ. بەشار كیكی، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران لەسەر شارەكە، لەبارەی چارەنووسی ئەو لێكۆڵینەوەیەوە باس لەوە دەكات، دۆسییەكە بە هۆكاری سیاسی وەستاوە، كاتی خۆی پەرلەمان ڕاپۆرتێكی ورد كە لیژنەیەك ئامادەیان كردبوو، نارد بۆ دادگا بۆ دەرخستنی ڕاستییەكان، بەڵام هیچ ئەنجامی نەبوو.
كیكی دەڵێت، كۆمەڵێك ڕێوشوێنی دیاریكراو بەرانبەر چەند ئەفسەر و كەسایەتییەكی سەربازی كە لە شەڕ هەڵاتبوون، گیرایە بەر، بەڵام بە شێوەیەكی گشتی ڕێوشوێنەكان لە ئاستی پێویست و هێندەی ئەو زیانە نەبوون كە لە ڕووی ماددی و مەعنەوییەوە بەر دانیشتوانی مووسڵ كەتبوو، تا ئێستاش پێوەی دەناڵێنن.
ئەو ئەندام پەرلەمانەی مووسڵ پێی وایە، دەكرێت لە كات و دۆخێكی دیكەدا دۆسییەی كەوتنی مووسڵ بكرێتەوە و بەرپرسانی لێپێچینەوەیان لەگەڵدا بكرێت.
بەشار كیكی ئاماژە بەوەش دەكات، دۆسییەی بێسەروشوێنان تا ڕادەیەك بووە بە كاری ئەوان، چونكە ئەو بابەتە كەیسێكی سیاسی و مرۆییە، لەناو پەرلەماندا وروژێنراوە بۆ ئەوەی چارەنووسیان دیاری بكرێت و قەرەبووی كەسوكاریان بكرێتەوە.
گەڕانەوەیەكی خاو
یەزەن خەلوق دلەیمی، شیكەرەوەی سیاسی، لەوبارەیەوە دەڵێت، هەرچەندە چوار ساڵ بەسەر ڕاگەیاندنی ڕزگاركردنی موسڵ تێپەڕیوە، بەڵام وا دەردەكەوێت حكومەتی عێراق جیددی نەبێت لە ئاوەدانكردنەوەی شارەكە و لەبارچاوگرتنی ئەو دۆخەی بەخۆیەوە بینیوە، تا ئێستا ئاسەوارەكانی ڕابردوو بە شارەكەوە دیارە، قەرەبووی زیانلێكەوتووان نەكراوەتەوە.
سیاسەتی حكومەت بەهۆی كێشمەكێشمە سیاسییەكانەوە، بووەتە هۆی دواكەوتن لە ئاوەدانكردنەوەی شارەكە و قەرەبووكردنەوەی زیانلێكەوتوان، هەر ئەوەش بێ متمانەیی لە نێوان چین و پێكهاتە جیاوازەكاندا دروست كردووە، ئەوە قسەی شیكەرەوە سیاسییەكەیە.
ئەو پێی وایە حكومەت زۆر كەمتەرخەمە لە هەوڵەكانیدا بۆ ئاوەدانكردنەوەی مووسڵ، هەست بە قەبارەی ئەو زیانە ناكات كە بەر شارەكە كەوتووە و گرنگیی پێ نادات، ئەوەش وای كردووە داواكارییەكان پشتگوێ بخات، بەشەكەی لە بوودجەدا زیاد نەكات بۆ ئاستێك كە لەگەڵ ئەو زیانە بگونجێت كە بەریكەوتووە.
دلەیمی هۆشداری دەدات لە دواخستنی زیاتری پێدانی قەرەبوو و یارمەتیدان بۆ گەڕانەوەی ئاوارەكان، هەروەها جێهێشتنی ناوچە لێقەوماوەكان بەو شێوەیەی ئێستا، بە تایبەت مووسڵی كۆن، ئەوە بەڵگەیە لەسەر ئەوەی حكومەت بە كاتی چارەسەركردنی وێرانەی شارەكە نادات، ئەوە كاریگەریی دەروونیی دەبێت و برینەكانی ڕابردوو دەهێڵێتەوە متمانەش لە حكومەت لاواز دەكات.
بەربەستەكانی ئاوەدانكردنەوە
ململانێ سیاسییەكان لە نەینەوا ڕۆڵێكی دیاریان هەبووە لە دانانی بەربەست بۆ ئاوەدانكردنەوەی شارەكە. بە ڕای دلەیمی ئەوەی ئاوەدانكراوەتەوە، زۆر شتێكی كەم و سادەیە. تا ئێستا بەشێكی زۆری نەخۆشخانەكان خزمەتگوزارییان نییە، زۆرینەی بینا و پردەكانیش بە هەمان شێوە.
یەزەن خەلوق دلەیمی پێی وایە گەندەڵییش ڕۆڵێكی دیاری لە دواخستنی ئاوەدانكردنەوەی مووسڵ هەبووە، بە تایبەت عێراق لە نێوان 179 وڵاتدا لە ڕووی شەفافیەتەوە پلەی 160ی هەیە، بە پێچەوانەوە 19یەمین وڵاتی گەندەڵە، ئەوەش بەپێی ئامارەكانی ڕێكخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتی.
داهاتووی مووسڵ
زوهێر ئەعرەجی، قائیمقامی مووسڵ، باس لەوە دەكات كە خەڵكی شارەكە هیوایەكی زۆریان بە حكومەتی خۆجێی هەیە بۆ ئەوەی ژیان ئاسایی بكاتەوە. ئەو دەڵێت: لە ڕووی ئەمنی و سیاسییەوە دۆخی شارەكە سەقامگیرە، پرۆسەی ئاوەدانكردنەوەش بە باشی بەڕێوە دەچێت، بە جۆرێك 75%ی ئەو ژێرخانە ئاوەدان كراوەتەوە كە وێران كرابوو.
ئەعرەجی باس لەوە دەكات، كاركردن بەردەوامە، چەندین پرۆژەی خزمەتگوزاری دەستیان پێ كردووە كە نزیكەی 55 ملیار دیناری بۆ تەرخان كراوە كە دەكاتە (36.7 ملیۆن دۆلار)، كۆمەڵێك پرۆژەی دیكەش بە بڕی 100 ملیار دینار (68.5 ملیۆن دۆلار) جێبەجێ دەكرێن و سەرجەم قەزا و ناحییەكانی سەر بە پارێزگاكە دەگرێتەوە.
قائیمقامی مووسڵ ئاشكرای دەكات، گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیای توركی و فەرەنسی و میسری كراوە بۆ ئاوەدانكردنەوەی فڕۆكەخانەی شارەكە و پردەكانی.
ئەو دەڵێت، شارەكە پێویستی بە زیاتر لە 40 ملیار دۆلار هەیە بۆ ئاوەدانكردنەوە، بە تایبەت بۆ شەقام و پرد و نەخۆشخانەكانی، هەروەها پێویستی بە 20 ملیار دۆلار هەیە بۆ ئەوەی هەیبەتی خۆی بۆ بگەڕێتەوە، بەو پێیەی مووسڵ دووەم گەورەترین شاری عێراقە و لە دوای بەغدای پایتەختەوە قەرەباڵغترینە لە ڕووی دانیشتوانەوە.
زوهێر ئەعرەجی ئاماژە بەوە دەكات، نەینەوا سەبەتەی خۆراكی عێراق و ناوەندی بازرگانییەكەی بوو، بەوپێیەی لەسەر سنوور و هاوسێی هەرێمی كوردستانیشە، ئەوانەش كۆمەڵێك تایبەتمەندین كە وا دەكات شارەكە داهاتوویەكی ڕوونی هەبێت، لەسەر ئاستی نێودەوڵەتییش گرنگیی زۆری پێ دەدرێت و ئەوەش لە سەردانە بەردەوامەكانی باڵیۆز و نوێنەری وڵاتان بۆ شارەكە بەدیار دەكەوێت.