پەرەگراف
ڕوبەری هۆرەكانی عێراق نزیكەی 40 هەزار كیلۆمەترە، بەڵام لەلایەن حكومەتەوە هیچ گرنگییەكی پێنادرێت، هەرچەندە شوێنەكە ناوی چووەتە ناو پێگە كلتورییەكانی جیهان.
خاوەنی بەلەمەكان لەنزیك مۆنۆمێنتی شەهید لەناوەڕاستی شاری جەبایش (90 كیلۆمەتر لە ڕۆژهەڵاتی شاری ناسریەی سەر بە پارێزگای زیقاڕ) گرددەبنەوە، لەوێ پێشوازی لە گەشتیاران و ئەو هاوڵاتییە عێراقییانە دەكەن كە لە شارەكانی دیكەوە بەتایبەت لەم كاتەی ساڵدا سەردانی شوێنەكەیان كردووە.
ساڵانە لەم كاتەدا ئاو زۆرەو پلەكانی گەرما گونجاوە بۆ ئەوەی كەسێك بچێتە ناو هۆرەكان و ژیانی ئەوێ ببینێت.
ئێستا دۆخەكە بۆ دانیشتوانی هۆرەكان گۆڕاوە، ڕۆژ دوای ڕۆژ ترسیان زیاتر دەبێت بەهۆی دابەزینی ئاستی ئاو و كەمبونەوەی ڕێژەی گەشتیاران، هاوكات زیادبونی ڕێژەی خوێ لە ئاوەكەدا مەترسییەكی دیكەیە، كە دەبێتەهۆی مردنی ماسیی‌و گامێشەكان، هاوشێوەی ئەوەی لە چەند ساڵی ڕابردوودا بەهۆی وشكە ساڵییەوە ڕوویدا، ئەوەش وای لە خاوەن بەلەمەكان كرد كە لەهەمانكاتدا بژێوییان لەسەر ڕاوە ماسییە، بەدوای ڕێگا چارەسەری دیكەدا بگەڕێن و گرنگی بە ئاژەڵداری بدەن.
وشكەساڵی هۆرەكان لەنێوان 2015-2018 ڕوویدا، بەهۆیەوە ژمارەیەكی زۆری ماسی و گامێش مردن، دوای ئەوە بۆ ماوەیەك ناوچەكە بوژایەوە، بەڵام درێژەی نەكێشا و جارێكی دیكە زەنگی وشكەساڵی لێدرا، بەڵام ئەمجارە زۆر مەترسیدارترە و لە ساڵانی ڕابردوو جیاوازترە.
دابەزینی ئاستی ئاو
لەم هەفتەیەدا ئاستی ئاوی هۆرەكان بۆ كەمتر لە 130 سانتیمەتر دابەزیوە، ئاوەكە بەخێراییەكی مەترسیدار لە كەمبونەوەدایە، هەموو لێدوان و دڵنیاییەكانی وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەكان ناڕاستە و لە ئەرزی واقیعدا دوورە، ئەو ناتوانێت هیچ ڕێگا چارەسەرێك بدۆزێتەوە.
ڕەعد ئەسەدی سەرۆكی ڕێكخراوی جەبایش بۆ ژینگە و گەشتیاری، هاوكات چالاكوانی بواری ژینگە ئاماژە بەوە دەكات، ڕۆژانی داهاتوو بۆ دانیشتوانی ئەوێ سەختترە.
ئەسەدی ئەوەدەخاتەڕوو، ئاستی ئاوی هۆرەكان لە ساڵی ڕابردوودا باشبوو، "ساڵی پێشتریش گەیشتبووە زیاتر لە 190 سانتیمەتر، ئێمە ئەو دابەزینە بە چاوی خۆمان دەبینین، ئەمە لەكاتێكدایە هێشتا نەچوینەتە ناوەڕاستی وەرزی هاوین و گەرماوە، بەتایبەت مانگی تەموز و ئاب كە ئاوەكە بۆ كەمترین ئاست دادەبەزێت".
چالاكوانەكەی بواری ژینگە باسلەوەدەكات، ئەو ئاستەی ئاوەكەی تێدایە لەمكاتە زووەدا مەترسییەكی جدییە لەسەر دانیشتوان و هەمەچەشنی زیندەوەران، ئەمە جگە لەوەی وەزری چاندنی برنج و بەروبومە هاوینەییەكان نزیكە كە پێویستیان بە ئاوێكی زۆر هەیە، هەروەها خاوەنی كێڵگە ئاوییەكانی بەخێوكردنی ماسی زیاتر لە بەشی خۆیان ئاویان بردووە، پارێزگاكانیش بڕێكی زۆر ئاو دەبەن، لەگەڵ مەترسییەكانی كەمبونەوەی ئاوی فورات، ئەوانە پێكەوە دەبنە هۆی كەمبونەوەی ئاوی هۆرەكان و بەرزبونەوەی ئاستی خوێ لە ئاوەكەدا.
حەیدەر ساڵحی یەكێكە لەو هاوڵاتیانەی نیشتەجێی ناوچەی هۆرەكانە لە قەزای فەهود لە باشوری ڕۆژهەڵاتی شاری ناسریە، جەختدەكاتەوە لەسەر ئەوەی دابەزینی ئاستی ئاو بە خراپی شكاوەتەوە بەسەر سەرجەم بوارەكانی ژیان لە هۆرەكاندا، ئەوەش نیگەرانییەكی زۆری لای هاوڵاتیانی فەهود و جەبایش دروستكردووە، بە ئاشكرا هەوڵدان و داواكاری كۆچكردن بەرەو شارەكانی دیكە زیادیكردووە.
ساڵحی دەڵێت، حكومەت هیچ گرنگییەكی بەكێشەی هۆرەكان نەداوە، دۆسیەی ئەوان هەمیشە لە موزایەدەكانی حكومەتدایە، دانیشتوانی ئەو ناوچانە هیچ سودێكیان لەوە نەبینی كە خراونەتە ناو شوێنە كلتورییەكانی جیهان، هەمووی تەنها كۆمەڵێك لێدوانی ڕۆژنامەوانی بوو هیچی تر، ئەوەتا خەڵكەكە دەستیان بە كۆچكردن كردووە بەرەو شارەكانی نەجەف و كەربەلا و بەسرە، بەو هیوایەی لەوێ ئاو و سەرچاوەیەك بۆ بژێوی ژیان بدۆزنەوە.
لەگەڵ ئەو مەترسیانەی چالاكوانانی ژینگە باسی دەكەن، بەڵام غەزوان عەبدولئەمیر بەڕێوبەری سەرچاوە ئاوییەكان لە پارێزگای زیقار باس لەوەدەكات، ئەو كەمبونەوەی ئاوەی چەند ڕۆژی ڕابردوو بەهۆی چەند پڕۆژەیەكی ئاوی خواردنەوە و چەند بەكارهێنانێكی دیكەوە بووە.
عەبدولئەمیر جەختدەكاتەوە، بەشی هۆرەكان لە ئاو كە ڕێژەی 70%یە كەمنەكراوەتەوە، هەروەها ڕووباری فورات لەم چەند ڕۆژەدا ئەو بەشەی لە پلانی ساڵانەدا بۆ كارپێكردنی دانراوە 35% تێپەڕاندووە، بۆیە لە چەند ڕۆژی داهاتوودا ئاستی ئاوەكە دەگەڕێتەوە پێش ئەو كەمبونەوەیەی كۆتاجار.
لای خۆیەوە عەبدولئەمیر دەبی ئەندامی لیژنەی كشتوكاڵ و ئاو و هۆرەكان لە ئەنجومەنی نوێنەران، وەزارەتی دەرەوەی عێراق تۆمەتبار دەكات بەوەی هیچ ڕێكارێكی بەرامبەر پێشێلكارییەكانی توركیا لەبەشە ئاوی عێراق نەگرتۆتەبەر، هەروەها بە پێویستی دەزانێت عێراق لەڕێی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە داوای ئەو بەشە ئاوە بكات كە دەبێت بگەنە ئەو ناوچانە.
دەبی ئاشكرای دەكات، لیژنەكەیان چەند جارێك بەشێوەیەكی فەرمی داوای لە حكومەت كردووە لەبارەی ئاوەوە بكەونە جوڵە، "بەڵام ئەوان گرنگییان بەو دۆسیەیە نەداوە و تەنیا سەرقاڵی دیمەنە سیاسییەكانن".
كەمبوونەوەی ئاو تەنیا هۆرەكانی نەگرتووەتەوە، چەندین ناوچەو پارێزگای دیكە هەمان كێشەیان هەیەو ڕوبەڕوی مەترسی بوونەتەوە.
زەوی بەشێك لە گوندەكانی سەر بە پارێزگای دیالە لە باكوری ڕۆژهەڵاتی بەغدادی پایتەخت، تا ماوەیەكی كەم پێش ئێستا بەپیتترین ناوچەی عێراق و سەبەتە خۆراكییەكەی بووە، لەگەڵ كەمبونەوەی ئاوی ناوچەكە دۆخەكە بە تەواوی گۆڕاوە.
پارێزگای دیالە باشترین نمونەیە بۆ ئەو دۆخە خراپەی ناوچەكەی تێكەوتووە بەهۆی كەمئاوییەوە، لەكاتێكدا پێشتر عێراقییەكان ئەوێیان بە هاوشێوەی دەلتای نیل ناودەبرد، نزیكەی نیو ملیۆن هێكتار زەوی كشتوكاڵی بە ئاوی ئەو ڕوبارانە ئاو دەدران كە لە چیای زاگرۆس لە ئێرانەوە دەهاتە بێستانەكان.
كارەساتی پارێزگای دیالە كە بە"وڵاتی پرتەقاڵ" ناودەبرێت گەیشتۆتە ئەو ڕادەیەی مەترسی بەبیابانبوونی لێبكرێت لەماوەی كەمتر لە 10 ساڵی داهاتوودا، بەوەش دانیشتوانی ناوچەكە كە ژمارەیان زیاتر لە دوو ملیۆن كەسە، باجێكی گەورە دەدەن و ناچار دەبن بەرەو ناوچەكانی دیكە كۆچ بكەن.
دۆخی ئاو لە ناوچەكانی دیكەی عێراقیش زۆر باشتر نییە، ئاستی ئاوی ڕووبارەكانی دیجلە و فورات و ئەو سەدان لقانەی لەتوركیاوە هەڵدەقوڵێن و تێیان دەڕژێن بەڕێژەیەكی بەرچاو دابەزیوە، لەگەڵ كەمبونەوەی ئاستی ئاوی دەیان ڕوباری بچوك كە لە ئێرانەوە دێن.
ئەو ڕوبەرە ئاوییانە ڕێژەی 80%ی پێویستییە ئاوییەكانی عێراق پڕدەكەنەوە، ئێستا ئاستیان بۆ كەمتر لە نیوە كەمبۆتەوە، واتە 40%ی عێراقییەكان و زەوییە كشتوكاڵییەكان لە ئاوی پاكژ بێبەشن.