"پارە بدە، ڕێگە دەدەین لە كاركردن بەردەوام بیت"؛ كۆرۆنا دەرگایەكی نوێی گەندەڵی لە عێراق دەكاتەوە

پەرەگراف

سەیف، خاوەنی یەكێك لە ڕێستۆرانتە گرانبەهاكانی بەغدادە. كاتێكی زانی ناچارە بەوەی بڕێك پارە وەك بەرتیل بدات بۆ ئەوەی بتوانێت ڕێستۆرانتەكەی لە كاتژمێرەكانی قەدەغەی هاتوچۆدا بە كراوەی بهێڵێتەوە، چونكە ئەو ڕێكارانەی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا گیراونەتەبەر، دەرگای لەبەردەم گەندەڵێیەكی نوێ و وەرگرتنی بەرتیلدا كردووەتەوە.

دوای شەش مانگ لە قەدەغەی هاتوچۆی تەواوەتی لە ساڵی 2020، سەیف بڕیاری دا لە كاتژمێرەكانی قەدەغەی هاتوچۆی نیمچەیی (لە كاتژمێر نۆی شەو بۆ پێنجی بەیانی)، دەرگای چێشتخانەكەی كراوە بێت، هاوشێوەی دراوسێكانی لە گەڕەكی كەڕادەی ناوەڕاستی بەغداد.

سەف ناوێكی خوازراوە، ئەو نەیویست ناوی ڕاستەقینەی خۆی و شوێنەكەی بڵاو بكرێتەوە، ئەوەش لە ترسی كاریگەرییەكان و ئەو مەترسییانەی ڕەنگە ڕووبەڕووی ببێتەوە.

"بەشێكی هێزە ئەمنییە باڵادەستەكان، بێزارت دەكەن بۆ ئەوەی بەرتیلیان پێ‌ بدەیت و لە كاركردن بەردەوام بیت، لەو كاتژمێرانەدا كە بە حیساب قەدەغەی هاتوچۆیە"، خاوەنی ڕێستۆرانتەكە وا دەڵێت.

ئەو ڕووداوانە هی وڵاتێكە كە گەندەڵی بووەتە پەتایەكی درێژخایەن تێیدا، لەسەر ئاستی جیهان لە ڕیزبەندیی 21 گەندەڵترینەكاندایە، ئەوەش بەپێی ئامارەكانی ڕێكخراوی ناحكومیی شەفافیەتی نێودەوڵەتی.

ئەو ڕێستۆرانت و چێشتخانانە لە دیوی دەرەوە دەرگاكانیان دەدەخەن و ڕووناكییەكان دەكوژێننەوە، بەڵام لە ناوەوە لە كاری خۆیان بەردەوام دەبن، ئەوەش دوای ڕێككەوتنیان لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدار و سەركردە سەربازییەكان.

بڕی زیانی داخستنی كۆمپانیا بچووك و مامناوەندەكان لە نێوان مانگی شوبات بۆ ئایاری 2020، زیاتر لە 65% بووە، هەروەها 25%ی كارمەند و فەرمانبەری ئەو كۆمپانیایانە لە كار دوورخراونەتەوە، ئەوەش بەپێی ئامارەكانی ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان.

قەرەبووی ئەو زیانانە لەلایەن هیچ لایەنێكەوە پێشكەش نەكراوە، بەتایبەت لەو وڵاتانەی كۆرۆنا كاریگەرییەكی زۆری لەسەر ئابوورییان هەبووە، دابەزینی نرخی نەوتیش بە شێوەیەكی بەرچاو زیانی لێ داون.

سەیف ئاماژە بەوە دەكات "بە خێراییەكی زۆر، هێزە ئەمنییەكان بوونە هاوبەشێكی ڕاستەقینەی كارەكەمان". ئەوەش ئاشكرا دەكات كە "ئێمە ناچارین هەفتانە 500 هەزار دیناری عێراقییان پێ بدەین بۆ ئەوەی ڕێگە بدەن چێشتخانەكە بكەینەوە.

بڕی 500 هەزار دینار پارەیەكی زۆر نییە بەراورد بەو بەرتیلە زۆرە و ڕاكردن لە باج كە لە عێراق لە سەرجەم بوارەكاندا زۆر باوە، بە جۆرێك لە دوای ساڵی 2003 عێراق زیانی 450 ملیار دۆلاری بەهۆی گەندەڵییەوە پێ گەیشتووە، سێ بەشی ئەو پارەیەش براوەتە دەرەوەی وڵات.

زیاد، خاوەنی قاوەخانەیەكە لە ناوچەیەكی دیاری بەغداد كە لە مێژوودا بە كافتریا و ڕێستۆرانتەكانی ناوبانگی دەركردووە، بە تایبەت گەنجانی بۆ خۆی ڕاكێشاوە، ئەویش ویستوێتی بەرتیل بدات، بەڵام هەوڵەكەی شكستی هێناوە.

"ئەگەر بەرتیل ڕەت كەمەوە، دەبینم چواردەورەكەم لە كاركردن بەردەوام دەبن، منیش تاكە كەس دەبم كە یاسام بەسەردا جێبەجێ دەكرێت، بۆیە دەمەوێت بەرتیل بدەم، تاوەكو قاوەخانە تایبەتەكەم بكەمەنەوە".

باوكی محەمەد خاوەنی كافتریایەكی بچووكە، دەیەوێت لە ڕێی پێدانی بەرتیلەوە كارەكەی ڕزگار بكات و بەردەوام بێت لە پێشكەشكردنی چا و نێرگەلە بە موشتەرییەكانی، بەڵام تا ئێستا نازانێت پارەكە بدات بە چ لایەنێك بۆ ئەوە بێ كێشە لە كاركردن بەردەوام بێت.

لە بەرانبەردا وڵاتێك كە 22 هەزار چێشتخانە و ڕێستۆرانتی تێدایە و زیاتر لە ملیۆنێك كەس لەو شوێنانە كار دەكەن، خاوەنی چەند چێشتخانەیەكی دیكە پەنا بۆ واستە دەبەن بۆ ئەوەی ناچاری نەبن بەرتیل بدەن، ئەوانەش زیاتر ئەو كەسانەن كە بەرپرسی گەورە دەناسن، خاوەنی ڕێستۆرانتێكیش ئەو قسەیە پشتڕاست دەكاتەوە.

ئەو خاوەن كارە دەڵێت "لە كاتێكدا دەزگا ئەمنییەكان ناچارمان دەكەن چێشتخانەكانمان دابخەین، دەبینین چەند شوێنێك هەیە زۆر بە ئاسایی كار دەكەن، كاتێك پرسیار لەبارەی هۆكارەكەی دەكەین، دەڵێن واستەیە".

یانە شەوانەكانیش دوای داخستنیان بۆ ماوەیەكی درێژ، دەستیان بە كار كردووەتەوە، بێ ئەوەی گوێ بدەنە ڕێكارەكان كە ڕێگری لە كۆبوونەوەی جەماوەری دەكەن، بەڵام ئێستا دەبێت دوو هێندەی پێش بڵاوبوونەوەی كۆرۆنا بەرتیل بدەن، چونكە ئەو كاتەش ئەوان هەر بەو شێوەیە ڕێگە بە كاركردنیان دەدرا.

خاوەنی یەكێك لە یانە شەوانەكان دەڵێت "ناچارین پارە بدەین بە لایەنە ئەمنییەكان، ئەوەش دەیدەین بە بەشێكی گرووپە چەكدارەكان بۆ ئەوەی پارێزگاریمان لێ بكەن".

خاوەنی یانەی شەوانە و كۆگاكانی فرۆشتنی مەی و خواردنەوە كهولییەكان، لە ترسی تەقاندنەوەی شوێنەكانیان، ناوێرن بڵێن بەرتیل نادەن، چونكە پێشتر چەند هێرشێكی هاوشێوە ئەنجام دراوە لەلایەن ئەو گرووپە چەكدارانەی سەر بە حیزبە عێراقییەكانن، ئەوان هەر كەسێك بەرتیل نەدات، بە شێوەی مافیا مامەڵەی لەگەڵ دەكەن.

پۆلیس ئاماژە بەوە دەكات، ئەو بەرتیلانە زنجیرەیەكی بچووكی ئەو بەرتیلانەیە كە لە بوارە جیاوازەكاندا وەردەگیرێت، بەشێكی ئەوە ئەفسەرە پلەنزمەكان وەریدەگرن تاوەكو بیدەن بە سەروو خۆیان، تەنانەت بەشێكی ئەوانە لە پلەی باڵادان، خۆیان بە پێدانی بەرتیل گەیشتوون بە پۆست.

بەرپرسێكی ئۆپراسیۆنەكانی بەغداد كە باڵاترین هێزی ئەمنیی پایتەختە، دان بە بوونی ئەو دیاردەیەدا دەنێت، هەرچەندە ڕێوشوێن بەرامبەر چەند كەسێك گیراوەتە بەر و لە شوێنەكانیان گواستراونەتەوە "بەڵام ئەوە هیچ ئەنجامێكی نەبووە"، چونكە ئەوانەی بەرژوەندییان لەگەڵیدا هەیە، شكات ناكەن.