شەش ڕاسپاردە لە پەرلەمانەوە بۆ حكومەت بەمەبەستی كۆتایی هێنان بە لێڕینی مووچە

پەرەگراف

لەسەر داوای سەرۆكایەتی پەرلەمان، سێ لیژنەی پەرلەمان ڕاسپاردەیەكیان ئامادەكردووە تا ئاڕاستەی حكومەت بكرێت بە مەبەستی كۆتایی هێنان بە لێبڕینی مووچەو پێدانی مووچە لەكاتی خۆیدا.

ڕاسپاردەكەی پەرلەمان لە شەش تەوەر پێكدێت؛ دۆسییەی نەوت، دۆسییەی گومركەكان، باج و ڕسومات، كۆكردنەوەی داهاتی كارەبا، جێبەجێكردنی یاسای چاكسازی‌و مووچەخۆرانی گرێبەست و وانەبێژان. لیژنە پەرلەمانییەكە دەڵێت، ڕاسپاردەكە یارمەتیدەر دەبێت بۆ حكومەت‌و دەستی كراوە دەبێت بۆ باشتر كۆكردنەوەی داهات.

دەقی ڕاسپاردەكەی پەرلەمانی كوردستان بۆ حكومەتی هەرێم

بەڕێز سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان
بابەت/ ڕاسپاردە

رێز و سڵاو ...

لەسەر داوای سەرۆكایەتیی پەرلەمان لە رۆژی 28-6-2021 هەرسێ لیژنەی یاسایی، دارایی و كاروباری ئابووری، وزە و سامانە سرووشتییەكان و پێشەسازی و بازرگانی، لەبەر رۆشنایی كۆبوونەوەی (17كاژێری) پەرلەمانی كوردستان بە ئامادەبوونی تیمی ئەنجوومەنی وەزیران لەسەر دۆخی دارایی لە هەرێمی كوردستان. لە رۆژی 7-7-2021 هەر سێ لیژنەی پەرلەمانی كۆبوونەوی هاوبەشی خۆیان ئەنجام دا و ئەم ڕاسپاردانەی خوارەوەیان ئامادەكرد كە ئاراستەی حكومەتی هەرێمی كوردستان بكرێت، بە مەبەستی كۆتاییهێنان بە (لێبڕینی مووچە و كاركردن بۆ كۆكردنەوەی تەواوی داهاتەكان بۆ خەزینەی حكومەت).

ڕاسپاردەكانی پەرلەمانی كوردستان خۆی لە شەش تەوەر دەبینن، هەر هەموویان یارمەتیدەر دەبن بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان كە دەستی كراوە دەبێ بۆ باشتر كۆكردنەوەی داهات، كە بە شێوەیەك دابەشبكرێت كە چی دیكە پێدانی مووچە لە هەرێمی كوردستان دوانەكەوێت و بەبێ لێبڕینی 21٪ دابەشبكرێت.

هەروەها باشتركردن و رێكخستنەوەی داهات لە هەرێمی كوردستان، رۆژانە ئەو داهاتە كۆبكرێتەوەو بە ئامانجی ئەوەی هەر 30 رۆژ جارێك مووچە دابەشبكرێت و لەكاتی خۆیدا و بەكەمترین ماوە مووچە بگاتە دەست مووچەخۆران.

هەروەها داوادەكەین، حكومەتی هەرێمی كوردستان كاری جددی بكات بۆ ئامادەكردن و ناردنی بودجە بۆ پەرلەمانی كوردستان، تاوەكو لانیكەم شەفافییەت لە داهات و خەرجیی حكومەت بەدیبكرێت و، دادپەروەری هەبێت لە دابەشكردنی داهاتی هەرێمی كوردستان.

یەكەم: دۆسییەی نەوت

حكومەت پەلە بكات لە ئەنجامدانی چاكسازی لە مەلەفی نەوت بە گوێرەی رێكارە یاساییەكان، بە شێوەیەك لە كرێ و خەرجی كۆمپانییاكانی نەوت، بە ئاراستەی ئەوەی خەرجی نەوتی كە (58٪) كەمبكرێت و زۆرترین داهاتی نەوت بۆ حكومەت بگەڕێتەوە. بۆیە داوا دەكەین، رێكخستنەوە لە گرێبەستەكانی نەوتدا بكرێت، هەروەها كەرتی نەوت بەرەو پێشەسازی ببردرێت. ئەمەش یارمەتیدەردەبێت بۆ حكومەت لەبەردەستبوونی داهاتی زیاتر، لانیكەم بۆ پێدانی مووچەی مووچەخۆران بە بێ لێبڕین.

داوا دەكەین حكومەت ئەم هەنگاوانە بە خێرا بگرێتەبەر بۆ زیاتكردنی داهاتی نەوت وەك ئەوەی لە دوایین راپۆرتی دیلۆیتدا هاتووە:

1- پێداچوونەوە و وردبینیكردن بە خەرجیی كۆمپانیاكانی نەوت (كۆمپانیاكانی خزمەتگوزاری، سیستەمی پێدانی مووچە و بەكرێدانی ئالییات، پاراستنی ئاسایشی كۆمپانیاكان لەلایەن كۆمپانیای ئەمنی كەرتی تایبەتەوە).
2- پێداچوونەوە بە گرێبەستی كرێی بۆری نەوت.
3- پێداچوونەوە بە سیستەمی فرۆشتنی نەوت بە شێوەیەك ئەو داشكانەی دەكرێت بەرەو كەمكردنەوە بچێت.

دووەم: دۆسییەی گومرگەكان

1- لیژنەی دارایی و كارۆباری ئابووریی پەرلەمانی كوردستان بەدواداچوونی مەیدانی بۆ دەروازە سنوورییەكانی هەرێمی كوردستان كردووە. ئەوەی بەدیكراوە لە گومرگەكانی فەرمی و نافەرمی، وەك پێویست داهاتەكانی بۆ حكومەت كۆناكرێتەوە و ناگەڕێتەوە خەزینەی حكومەت. بۆیە داوا لە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەین هەنگاوی جددی و خێرا بگرنە بەر، بۆ كۆنترۆڵكردنی دەروازەكان لە هاوردەكردنی كاڵاكان بەرێگەی قاچاغ و كاری قاچاخچییەتی. ئەمە وادەكات داهات زیادببێت.

2- ئەنجوومەنی وەزیران پەلە بكات لە وەرگرتنی بڕیاری كۆتایی لەسەر گرێبەستەكانی حكومەت لەگەڵ ئەو كۆمپانیایانەی خزمەتگۆزاری پێشكەش دەكەن لەنێو دەروازە سنوورییەكان بە شێوەیەك لە بەرژەوەندی حكومەتدابێت كە لانیكەم گرێبەستەكان (50 بە 50) بێت. هەروەها هەندێ كۆمپانیا لە خاڵە سنوورییەكان كارەكانیان حكومەت خۆی بیكات وەك (تەعقیم، سۆنەر، قەپان و راگەیاندنی گومرگی).

3- سیستەمی بانكی ئەلیكترۆنی لە دەروازەكان دابنرێت، رۆژانە كۆی داهاتی دەروازەكان بە شەفافییەت تێیدا تۆماربكرێت، ئەم سیستەمە لە ئەنجوومەنی وەزیران و وەزارەتی دارایی هەبێت كە رۆژانە چاودیریی داهاتی دەروازەكان بكرێت.

4- دەستەی دەروازە سنوورییەكان لە هەرێمی كوردستان دابمەزرێت، بۆ ئەوەی یەك سیاسەتی دەروازە سنورییەكان لە هاوردەكردن و داهات هەبێت.

سێیەم: باج و رسوومات

رێكخستنەوە و سیاسەتی ئێستای باج لە هەرێمی كوردستان لەسەر هاونیشتمانیانی كەمدەرامەت رەنگی داوەتەوە، هەست دەكرێت لە كۆكردنەوەی باج دادپەروەری نییە لە نێوان پارێزگاكان، پێویستە ئەنجوومەنێكی هاوبەش دروستبكرێت بۆ دانانی ستراتیژییەتی باج تاوەكو (فەجوا) لە كۆمەڵگە دروست نەبێت. ئەم ئەنجوومەنە لەنێوان هەر یەك لە وەزارەتی دارایی و ئابووری، بازرگانی و پێشەسازی، دەستەی وەبەرهێنان بۆ ئەوەی سیاسەت و سیستەمێكی رێكخراو هەبێ لە وەرگرتنی باج. هەروەها عەدالەت هەبێ لە وەرگرتنی باج كە بەشیوەیەك نەبێ لە هەندێ كۆمپانیا وەربگیرێت و لە هەندێكی دیكە وەرنەگیرێت.

چوارەم: كۆكردنەوەی داهاتی كارەبا

پێویست دەكرێت پێداچوونەوەی جددی بكرێت لە گرێبەستەكانی كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنانی كارەبا لە هەرێمی كوردستان و كۆكردنەوەی داهاتی كارەبا، چونكە حكومەت خۆی دەڵێت داهاتی كارەبا وەك پێویست كۆناكرێتەوە. هەروەها هەنگاوی جددی بهاوێژرێت بۆ بڕینی هێڵی كارەبا كە دەدزرێت. ئەمەش وا دەكات داهاتی كارەبا زیاتر كۆبكرێتەوە. كە مانگانە 80 ملیۆن دۆلار خەرجی كارەبا هەیە و داهاتەكەی 40 ملیۆن دۆلارە؟

هەروەها قەرزەكانی حكومەت لای هاونیشتمانییان بە پلانێكی نوێ وەربگرێتەوە كە دیدڵاینەكەی 5 ساڵ بێت بە شێوەیەكی قیست، ئەویش قەرزی (كارەبا، ئاو و قەرزەكانی دیكە) كە ساڵانە 20٪ وەربگیرێت.

پێنجەم: جێبەجێكردنی یاسای چاكسازی

داوا لە حكومەت دەكەین هەموو هەوڵەكانی خۆی بخاتەگەڕ بۆ جێبەجێكردنی یاسای چاكسازی و نەهێشتنی رێگرییەكانی بەردەم ئەم یاسایە و ئاشكراكردنی ئەو كەس و لایەنانەی ئاستەنگ بۆ ئەم یاسایە دروست دەكەن. داهاتی یاساكەش بەشێوەیەكی دادپەروەرانە وەك لەنێو خۆدی یاساكەدا هاتووە بۆ زیادكردنی مووچەی ئەو مووچەخۆرانەبێ كە كەمترین مووچەیان هەیە.

شەشەم: مووچەخۆرانی گرێبەست و وانەبێژان

پێویستە لەسەر حكومەت دیراسەتێكی جددی بكات لەسەر چارەسەركردنی گرفتی مووچەخۆرانی (گرێبەست و وانەبێژان) لە هەرێمی كوردستان، تاوەكو دڵنیابن لە داهاتووی خۆیان.