پەرەگراف
دوای ئەوەی فشارە جەماوەرییەكان بۆسەر حكومەتی عێراق بۆ ئەنجامدانی گفتوگۆ لەگەڵ ئێران لەبارەی گرفتی ئاو و كێشەی گرتنەوەی سەرچاوە ئاوییەكان زیاتر بوون، بەتایبەت كە ئەمساڵ پێشێلكارییەكانی گرتنەوەی ئاو گەیشتە لوتكە، ئێستا داواكارییەكانی لایەنی ئێرانی لەوبارەیەوە ئاشكرا بووە.
بەدرێژایی چەند مانگی ڕابردوو ئێران زۆرینەی ئەو سەرچاوە ئاوییانەی گرتبووەوە كە دەڕژانە ڕووبارەكانی عێراق، ئەوەش بووەهۆی سەرهەڵدانی گرفتێكی زۆری كەمئاوی و وشكەساڵی لەو زەوییە كشتوكاڵیانەی بۆ ئاودان پشت بەو سەرچاوانە دەبەستن.
سەندیكای جیۆلۆجییە عێراقییەكان باسی لە مەرجی لە پێشینەی ئێران كردووە، پێش چونەناو هەر گفتوگۆ و دانوستانێك لەبارەی ئاوەوە، ئەویش گەڕانەوەیە بۆ بەندەكانی ڕێكەوتننامەی جەزائیر سەبارەت بە دابەشكردنی ئاوی شەتلعەرەب لەنێوان هەردوو وڵاتدا، كە ساڵی 1975 لەنێوانیاندا واژۆ كراوەو بەوپێیە بەشێك لە شەتولعەرەب دەدرێتە ئێران.
دواكارییەكانی ئێران، عێراقییەكانی لەسەر ئاستی جەماوەری و ناوخۆیی توشی شۆك كردووە، چونكە ئەوە وەك "كارتێكی فشار" دەبینن، پێیانوایە ئێران بەو داواكارییە مەرجێك لە دەرەوەی یاساكان دەدات بەسەر عێراقدا، چونكە شەتلعەرەب ئاوی عێراق خۆیەتی، ئەوەش مافێكی یاسایی و دەستوری وڵاتەكەیە.
نزیكەی 40 ڕووبار لە ئێرانەوە دێنە عێراق، ئەوانە بە ڕووبارە نێودەوڵەتییەكان ناودەبرێن كە سنورەكان تێدەپەڕێنن، چەند ڕێكەوتننامەیەكی نێودەوڵەتیش هەن بۆ ئەو بوارە، كە مافی وڵاتانی هاوبەشی سەر ئەو ڕووبارانە دەپارێزن.
دوای مانگی ئازار و كۆتایهاتنی وەرزی زستان كە بەتەواوی باران نەما، ئێران دەستی كرد بە گرتنەوەی ئاوی ڕووبارەكان، بەتایبەت ڕووبارە گەورەكانی وەك سیروان، دیالە، زاب، ئەوەش بەشێكی زۆر لە شار و گوندەكانی باشور و ڕۆژهەڵاتی عێراقی توشی وشكەساڵی كرد.
لەسەرەتای وەرزی هاویندا بەڕێوبەرایەتی گشتی دەریاچەكانی حەمرین، دوكان، دەربەندیخان، نزیك بوون لەوەی وشكبونی تەواو ڕابگەیەنن، ئەوەش ملیۆنان هێكتار زەوی كشتوكاڵی و كێڵگەی جوتیارانی توشی وشكبوون دەكرد.
ئەنمار حاجی یەحیا توێژەر و نوسەر، باس لە هۆكاری داواكارییەكانی ئێران دەكات‌و بۆ سەر چوار ئاست دابەشی كردووە.
"ئێران خۆی قەیرانێكی گەورەی ئاوی هەیە، خۆپیشاندانەكانی ئەم دواییەی خوزستان گەورەترین ئاماژەن بۆ ئەوە، بۆیە دەیەوێت بەو كارە پارێزگاری لە بنەچەی كۆمەڵایەتی خۆی بكات، دەتوانێت هەموو شتێك بكات بۆ بەرژوەندییە نەتەوەییە باڵاكانی، هاوكات پەیوەندی بە بەرنەدانەوەی ئاوەوە هەیە لە توركیا، چونكە توركیا سیاسەتی بێبەشكردنی عێراق لە مافەكانی پەیڕەو دەكات، ئێرانیش پێیوایە عێراق زیاتر دەچێتە ژێر باری داواكارییەكانییەوە" ئەو توێژەرە وادەڵێت.
حاجی یەحیا باسی لەوەكردووە، ڕەوشی سیاسی زیاتر هۆكاری ئەو دۆخەیە، چونكە ئێرانییەكان دڵنیان لەوەی بەتەواوی چونەتە بنكڵێشەی سیاسییە عێراقییەكانەوە، چونكە بەشێكیان بە ڕوونی لەژێر كۆنتڕۆڵی ستراتیژیی ئێراندان، ئەمە جگە لەوەی ئەو وڵاتە دەیەوێت فشارێكی زیاتر بخاتەسەر دەسەڵاتدارانی عێراق بۆ ئەوەی داواكارییەكانیان جێبەجێ بكەن بەتایبەت لەوەی پەیوەندی بە فشارەكانی ئەمریكاوە هەیە لە عێراقدا.
ڕێكەوتننامەی جەزائیر
ڕێكەوتننامەكە ساڵی 1975 لەنێوان سەدام حسێن جێگری ئەو كاتەی سەرۆككۆماری عێراق‌و محەمەد ڕەزا پەهلەوی شای ئێران واژۆ كرا، بەشێكی تایبەت بوو بە ئاوی شەتلعەرەب و دیاركردنی ئەو بەشە ئاوەی لە ئێرانەوە دێتە عێراق، بەو مەرجەی ئێران چیتر پشتگری بزوتنەوەی نەتەوەیی كوردی نەكات.
بەڵام سەدام دوای ئەوەی بووە سەرۆك، لە ساڵی 1980 ڕێكەوتننامەكەی هەڵوەشاندەوە، كاتێك جەلال تاڵەبانیش بووە سەرۆككۆماری عێراق جەختی لەسەر هەڵوەشاندنەوەی كردەوەو ئاماژەی بەوەكرد، عێراق دان بەڕێكەوتننامەی جەزائیردا نانێت، چونكە زۆر بنەمای یاسایی و دەستوریی تێدا نییە كە دەبێت تێیدا بێت.
لایەنە یاساییەكانی عێراق پێیانوایە، عێراق لەبەر دوو هۆكار پەنا بۆ لایەنی نێودەوڵەتی نابات بۆ چارەسەركردنی كێشەی ئاو لەگەڵ ئێران، لەكاتێكدا ئەو وڵاتە لە ساڵی 2003وە هەموو دانوستانێك لەسەر دۆسیەی ئاو ڕەتدەكاتەوە و ناو بەناو ئاوەكە دەگرێتەوە.
یاساییە عێراقییەكان ئاشكرای دەكەن، دەسەڵاتدارانی عێراق متمانەیان بەخۆیان نییە لە ڕوبەڕوبونەوەی ئێراندا، بەهۆی كۆمەڵێك پەیوەندی سیاسی، بەشێكیشی پەیوەندی بە ترسەوە هەیە، لەوەی ئێران ڕێكەوتننامەی جەزائیر بخاتە بەردەم لایەنە نێودەڵەتییەكان لەوێدا دانی پێدا بنرێت.
عێراق پێویستی بە حەفتا ملیار مەتر چوارگۆشە ئاو هەیە، نیوەی ئەو بڕەیشی لەئێرانەوە بۆ دێت، بۆیە گرتنەوەكەی هەڕەشەی بە بیابانبوون لە سێ بەشی خاكی عێراق دەكات، بەوەش 20 ملیۆن عێراقی ناچار دەبن گوند و شار و ناوچەكانیان جێبهێڵن، كە ئەوە كاریگەرییەكی گەورەی لەسەر ژیان و دۆخی گوزەرانی هاووڵاتییان دەبێت.