پەرەگراف
نووسینی: بیلال وەهاب
وەرگێڕانی: پاریا هۆشیار
ڕەنگە هیچ كەسێك وەك عێراقیەكان زیاتر خەمیان نەبێت بۆ ئەو ڕووخانە لە ناكاوەی ئەفغانستان. زیاتر لە هەموو كەسێك، عێراقیەكان دەترسن كە وڵاتەكەیان بە هەمان چارەنووسا تێپەڕێت.
پێش ئەوەی كشانەوەی ئەمریكا ببێتەهۆی تێكدانی هەموو ئەفغانستان و داگیركردنی لە لایەن تاڵیبانەوە، زۆربەی عێراقیەكان كە قسەم لەگەڵدا دەكردن لە میانەی سەردانێكمدا لە مانگی حەوت و هەشت ئەوان زۆر خەمیان بوو لەوەی كە كشانەوەی چاوەڕوانكراوی ئەمریكا بۆ عێراق مانای چی دەبێت. ئایا ئەمریكا كۆتایی بەو تیمە ٢٥٠٠ سەربازییەی دەهێنێت لە عێراقیش؟ ئەگەر وابوو، ئایا دەبێتەهۆی ئەوەی میلیشیاكانی ئێران دەستی بەسەردا بگرن، یاخود سەرهەڵدانی دەوڵەتی ئیسلامی ڕووبدات، یان ببێتە هۆكاری شەڕی ناوخۆ؟
ئەو دیمەنە بێ هیوایانەی كە لە فڕۆكەخانەی كابول لە ڕۆژی یەكشەممە بینرا هەستی دێجا ڤووی(هەستی بینینەوەی شتێك كە ڕووی دابێ) بەخشی بە عێراقییەكان. بووەهۆی وەبیرهێنانەوەیان كە چۆن لە ساڵی 2014دا ئەو سوپا ڕاهێنراوەی ژێر دەستی ئەمریكا لە هێزە سەربازیەكان و پۆلیس، لەناو چوون و دامركانەوەو سێ پارێزگایان لە دەست یا دژ بە داعش.
ئەمریكا لە ساڵی ٢٠١١ كشایەوە، بەڵام دووبارە پێویست بوو بگەڕێتەوە بۆ عێراق بۆ وەستاندنی هێرش و كوشتاری دەوڵەتی ئیسلامی دژ بە عێراقیەكان. هەروەها عێراقییەكان دەترسن لە گفتوگۆی واشنتن و بەغدا لەسەر كشانەوەی تەواوی ئەمریكا لە عێراق. وەك ساڵی ٢٠١١، ئێران فشار دەخاتەسەر حكومەتی عێراق كە داوا لە ئەمریكا بكەن هێزەكانیان عێراق جێبهێڵن. هەر وەك ئەو كاتە، ڕەنگە واشنتن زۆر زیاتر ئامادەیی تێدا بێت بۆ ئەنجامدانی.
لێكچواندنەكانی نێوان عێراق و ئەفغانستان زۆر لەیەكەوە نزیكن و بە ئاسانی دەكرێت بە لیست بنووسرێن. وەك ئەفغانستان، عێراق حكومەتێكی دابەشكراوی هەیە كە سیاسەتی مەحسوبیەت پێش هێزە لێهاتووەكانی حكومەت دەخات لەگەڵ خزمەت گوزارییەكانی دیكەی حكومەت. حكومەتی عێراق و ئەفغانیی ڕووخاو ڕكابەرییان كرد لەسەر ئەوەی كێ گەندەڵتر بوو. هەروەكو ئەفغانستان، حكومەتی عێراق و سوپاش ئامادە نین لە بەرامبەر میلیشیا ناڕەواكان بوەستنەوە كە هەڕەشە لە سەروەری و سەقامگیری عێراق دەكەن و هێرش دەكەنەسەر عێراقییەكان.
لەئەفغانستان كێشەكە توانا نییە بەڵكو ئیرادەی سیاسییە، بەرپرسانی ئەمریكا گلەیی لە بڕیارەكانی بەغدا دەكەن كە هێزە گەورەكەی دژە تیرۆری بەغداد تەنها خزمەتگوزاری و بەكارهێنانیان دژی داعشەو دژ بە میلیشیاكان بەكاریان ناهێنن. وەك تاڵیبان ئەم میلیشیا توندڕەوانە، سەڕەڕای ئەو فشارە گشتی و نێودەوڵەتیانە، ئەوان زیاتر و ئامادەترانە هەوڵدەدەن بۆ بەدەست هێنانی دەسەڵات. ئەوان یارییەكی دورودرێژ لە پشتەوە لەگەڵ ئێرانییەكان دەكەن لە كاتێكدا عێراقییەكان دودڵن لە دڵسۆزی ئەمریكییەكان.
زۆرینەش ترسیان ھەیە کە گفتوگۆی کشانەوە لە بەغداد -کە بە فشاری ئێران دەكرێت-، ئەگەرێکی کراوەو جێی گفتوگۆیە لە واشنتۆن، هیچ نەبێت چونكە ئەو تیمەی كە لە عێراق كشانەوە لە ساڵی 2011 گەڕانەوە بۆ كۆشكی سپی. عێراقییەكان نیگەرانن لەوەی كە ئیدارەی بایدن بتوانێت بەردەوام بێت لەگەڵ حكومەتی عێراقیدا كە سەرۆكایەتی دەكرێت لە لایەن میلیشیاكانەوە، ئەگەر ئەو هێرشانە نەوەستێنن بۆ سەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا. زۆرێك لە عێراقییەكان ترسیان لە دەرئەنجامی دوا كاتەكانی كشانەوەی هێزە شەڕكەرەكانی ئەمریكایە لە عێراق كە تا كۆتایی ساڵی ٢٠٢١. بۆ دڵنیابوون، گرنگیپێدان و ماندوبوونی واشنتن لەگەڵ عێراق تەنیا پێگەیەكی دیموكراتی نییە. ئەوە ئیدارەی ترەمپ بوو كە هەڕەشەی داخستنی باڵیۆزخانەی ئەمریكای لە بەغدا كرد دوای ئەوەی هێرشی میلیشیایی بۆ سەر سوپا و كارمەندانی دیپلۆماسیی ئەمریكا زیادی كرد. هەروەها ئەو سیاسەتە توندو سیاسەتە گۆڕاوانەی كە لە واشنتندا هەیە، دۆست و هاوبەشەكانی لە عێراق شڵەژاندوە، كە زۆربەیان دەستیان كردووە بە گەڕان بەدوای جێگرەوەی چاودێری بیانیدا، دەڵێن، ئەنقەرە یان ئەبوزەبی، بۆ بەرەنگاربوونەوەی كاریگەرییەكانی تاران.
سەرەڕای ئەو جۆرە لێكچوونە ڕاستەقینە و بەرچاوانە، بێگومان عێراق وڵاتێكی زۆر جیاوازە، كە ئەمەش درفەتێك ئەدات بە عێراق تا خۆی دەرباز بكات لە چارەنووسەكەی ئەفغانستان. بە پێچەوانەی ئەفغانستان، عێراق مێژووی دامەزراوە نەتەوەییە بەهێزەكانی هەیە. پشتیوانی دووحزبی ئەمریكا هەیە بۆ مانەوەی هێزەكانیان لە عێراقدا، سەركردایەتی هاوپەیمانی دژە دەوڵەتی ئیسلامی دەكات بۆ ئەوەی ئەو گروپە تیرۆریستییە لە هەستانەوە و بەرەوپێشبردنی پەیوەندییە ئابوورییەكان بە دوور بگرن. لەوەش زیاتر ئەمریكا توانای پشتگوێخستنی ئەو هەڕەشەیەی نییە كە لەسەر ئەو هەرێمەیە لە لایەن ئەجێندای فراوانخوازیی ئێرانەوە كە لە عێراقدا دروست كراوە. ئەگەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا بخەینە لاوە، عێراق هەلێكی باشتری هەیە بۆ زاڵبون بەسەر حوكمی میلیشیاكان و دەسەڵاتی ئێران بە دابینكردنی هێزی ناوخۆیی، لە نێویاندا بزوتنەوەی ناڕەزایی بەناوبانگ؛ سەركردەیەكی زمان پاراوی شیعە لە نەجەف كە خەمی ئەوەیەتی دەسەڵاتی لەدەستبدات بەرامبەر پیاوانی ئاینی لە پایتەختی ئایینی ئێران، قوم؛ وە سەركردەكانی كوردستان كە دەترسن ئامانجی داهاتووی میلیشیاكان بن لەدوای پارێزگاكانی سوننەوە. جیاواز لە تاڵیبان، میلیشیا هەمەجۆرەكانی عێراق لە ڕابەرێكی یەكگرتوویان كەمە و لەسەر ئاستی نەتەوەیی قبووڵبكرێن. لەوەش زیاتر سەركەوتنی ئەمریكا لە ئەركەكانیان دژ بە دەوڵەتی ئیسلامی و قاعیدە لە سوریا پەیوەستە بە ئامادە بوونی ئەمریكا لە عێراق.
ڕەنگە عێراقیش بە هەمان ڕێگای ئەفغانستاندا بڕوات ئەگەر بێت و هەردوو عێراق و ئەمریكا دووبارە پەیوەندییەكانیان ڕێك نەخەنەوە. یەكەم هەنگاو هێشتنەوە و هەمەچەشنكردنی پڕۆفایلی دژە تیرۆری ئەمریكایە لە عێراقدا. تا ئەو كاتەی پەیوەندییەكانی ئەمریكا و عێراق پشت ببەستێ بە ژمارەی سەربازانی ئەمریكا، ئێران و هاوەڵەكانی ئاواتەخوازدەبن بە كۆتایی هێنان بە پەیوەندییەكان بە دەركردنی ئەم سەربازانە. میلیشیاكان هێرشەكانیان بۆ سەر ئامادەبوونی ئەمریكا درێژەپێدەدەن، بە زانینی ئەوەی كە ئەمریكا ئەم هەموو ئارامی و خۆهێشتنەوەیەی نییە. بۆ ئەوەی پەیوەندی ئەمریكا و عێراق جێگیربێت، پێویستە تەركیزەكە بەرەو وەبەرهێنان لە بنیاتنانی توانای سەربازی و دامەزراوەیی هێزە ئەمنییەكانی عێراق بۆ دژەتیرۆر و مەبەستەكانی تر بگوازنەوە. دەبێت پێوەری پێشكەوتن بێت. بۆ بەردەوامبوونی(بەهێزكردنی) ئەم جۆرە ئەركانە، لەگەڵ ئەوەشدا، بوونی ئەمریكا لە عێراق پێویستی بە، بە سیاسەتكردنی هەیە. واشنتن پێویستە بە ڕوونی پەیوەندی هەبێت كە دووبارە هەستێت بە تازەكردنەوەی پلانی سەربازی لە عێراق بۆ ئەركێكی ڕاوێژكاری و یارمەتی كە بە مانای وازهێنان(چۆڵكردن) لە عێراق نەبێت. بە شێوەیەكی گرنگ پێویستە گەلی عێراق هەست بە سوودەكانی پەیوەندی بكات لەو ناوچانەی وەك بازرگانی و چاودێری تەندروستی و پەروەردە. زنجیرەیەك لە دیالۆگە ستراتیژییەكانی ئەمریكا و عێراق هەوڵیانداوە بگەنە ئامانجێكی لەو شێوەیە.
هەروەها پێویستە واشنتن دەست لە حكومەتی عێراق بەر نەدات. عێراقییەكان لەوە ئارامن كە پێدەچێت بایدن ئامادە نەبێت هەمان ئەو دیمەنانەی كە لە كابوڵ ڕوویدا، لە فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی بەغداد دووبارە بێتەوە. هەرچۆنێك بێت ئەولەویەتی ئەمریكا لە گرنگی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەگوازێتەوە و ئەرك‌و بەرپرسیارێتی لە هەموو شتێكدا لەسەر حكومەتی عێراق دادەنێت بۆ ئەوەی بەرپرسیارێتی وەربگرێت و وەبەرهێنان بكات لە پەیوەندییەكی بەهێز لەگەڵ ئەمریكا.
دژەتیرۆر بە تەنیا پەیوەندییەكە بەهێز ناكات. دەبێت نامەكانی ئەمریكا ڕوون بێت: گواستنەوەی ئەركەكانیان لەڕۆڵی جەنگییەوە بۆ ڕاوێژكاریی مانای كشانەوەی ئەمریكا نییە لە عێراق یان وازهێنان لە كەمپینەكەی دژە دەوڵەتی ئیسلامی داعش. ئەو ٢٥٠٠ ڕاوێژكارە سەربازییە پاڵپشتی پەیوەندییەكانی عێراق و ئەمریكا دەكەن و زانیاری پێدانی نێودەوڵەتی بەردەوام و پاڵپشتی ناتۆ بۆ عێراق. بەڵام نەك لە پەیوەندییەكی تەواوەتیدا بن.
دوای ئەفغانستان ڕەنگە سەركردەكانی عێراق گلەیی لە ئەمەریكا بكەن كە هاوبەشێكی باوەڕپێكراو نین. هەرچۆنێك بێت بەدوادا گەڕان بۆ هاوبەشێكی دیكە، ئایا ئێران بێت یاخود توركیا یان هەر وڵاتێكی تر تەنها وا لە عێراق دەكات پشت پێ بەستنی قوڵتر ببێتەوەو زیاتر پشت بە وڵاتانی تر ببەستێت و هاوبەشێكی باوەڕ پێنەكراو تری بۆ زیاد دەبێت. دەبێت عێراقییەكان چاو لە بەغدا بكەن بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی حكومەت. لە كۆتاییدا، ئەو كارەساتە لە ناكاوەی ئەفغانستان وەبیرهێنانەوەیە كە دەبێت واشنتن و بەغدا و هەولێر گەندەڵییە چەوسێنەرەكانی عێراق بە بەرەنگارییەكی ڕاستەقینەی ئاسایشی نەتەوەیی بناسێنن و نەك تەنیا هەندێك لە كاریگەرییە نەرێنییەكانی گۆڕان بەرەو دیموكراسیەت. بۆیە دەبێت واشنتن داوای لێپرسینەوە بكات بۆ ئەو پارە و كەلوپەلانەی كە بۆ ئاسایشی عێراق و هێزی پێشمەرگەی كورد دابینی دەكات.