پەرەگراف
لەگەڵ نزیكبوونەوەی وادەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنە گشتییە پێشوەختەكەی عێراق، ئاماژەكانی كەمیی ڕێژەی بەشداریكردن زیاتر دەردەكەوێت، چاودێران پێیان وایە كەڵەكەبوونی نائومێدییەكی زۆر لای دەنگدەر، نەبوونی هیوایەك بەوەی هەڵبژاردن گۆڕانكارییەك لە دۆخی ئەمنی و سیاسی و ئابووریی وڵاتدا دروست بكات، ئەو دۆخەی خولقاندووە.
بەپێی ئەنجامی چەند ڕاپرسییەكی نوێ، ڕێژەی بەشداریكردن لە پرۆسەی دەنگدان كەمتر لە 30% دەبێت، چونكە پسپۆڕانی بواری هەڵبژاردن پێیان وایە دوودڵییەكی زۆر هەیە لە بەشداریكردن لە پرۆسەكەدا.
ئەو شكستانەی دەنگدەران لە هەڵبژاردنە یەك لەدوای یەكەكانی ڕابردوودا تووشی هاتوون، وای كردووە دەنگدەری عێراقی هیچ گڕوتینێكی بۆ بەشداریكردن لە پرۆسەی هەڵبژاردندا نەبێت، چونكە ئێستا زۆرینە پێیان وایە هەڵبژاردن پرۆسەیەكی دەسەڵاتخوازییە كە چوار ساڵ جارێك دووبارە دەكرێتەوە، لەگەڵیشیدا هەمان دەموچاوەكان ئەو لایەنانەش كە لەپشتیانن، دووبارە دەبنەوە.
ئیحسان شەمەری، سەرۆكی ناوەندی بیركردنەوەی سیاسی لە بەغداد، ڕایدەگەیەنێت "تا ئێستا ڕاپرسییەكان پێمان دەڵێن دوودڵییەكی زۆر هەیە بۆ بەشداریكردن و دەنگدان لە هەڵبژاردنەكانی داهاتوودا، ئەوەش شتێكی ڕاستی و لۆژیكییە، چونكە دەنگدەری عێراقی هیچ متمانەی بە حیزبە سیاسییەكان و بەرنامەكانیان نەماوە. باوەڕێكی تەواویان هەیە بەوەی ئەو هێزە تەقیلیدیانە جارێكی دیكە دەگەڕێنەوە، ئەوەش لە چەند ڕێگایەكی ستراتیژیی جیاوازەوە، كە وایان لێ دەكات جارێكی دیكە دەسەڵات بگرنەوە دەست".
"بوونی چەك لە دەرەوەی دەسەڵاتی حكومەت، كاریگەریی نەرێنیی لەسەر دەنگدەر و ئاڕاستەكەی دروست كردووە، ئاسایشی هەڵبژاردنی تێكداوە. هاوكات بەكارهێنانی كەلوپەل و پێداویستییەكانی دەوڵەت لەلایەن حیزبەكانی دەسەڵاتەوە بۆ بەرژەوەندیی خۆیان، هەروەها كەمتوانایی كۆمسیۆن بۆ ڕێگری لە ساختەكاری، ئەمە جگە لە نەبوونی هیچ گرەنتییەك بۆ دڵنییایدان بە دەنگدەر كە یاری بە دەنگەكەیەوە ناكرێت، بەتایبەت لە لایەنی تەكنیكییەوە. ئەوانە هەمووی كاریگەری و بێهیوایی دروست كردووە، ئەوەش ڕێژەی بەشداری لە دەنگدان كەم دەكاتەوە"، شەمەری وا دەڵێت.
ئەو پسپۆڕە كە مامۆستای زانكۆی بەغدادیشە، باسی لەوە كردووە كە ئەو هۆكارانە گۆڕەپانەكەی بە چۆڵی بۆ هێزە تەقلیدییەكان هێشتووەتەوە، ئەوان ئامانجی سەرەكییان بێهیواكردنی ئەو جەماوەرەیە كە دوودڵن لە بەشداریكردن لە پرۆسەكە، ئەوە سوودی بۆ جەماوەری حیزبی دەبێت و بە ئاسانی دەچنە بەشی سەرەوەی پرۆسەكە و حیزبەكانیان دەكەن بە براوە.
لای خۆیەوە موهەند جەنابی، مامۆستای زانستە سیاسییەكان، ئاماژە بەوە دەكات "كۆمەڵێك هۆكاری كەسی و بابەتی لە پشت دوودڵیی جەماوەرەوەیە لە بەشداریكردن، بە نموونە: یەكێك لە كێشەكان نەبوونی هۆشیاریی هەڵبژاردنە لای دەنگدەر، چونكە بەشێكی زۆری ئەوانەی بایكۆت دەكەن، پێیان وایە هەڵبژاردن هیچ دەموچاوێكی نوێ ناهێنێتە پێشەوە، بێگومان ئەوەش هۆكارەكەی نەبوونی متمانەیە بە پرۆسەی سیاسی و هەڵبژاردن".
ئەو مامۆستایەی زانستە سیاسییەكان دەڵێت "خەڵك هیچ لەبارەی لایەنی هونەریی هەڵبژاردن، وردەكاریی یاسا نوێیەكە نازانن. بەشێكی خەڵكی لەوانەی بایكۆت دەكەن، دەڵێن كە یاسا نوێیەكە هیچی لەگەڵ كۆنەكە جیاواز نییە، بەڵام لە ڕاستیدا سیستمە نوێیەكە جیاوازە، لە چەند بازنەیەكی هەڵبژاردن پێكهاتووە، كۆمسیۆن چەند ڕێكارێكی تەكنیكیی گرتووەتەبەر بۆ ئەوەی پرۆسەكە بە پاكی بەڕێوە بچێت، لەگەڵ ڕاپۆرتی هەفتانە و ئامێری لێكۆڵینەوەی ئەلیكترۆنی، چەند ڕێكارێكی دیكەی تەكنینكی كە وا دەكات بە خێرایی دەنگەكان جیا بكرێتەوە و ئەنجامەكان ڕابگەیەندرێت، ئەوانەش هەمووی خاڵی ئیجابین كە زۆرینەی دەنگدەران زانیارییان لەبارەیەوە نییە، بەتایبەت ئەوانەی بایكۆتی پرۆسەكە دەكەن".
جەنابیی زۆر بە گرنگی دەزانێت "چاودێرییەكی نێودەوڵەتی بۆ یاسا نوێیەكەی هەڵبژاردن هەبێت، كۆمسیۆن ڕێكاری ئیداری و تەكنیكی بگرێتەبەر. زۆرینەی كاندیدە سەربەخۆكان پێویستان بە پشتگیرییە بۆ ئەوەی ڕووبەڕووی هێزە تەقلیدییەكان ببنەوە، بۆیە دوودڵی بژاردەیەكی خراپە و بەرەو دووبارەبوونەوەمان دەبات، چونكە جەماوەری حیزب و میلیشایاكان جێگیرن و دەنگی خۆیان هەر دەدەن".
ڕێژەی بەشداریكردن لە دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق كە لە ساڵی 2018 بەڕێوە چوو، 44.50% بوو، ئەوەش بە نزمترین ئاستی بەشداری دادەنرێت لە پرۆسەكانی هەڵبژاردندا لە ساڵی 2005ـەوە، سەرجەم ئاماژە و ڕاپرسییەكانیش بۆ ئەم هەڵبژاردنە دەریدەخەن كە ڕێژەی بەشداریكردن كەمتر دەبێت.