هەمواری یاسای نەوت و گاز لە بەرژەوەندیی پارتی و بە ناڕەزایەتیی توندی ئۆپۆزسیۆن تێدەپەڕێت
پەرەگراف
ڕۆژی چوارشەممە هەمواری یاسای نەوت لە بەرژەوەندیی پارتی دەخرێتە دەنگدانەوە. ئەمڕۆ خوێندنەوەی دووەمی پرۆژەیاساكە بە ڕەخنەی توندی لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکانەوە بەتایبەت یەكگرتوو و كۆمەڵ تێپەڕی.
پرۆژەیاسای هەمواری یەكەمی یاسای نەوت لە هەرێمی كوردستان – عێراق ژمارە 22ی ساڵی 2007، كە پرۆژەیاسای ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمە، لە پەرلەمانی كوردستان خوێندنەوەی دووەمی بۆ كرا.
دوو گۆڕانكاریی جەوهەری لەناو پرۆژەیاساكەدا كراوە، ئەوانیش زیادكردنی ئەندامێكە بۆ ئەنجوومەنی هەرێمی بۆ نەوت و گاز کە سەرۆكی دیوانی ئەنجوومەنی وەزیرانە لە پشکی پارتی، هەروەها لە حاڵەتی یەكسانبوونی دەنگەكان لە كاتی دەنگدان لەسەر بڕیارێك، دەنگی سەرۆكی ئەنجوومەنەكە كە سەرۆكوەزیرانی هەرێمە، یەكلاكەرەوە دەبێت.
بە پەسەندکردنی هەموارەکە، چیتر پارتی دەتوانێت بە تەنیا بڕیارەكانی پەیوەست بە نەوت و گاز لە ئەنجوومەنەكە یەكلا بكاتەوە.
شێركۆ جەودەت، ئەندامی فراكسیۆنی یەكگرتوو، لە کۆبوونەوەکەی پەرلەماندا وتی "ئەنجوومەنی هەرێمی كە چوار ساڵە كۆنەبووەتەوە، ئەم هەموارە تەنیا بۆ پشكپشكێنەی حیزبییە، كە دوو ئەندامی پارتی بەرانبەر دوو یەكێتی و گۆڕانێك نەمێنێت و ببێت بە سێ پارتی بەرانبەر دوو یەكێتی و گۆڕانێك".
ئەو پەرلەمانتارە ئاماژەی بەوە كرد كە چەندین ماددە و بڕگەی یاساكە تا ئێستا جێبەجێ نەكراون و جەختی كردەوە كە "ئێمە دەمانەوێت لەم هەموارەدا بڕگەی گرێبەستە نەوتییەكان و دامەزراندنی چوار كۆمپانیای نیشتمانی بۆ نەوت و گاز، هەموار بكرێت و پرۆژەیشمان بۆ ئامادە كردووە".
"لە 10-5-2015 یاسای سندووقی كوردستان بۆ داهاتە نەوتی و گازییەكان دەرچوو و سەرۆكایەتیی هەرێمیش واژووی كرد، تا ئێستا جێبەجێ نەكراوە. ئەنجوومەنێك بەم هەموو كارەساتانەوە چوار ساڵ كۆنەبووبێتەوە، مانای ئەوەیە كە تەعتیلی یاساكەی كردووە. بۆیە دەبێت لە هەموارەكەدا بڕگەیەكی سزایی بۆ كۆنەبوونەوەی ئەنجوومەنەكە هەبێت"، شێركۆ جەودەت وای وت.
هەروەها عومەر گوڵپی، ئەندامی فراكسیۆنی كۆمەڵی دادگەری، بە ئاماژەدان بەوەی كە "15 ساڵە لە ماددەی 10 تا ماددەی 19ی ئەم یاسایە لەلایەن حكومەت و وەزارەتی سامانە سروشتییەكا و ئەنجوومەنی نەوت و گازەوە جێبەجێ نەكراوە"، پرسیی "ئێستا فەلسەفەی هەموارێك چییە كە یەك كەس بۆ ئەنجوومەنەكە زیاد دەكات؟".
عومەر گوڵپی وتیشی "ئەم ئەنجوومەنە من چەندین پرسیارم بۆ ناردووە هەر جوابیش ناداتەوە وەكوو ئەوەی هەر نەبێت".
"كوا كۆمپانیای كوردستان (كەپكۆ) بۆ دۆزینەوە و بەرهەمهێنانی نەوت، كوا كۆمپانیای كوردستانی نیشتمانی بۆ نەوت، كوا كۆمپانیای كوردستان بۆ هەناردەكردن و بەبازاڕكردنی نەوت، كوا كۆمپانیای كوردستان بۆ پرۆسەكانی پاڵاوتن؟"، ئەمانە پرسیاری پەرلەمانتارەكەی كۆمەڵ بوون لە دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان و حكومەت.
لای خۆیشیەوە ئەبووبەكر هەڵەدنی، پەرلەمانتاری یەكگرتوو، ڕایگەیاند كە "ماددەكانی 10، 11، 12، 13 و 15ی یاسای نەوت تا ئێستا بە هیچ شێوەیەك جێبەجێ نەكراون". وتیشی "پێمان بڵێن هەمواری یەك بڕگەی ئەم یاسایە بكەین و كۆی ماددەكانی دیكەی فەرامۆش بكەین، سوودی چییە بۆ خەڵكی هەرێمی كوردستان؟".
لە فراكسیۆنی یەكێتی كە لایەنی سەرەكیی پێكهێنەری حكومەتیشە، عەباس فەتاح، ئەندامی لیژنەی وزە، ڕەخنەی لە هەمواركە گرت بەوەی كە هۆكاری زیادكردنی سەرۆكی دیوانی ئەنجوومەنی وەزیران بۆ ئەنجوومەنی هەرێمیی نەوت و گاز، سیاسییە و وتی "جەخت كردنەوە لەوەی كە لە كاتی یەكسانبوونی دەنگەكاندا سەرۆك دەبێت بە دوو دەنگ، بە زەقی دەریدەخات كە هۆكار هەمواری یاساكە سیاسییە و یاسایی نییە". ڕۆژان محەمەدیش لە فراكسیۆنی یەكێتی پاڵپشتیی بۆچوونەكەی كرد.
هەروەها عەلی حەمەساڵح، سەرۆكی لیژەی وزە و سامانە سروشتییەكان لە پەرلەمانی كوردستان، كە بە ڕەخنە توندەكانی لە حكومەتی هەرێم و بە تایبەت لە كەرتی نەوت ناسراوە، ڕەخنەیەکی ئەوتۆی نەبوو، وتی "هەموارەكە پرۆژەیەكی ئەنجوومەنی وەزیرانە هاتووە و بەپێی پەریڕەوی ناوخۆیش دەبێت لیژنە ڕایۆرتی لەسەر بكات".
"لەپێناوی دووبارە ڕێكخستنەوەی ئەنجوومەنی هەرێمیی نەوت و گاز لە هەرێمی كوردستان – عێراق و دیاریكردنی میكانیزمی گرێدان و دەنگدان تێیدا، ئەم یاسایە دەرچوێندرا"، ئەمە هۆكاری هەمواركردنی پرۆژەیاساكەیە.
لە وەڵامی ئەو ڕەخنانەی كە ڕووبەڕووی هەموارەكە بووە و بەشێك لە پەرلەمانتاران وتیان ئەو پاساوەی بۆ هەموارەكە هێنراوەتەوە وەكوو پێویست نییە، عەلی حەمەساڵح وتی "ئێمەش تێبینی و پرسیارمان هەیە، بەڵام دەڵێن ئەنجوومەنی نەوت و گاز كۆنەبووەتەوە، بڕیارە دوای ئەم هەموارە كۆببێتەوە".
"یەكەم جار پێشنیار كرا كە وەزیری كارەبا ئەندام بێت لە ئەنجوومەنەكە، چونكە نزیكەی لەسەدا 90ی كارەبای هەرێم پشت بە نەوت و گاز دەبەستێت، منیش پرسیارم هەیە كە بۆچی ئەو ئەندامەی زیاد دەكرێت وەزیری كارەبا نییە؟"، عەلی حەمەساڵح وای وت.
سەرۆكی لیژنەی وزە و سامانە سروشتییەكان تیشكی خستە سەر ئەوەش كە "ئەم ئەنجوومەنە بەرزترین دەسەڵاتی نەوتی و گازییە لە هەرێمی كوردستان، هیچ گرێبەستێك بەبێ پەسەندكردنی ئەم ئەنجوومەنە تێناپەڕێت. تا ئێستا ئەنجوومەنەكە پەیڕەوی ناوخۆیی نییە".
ماددەیەكی دیكەی هەموارەكە كە ڕووبەڕووی ڕەخنە بووەوە، ئەوەیە كە دەڵێت "كار بە دەقی هیچ یاسا و بڕیارێك ناكرێت كە لەگەڵ حوكمەكانی ئەم یاسایە ناكۆك بێت".
مەم بورهان قانع، پەرلەمانتاری سەربەخۆ، ڕوو لە سەرۆكی پەرلەمان وتی "ئەم بڕگەیە ئەو مانایە دەگەیەنێت كە كار بە بڕیارەكەی دادگای فدیراڵی ناكرێت، لە كاتێكدا بەپێی دەستوور بڕیارەكانی ئەو دادگایە ئیلزامین و تانەی لێ نادرێت، پێت وا نییە لە داهاتوودا دادگای فیدراڵی دیسانەوە كاردانەوەیەكی بەرانبەر ئەم ئەزموونە دەبێت كە ناوی پەرلەمانی كوردستانە، لەسەر ئەوەی بڕیارێكی ئەو ڕەت دەكاتەوە".
قسەی بەشێک لە پەرلەمانتاران لەسەر بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی بوو کە یاسای نەوت و گازی هەرێم بە نادەستوری لە قەڵەم دەدات لە کاتێکدا پەرلەمان هەمواری دەکاتەوە، مژدە مەحمود پەرلەمانتاری نەوەی نوێ پرسیاری ئەوەی کرد "دادگای باڵای فیدراڵی دوو ئەندامی کوردی تێدابووەو واژۆیان هەیە لەسەر ئەو بڕیارەی داویانە، نازانم ئەوە چۆن چارەسەر دەکرێت؟".
د. شێركۆ جەودەتیش لەگەڵ ئەوەی ئاماژەی بەوە كرد كە "تێبینیم لەسەر بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی هەیە"، بەڵام جەختی كردەوە كە "بڕیارەكەی بڕیاری كۆتاییە، كاتێك ئێمە بڕگەیەكی ناپێویست دژی بڕیارەكەی ئەو جێگیر دەكەین، ئەوا بە لێكدانەوەی دادگای فیدراڵی پێشێلكاریی دەستوور دەكەین، ئەمەش لێكەوتەی خراپی یاسایی و دەستووریی دەبێت".
ئەوەی هەموار دەكرێت، ماددەی چوارەمی یاساكەیە بەم شێوەیە:
ئەو ماددە گرنگەی كە هەموار دەكرێت بەم شێوەیەیە:
ماددەی چوارەم:
یەكەم: ئەنجوومەنی هەرێمی بەم شێوەیەی خوارەوە پێك دەهێنرێت:
1: سەرۆكی ئەنجوومەنی وەزیران – سەرۆك
2- جێگری سەرۆكی ئەنجوومەنی وەزیران – جێگری سەرۆك
3- وەزیری سامانە سروشتییەكان – ئەندام
4- وەزیری دارایی و ئابووری – ئەندام
5- وەزیری پلاندانان – ئەندام
6- سەرۆكی دیوانی ئەنجوومەنی وەزیران – ئەندام.
دووەم: ئەنجوومەنی هەرێمی بە ئامادەبوونی زۆرینەی ئەندامەكانی كۆدەبێتەوە و بڕیارەكانی بە زۆرینەی دەنگی ئامادەبوان دەردەكات، لە كاتی یەكسانبوونی دەنگەگان ئەو لایەنە پێش دەخرێت كە سەرۆك دەنگی لەگەڵیدایە.