پەرەگراف
سەرۆكوەزیرانی عێراق بە فەرمی سكاڵای لە دژی 12 ماددەی یاسای بوودجە لە دادگای باڵای فیدراڵی تۆمار كرد، هیچ ماددەیەكی پەیوەست بە پشكی هەرێم لەناو ئەو ماددانەدا نین كە سوودانی تانەی لێ داون.
محەمەد شیاع سوودانی داوای لە دادگای فیدراڵی كردووە بە هۆكاری "نادەستووریبوون"یان، بە بڕیارێك كاركردن بەو ماددە و بڕگانەی یاسای بوودجەی گشتیی فیدراڵی بۆ ساڵەكانی 2023، 2024 و 2025 ڕابگرێت.
بەپێی نووسراوێك كە ڕۆژی 26-6-2023 دەرچووە و واژووی قاسم سەحیب، بریكاری یاسایی سەرۆكوەزیرانی عێراقی لەسەرە، سەرۆكوەزیرانی عێراق لە دادگای فیدراڵیی عێراق سكاڵای لە دژی محەمەد حەلبووسی، سەرۆكی پەرلەمانی عێراق تۆمار كردووە، لە بەرامبەر گۆڕانكاری لە ماددەكانی 2، 16، 20، 28، 57، 62، 63، 65، 70، 71، 72 و 75ی یاسای بوودجە.
لەناو ئەو ماددانەی كە محەمەد شیاع سوودانی تانەی لێ داون، هیچ ماددە و بڕگەیەكی پەیوەست بە هەرێی كوردستانی تێدا نییە كە بریتین لە ماددەكانی 12، 13 و 14، هەرچەندە ۆرێك لە فراكسیۆنە كوردستانییەكان پێیان وایە بەشێك لە ماددە و بڕگەكانی پەیوسەت بە كورد پێچەوانەی ئەو ڕێككەوتنەن كە پێشتر لە نێوان حكومەتی هەرێم و حكومەتی عێراق كراوە.
سوودانی لە سكاڵاكەیدا ئاماژەی بەوە كردووە كە پەرلەمانی عێراق چەند بڕگەیەكی بۆ ئەو مادانە زیاد كردووە كە پابەندبوونی داراییان هەیە و هەندێكیشیان پێچەوانەی سیاسەتی گشتیی دەوڵەتن، ئەمان لە دەرەوەی پرۆژەیاساكەی حكومەت زیاد كراون.
پاش پێنج ڕۆژ لە گفتوگۆی بەردەوام و ململانێی توندی نێوان فراكسیۆن و پێكهاتەكان، پەرلەمانی عێراق بەرەبەیانی ڕۆژی 12-6-2023 پرۆژەیاسای بوودجەی بۆ سێ ساڵ پەسەند كرد. بەشێك لەو بڕگانەی پەیوەست بوون بە كورد لەنێویشیاندا پاشەكەوتی مووچە، ڕەت كرانەوە، هەندێكیش پەسەند كران.
پرۆژەیاساكە بۆ ساڵەكانی 2023، 2024 و 2025ـە، بڕی ئەو پارەیەی بۆ بودجە تەرخان كراوە بۆ ساڵێك، نزیكەی 199 تریلیۆن دینارە و پشكی هەرێمی كوردستان بە لەسەدا 12.6% دیاری كراوە و 16 تریلیۆن دینار دەكات.
لە كاتژمێرەكانی كۆتایی دانیشتنەكەی پەرلەمان، ئەو بڕگە و پێشنیازانەی لەلایەن فراكسیۆن و پێكهاتە جیاوازەكانەوە ئاراستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمانی عێراق كرابوون، خرانە دەنگدانەوە.
بڕگەی پەیوەست بە گێڕانەوەی لەسەدا 12ی پاشەكەوتی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم كە لەلایەن فراكسیۆنەكانی پارتی، یەكێتی، یەكگرتوو و كۆمەڵەوە پێشكەش كرابوو، لە كۆتاییدا خرایە دەنگدانەوە و لەناو ناڕەزایەتیی بەشێكی زۆر لە پەرلەمانتاراندا دەنگی لەسەر درا، بەڵام دەنگی پێویستی نەهێنا و ڕەت كرایەوە.
سۆران عومەر، ئەندامی پەرلەمانی عێراق، ڕایگەیاند "لەگەڵ باسی هەرێمی كوردستان و گەڕانەوەی پاشەكەوت كرا، بەبێ ئەوەی بزانن ئەو بڕگەیە هیچ بارگرانییەك لەسەر حكومەتی عێراقی دروست ناكات، زۆر بە توندی دژی وەستانەوە، بە جۆرێك كە وتیان هیچ شتێك بە ناوی هەرێمەوە قبووڵ ناكەین".
لەو بڕگەیەدا داوا كرابوو كە ئەو زیادەیەكی لە پارەی فرۆشتنی نەوت نەوت كە بە 70 دۆلار خەوڵێندراوە، بە تایبەت كە لەسەدا 30ی پشكی هەرێمە، پاشەكەوتی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بە ڕێژەی لەسەدا 12ی مووچەكانیان بۆ هەر مانگێك بدرێتەوە تا پاشەكەوتەكە تەواو دەبێت.
فراكسیۆنی نەوەی نوێ پاڵپشتیی لەو بڕگەیە نەكرد و جەختی لەوە دەكردەوە كە ئەو بڕگەیەی پێشتر لەلایەن لیژنەی داراییەوە زیاد كرابوو و دانەوەی پاشەكەوتی مووچەی بە ڕێژەی لەسەدا 10 دەخستە ئەستۆی حكومەتی هەرێم، بخرێتە دەنگدانەوە، بەڵام ئەو بڕگەیە بە ڕێككەوتنی سیاسی لابرابوو، ھەرچەندە سروە عەبدولواحید سەرۆكی فراكسیۆنەكە خوێندییەوە بەڵام پەرلەمانتاران دژی وەستانەوەو ڕەتكرایەوە.
فراكسیۆنی نەوەی نوێ دەڵێت "وەكوو پیشەی هەمیشەییان، پارتی و یەكێتی جارێكی تر و لە دژی دەستكەوتێكی تر بۆ خەڵكی كوردستان، لەگەڵ هەندێك لایەنی عێراقی بە ڕێككەوتنێكی پێشوەختە، شكستیان بە جێگیركردنی بڕگەی گێڕانەوەی پاشەكەوتی مووچە هێنا، بەخستنە ڕووی پێشنیازێكی تر كە گەڕانەوەی پاشەكەوتیان خستبووە سەر حكومەتی عێراق".
فراكسیۆنی یەكگرتوویش دەڵێت "بە خاڵی پەیڕەوی نایاساییبوونی لادانـی بڕگەی پاشەكەوت، لە دادگای فیدڕاڵـی سكاڵا دژی لابردنی تۆمار دەكات".
بڕگەیەكی دیكەی كورد كە ڕەتكرایەوە، گواستنەوەی ڕاژەی مامۆستایانی خوێندنی كوردی لە كەركووك و ناوچەكانی دیكەی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم بوو بۆ سەر حكومەتی فیدراڵی.
سۆران عومەر وتی "كاتێك سەرۆكی پەرلەمان بڕگەكەی خوێندەوە، زۆر بەلامانەوە سەیر بوو كە بەشێك لە پەرلەمانتاران چوونە سەر كورسیی دانیشتنەكان و وتیان قبووڵمان نییە بخوێنرێتەوە و دەنگی پێ بدرێت".
یەكێك لە دەستكەوتەكان بۆ كورد، دەنگدان بوو بە دامەزراندنی كارمەندانی كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق لە هەرێمی كوردستان، كە ژمارەیان زیاتر لە سێ هەزار كارمەندە چەند ساڵە فراكسیۆنە جیاوازەكان كاری لەسەر دەكەن، لە كۆبوونەوەكەی بەرەبەیانی ئەمڕۆ پەرلەمانی عێراقدا ئەو بڕگەیە پەسەند كرا.