نێچیرڤان بارزانی: مووچەخۆران لە دۆخێكی زۆر خراپدان، خێراكردنی چارەسەری كێشەی بودجە ئەركێكی نیشتمانییە
پەرەگراف
نێچیرڤان بارزانی دەڵێت "فەرمانبەران، خانەنشینان و مووچەخۆران لە هەرێمی كوردستان لە دۆخێكی زۆر خراپدا دەژین. خێراكردنی دانانی چارەسەرێكی بنچینەیی بۆ بودجە و مووچەی هەرێمی كوردستان، ئەركێكی نیشتمانییە بۆ حكوومەت و دامەزراوەكانی دەوڵەت لە عێراقدا".
لە وتارێكدا لە كۆڕبەندی ئاشتی و ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناسراو بە (MEPS)ی زانكۆی ئەمەریكی كوردستان لە دهۆك، نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی هەرێمی كوردستان، جەختی لەوە كردەوە كە "قەیرانی دارایی و گوشار لەسەر ژیانی خەڵك لە هەرێمی كوردستان، دەتوانرێت بە ڕێككەوتنی نێوان حكوومەتی فیدراڵیی عێراق و حكوومەتی هەرێمی كوردستان بە زوویی چارەسەر بكرێت".
سەبارەت بە كێشەكانی عێراقیش، سەرۆكی هەرێم وتی "ئێمە پێمان وایە كلیلی سەقامگیریی عێراق، چارەسەركردنی كێشەكانی هەرێمی كوردستانە لەگەڵ حكوومەتی فیدراڵیی عێراق".
سەبارەت بە شەڕی نێوان ئسرائیل و حەماس، نێچیرڤان بارزانی ئاماژەی بەوە كرد كە "تێوەگلانی زیاتری هێزەكانی ناوچەكە و جیهان لە كێشەكەدا، دۆخەكە سەختتر و ترسناكتریش دەكات. لێكەوتەكانی لەسەر ناوچەكە و لەسەر جیهانیش بەگشتی، خراپتر و درێژخایەن دەبن".
سەرۆكی هەرێم هاوشێوەی كاتی سەردانەكەی بۆ پاریس لە ماوەی ڕابردوودا، ڕایگەیاند "بە هیچ پاساوێك، نابێ ڕێگە بدەین عێراق بخزێتە ناو ئەم شەڕە و كێشە و ئاڵۆزیی زیاترەوە، چونكە زیانێكی زۆری لێ دەدات".
دەقی وتارەكەی نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی هەرێمی كوردستان:
بەیانیتان باش..
هەموو لایەكتان بەخێربێن..
بەخێرهاتنی هەموولایەك دەكەم، ئەو میوانە بەڕێزانەی كە لە دەرەوە تەشریفیان هێناوە، ئەوانەی كە لە بەغدا تەشریفیان هێناوه، ئەو پارێزگارانەی كە لە شوێنەكانی دیكەی عێراقەوە تەشریفیان هێناوە، هەموولایەكتان بە خێر بێن.
دەمەوێ بەخێرهاتنێكی تایبەتیی كاكە بافڵ تاڵەبانی بكەم، خۆشحاڵین كە ئەمساڵ ئەویش لە دهۆك لەگەڵ ئێمە بەشدارە، زۆر به خێر بێی، سەرچاو. هەروەك هەموولایەك ئاگادارن ئێمە لە ماوەی ڕابردوو چەند كۆبوونەوەیەكی باشمان كردووە، كۆبوونەوەكانمان زۆر باش بوون، كاك بافڵ و كاكە قوباد و بەندە و كاك مەسروور و خاڵ هۆشیاریش لەگەڵمان بوو، كۆبوونەوەكانمان باش بوو، پەنا به خوا و بەو هیوایەی لە ئایندەشدا ئەم كۆبوونەوانە بەردەوام بكەین و بگەین بە لێكتێگەیشتنێكی هاوبەش. هەموولایەكتان به خێر بێن و هیوادارم كاتێكی خۆش و بەسوود لە دهۆك بەسەر بەرن.
دەستخۆشی لە زانكۆی ئەمەریكیی كوردستان دەكەم كە ساڵانە ئەم كۆڕبەندە ڕێكدەخات و لەم كاتە گرنگەدا گفتوگۆ لەسەر چەندین بایەتی گرنگ دەربارەی ئاشتی و ئاساییش لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و عێراق و هەرێمی كوردستان ساز دەكات. دەستخۆشییەكی تایبەت لە بەڕێز كاك مەسروور بارزانی سەرۆكی حكوومەتی هەرێمی كوردستان دەكەم بۆ ئەم كارە گرنگەی كە لە ڕۆژی یەكەمەوە لە دهۆك كردوویەتی بە دامەزراندنی زانكۆی ئەمەریكی لە دهۆك و ئەم كۆڕبەندە، زۆر سوپاس.
بەڕێزان..
ئەمساڵ كۆڕبەندەكە هاوكاتە لەگەڵ ئاڵۆزییەكی مەترسیداری دۆخی ناوچەكەدا كە هەڕەشە لە ئارامی و سەقامگیریی ئەم ناوچەیە و جیهانیش دەكات. ئەم دۆخە هەموو جیهانی خستووەتە ئاڵۆزییەكی گەورەوە. ئاسایش و سەقامگیری و ئابووریی جیهان پێكەوە بەستراوە و ڕووداوەكان لە هەر كوێ بن، بە ئاستی خۆیان كاریگەرییان بەسەر دۆخی جیهانەوە هەیە. شەڕی ئیسرائیل و حەماس جارێكی دیكە ئەو ڕاستییەی سەلماند كە ئاسایشی جیهانی، چەمكێكی واتادار و ڕاستەقینەیە.
بەرفراوانبوونی شەڕی ئسرائیل و حەماس، تێوەگلانی زیاتری هێزەكانی ناوچەكە و جیهان لە كێشەكەدا، دۆخەكە سەختتر و ترسناكتریش دەكات. لێكەوتەكانی لەسەر ناوچەكە و لەسەر جیهانیش بەگشتی، خراپتر و درێژخایەن دەبن.
لە دۆخێكی ئاوادا، ئێمە لە عێراق و هەرێمی كوردستان دەبێ لە هەموو كاتێك زیاتر، بەوپەڕی وشیارییەوە مامەڵە بكەین. هەر چۆنێك بێت، به هیچ پاساوێك نابێ ڕێگە بدەین عێراق بخزێتە ناو ئەم شەڕە و كێشە و ئاڵۆزیی زیاترەوە، چونكە زیانێكی زۆری لێ دەدات.
عێراق دەبێ سەقامگیر بێت، بۆ ئەوەی پێشبكەوێت. ئێستا كاتی ئەوەیە بیر لەوە بكەینەوە عێراق بكەینە گۆڕەپانی چارەسەری كێشەكانی خەڵكی عێراق، نەك گۆڕەپانی درێژكردنەوەی شەڕ و ئاڵۆزییەكان لە ناوچەكە.
سەرهەڵدانەوەی شەڕ لەنێوان حەماس و ئسرائیل، ڕاستییەكی سادەی سەلماند، ئەویش ئەوەیە: كێشەكان بە دواخستن و كپكردن چارەسەر ناكرێن، بەڵكوو گەورەتر دەبن و ڕۆژێك خراپتر دەتەقێتەوە. هێز و شەڕ و توندوتیژی، هیچ كێشەیەك چارەسەر ناكات. ڕەنگە لە كات و بارودۆخێكدا بۆ ماوەیەك كپ و بێدەنگیان بكات، بەڵام كێشەكان قووڵتر دەكاتەوە. ڕێگەی ڕاست ئاشتییە، ئازایەتیی ڕاستەقینەش، چارەسەركردنی كێشەكانە.
شەڕ جگە لە پەرەسەندنی بیری تۆڵەسەندنەوە و توندوتیژی و وێرانكاری، هیچی دیكەی لێناكەوێتەوە، ئەوكاتیش هەمووان دەبێ باجی گەورە بدەن، ڕێك وەك ئەوەی ئێستا لە ناوچەكەدا ڕوودەدات و ئەگەر ڕێگری لێ نەكرێت، خراپتر و گەورەتریش دەبێت.
چارەسەری دوو دەوڵەت وەك لە بڕیارە نێودەوڵەتییەكاندا هاتووە، كە مافی بوون و ئاشتی بۆ هەردوولا مسۆگەر بكات، تاقە ڕێگەی نەمانی ئاڵۆزییەكان و كۆتاییهێنانە بە كێشەكان. چەندین دەیە لە شەڕ و پێكدادان تێپەڕین، چەندین دەیەی دیكەش لە خوێن و وێرانكاری هیچ ئەنجامێكی نابێت نە بۆ فەلەستین و نە بۆ ئیسرائیل. چارەسەر، ئازایەتی و ئیرادەی جدییە بۆ ئاشتی.
ئێستا كاتی ئەوەیە هەموو جیهان هەوڵ بدات ئەم شەڕە ڕابگیرێت. كوشتن و تێكدانی ژیانی خەڵكی مەدەنی لە غەززە كۆتایی پێبهێندرێت، دیل و بارمتە مەدەنییەكان ئازاد بكرێن. دوای ئەوەش چارەسەری بنەڕەتیی كێشەی فەلەستین و ئیسرائیل جێبەجێ بكرێت لەسەر بنچینەی دوو دەوڵەت. ئەگینا دووبارەكردنەوەی مێژوو، هەر هەمان ئەنجامی ئێستای دەبێت و دیسان لەناكاو بەیانییەك لەگەڵ ئاڵۆزبوونێكی خراپتری دۆخەكەدا، بە ئاگا دێینەوە.
ئامادەبووانی بەڕێز...
لە عێراق، بیست ساڵی ئەزموونی ئازادیی عێراق، دەكرا زۆر باشتر بووایە ئەگەر دەستوور وەك خۆی جێبەجێ بكرابووایە و فیدراڵی كە سیستەمی عێراقە و گەلی عێراق دەنگی بۆ داوە جێگیر بكرابا. جێبەجێنەكردنی سیستمی فیدراڵی، پابەندنەبوون بە دەستوورەوە، زۆر كێشە و ناكۆكیی سیاسی هێناوەتە ئاراوە و ناسەقامگیریی هەمەلایەنەی لە عێراق دروستكردووە. وایكردووە كە سەقامگیریی عێراق، هەمیشە بە لەرزۆك ببینرێت.
چارەسەر گەڕانەوەیە بۆ بنەماكانی (هاوبەشی، سازان، هاوسەنگی) كە عێراقی نوێ لەسەری دامەزراوه و ڕۆحی نووسینەوەی دەستووری عێراقە. دەستەبژێری سیاسیی عێراق دەبێ بگەڕێتەوە بۆ ئەو ڕێگەیە. زۆر پێویستە لایەنە سیاسییەكانی عێراق هاوكار بن بۆ دانانی ئەو یاسایانەی دەستوور داوایان كردووە، هەروەها هاوكاریی حكوومەت و دامەزراوەكانی دەوڵەت بن بۆ جێبەجێكردنی دەستوور.
سیستمی فیدراڵی، بنەمای دەستووری عێراقە، فیدراڵی دەتوانێت یەكسانی و هاوبەشییەكی تەواو بۆ هەموو ناوچە و پێكهاتەكانی عێراق دابین بكات. خەڵكی عێراق بەو هاوبەشییە لەڕووی ئابوورییەوە پێشدەكەوێت و لەڕووی كۆمەڵایەتیشەوە یەكگرتوو دەبێت. هەر ئەمەشە نەخشەڕێگەی دروستی چارەسەركردنی كێشەكان لە عێراق. ڕەفتاركردن و بیركردنەوە بە پێوەر و لۆژیكی هێز، هیچ دەردێكی عێراق دەرمان ناكات، بەڵكوو كێشەكان لەم وڵاتە ئاڵۆزتر و مەترسیدارتر دەكات.
عێراق بۆ ئەوەی سەقامگیر و پارێزراو بێت، بۆ ئەوەی پێشبكەوێت و شوێنی شایستەی خۆی لە ناوچەكە و لە جیهاندا بگرێت، دەبێ بێ جیاوازی، وڵاتی هەموو پێكهاتەكان بێت، مافی هیچ پێكهاتەیەك زەوت و پێشێل نەكرێت. هیچ پێكهاتەیەك بە هیچ شێوەیەك لە عێراق نابێت پەراوێز بخرێت. عێراق بە پێكەوەژیانی پێكهاتە جیاوازەكانی بەهێز دەبێت، بە جیاكاری و ناكۆكیی نێوان پێكهاتەكانی، لاواز دەبێ و دوادەكەوێت.
دەبێ هەموو پێكهاتەكان هاوبەش و بەشدار بن لە بڕیاری سیاسی و بەڕێوەبردنی وڵاتدا. هیچ پێكهاتە و هاووڵاتییەكی عێراق، لە هەر ئایین و مەزهەب و نەتەوەیەك بێت، هەست بە ستەملێكردن و جیاكاری و جیاوازی نەكات، بەڵكوو هەست بكەن هەموویان وەك یەك، خاوەنی ئەم دەوڵەتەن.
ئەگەر دەستەبژێری سیاسیی عێراق، لایەنە سیاسییەكانی عێراق كار بە ڕۆح و نێوەڕۆكی دەستووری عێراق بكەن، چارەسەری كێشەكان ئاسانە. كێشەكان هێندە مەحاڵ نین كە چارەسەر نەكرێن. مەسەلەكە تەنیا بیركردنەوەیە. ئەگەر بە دروستی بیر بكەینەوە، بیر لە لەیەكتێگەیشتن بۆ هاوبەشی و پێكەوژیانی ئاشتیانە بكەینەوە، ئەگەر وڵات و بەرژەوەندییەكانی بخەینە سەرووی هەموو پێناسە و شتێكی دیكەوە، ئەوكات دەبینین چارەسەركردنی هەموو كێشەكان ئاسان دەبێت.
لە دۆخی ئاڵۆزی ئێستای ناوچەكەدا، ئێمە لە عێراق دەبێ زۆر بە دانایی و وشیارانە ڕەفتار بكەین. بۆ ئەوەی عێراق بتوانێت ڕووبەڕووی هەموو ئاڵنگارییەكان ببێتەوە، دەبێ كێشەكانی خۆی چارەسەر بكات. ئێستا پاراستنی سەقامگیریی سیاسی لە عێراق لە هەموو كاتێك زیاتر پێویستە. عێراق هێشتا بە دەست لێكەوتەكانی شەڕی داعشەوە دەناڵێنێت، هێشتا كێشەی ئابووری و خزمەتگوزاری هەیە، پێویستی بە سەقامگیری و حەسانەوەیە. هەر هەنگاوێك سەقامگیریی سیاسیی وڵات لاواز بكات، ژیانی خەڵكی عێراق تێكدەدات.
بەڕێزان..
ئێمە پێمانوایە كلیلی سەقامگیریی عێراق، چارەسەركردنی كێشەكانی هەرێمی كوردستانە لەگەڵ حكوومەتی فیدراڵیی عێراق. دەستووری عێراق نەخشەڕێگەیەكی زۆر ڕوونی چارەسەری كێشەكان داناوە. تەنیا پێویستیمان بە ئیرادەیەكی سیاسییە بۆ چارەسەری كێشەكان لەلایەن لایەنە سیاسییەكانەوە.
هەرێمی كوردستان ئامادەیە بەپێی دەستوور و بە لەیەكترتێگەیشتنی هاوبەش، كێشەكان لەگەڵ بەغدا چارەسەر بكات. چارەسەرێك لە بەرژەوەندیی تەواوی وڵاتدا بێت و مافە دەستوورییەكانی هەمووان مسۆگەر بكات. ڕاستە هێشتا چارەسەر نییە، بەڵام بەردەوامبوونی گفتوگۆكان بۆ چارەسەركردن لەنێوان حكوومەتی هەرێمی كوردستان و حكوومەتی فیدراڵیی عێراق، كارێكی زۆر گرنگە.
بێگومان ئەنجامەكانی گفتوگۆ تا ئێستا لە ئاستی خواست و چاوەڕوانییەكانی هەرێمی كوردستاندا نین، بەڵام پێمانوایە بەردەوامبوونی گفتوگۆیەكان تاكە ڕێگەی ڕاستە بۆ بەئەنجامگەیاندنی هەموو ئەو كێشانەی كە هەیە. ئێمە كۆڵ نادەین و بەردەوام دەبین بۆ دۆزینەوەی چارەسەر بۆ كێشەكان. لەوبارەشەوە بە پێزانینەوە لە هەوڵ و كاری بەڕێز محەممەد شیاع سوودانی سەرۆك وەزیرانی عێراقی فیدراڵی دەڕوانین. لەلای ئێمەوە بە تەواوەتی پشتیوانی لێدەكرێت.
بەرێزان، فەرمانبەران، خانەنشینان و مووچەخۆران لە هەرێمی كوردستان لە دۆخێكی زۆر خراپدا دەژین. خێراكردنی دانانی چارەسەرێكی بنچینەیی بۆ بودجە و مووچەی هەرێمی كوردستان، ئەركێكی نیشتمانییە بۆ حكوومەت و دامەزراوەكانی دەوڵەت لە عێراقدا. قەیرانی دارایی و گوشار لەسەر ژیانی خەڵك لە هەرێمی كوردستان، دەتوانرێت بە ڕێككەوتنی نێوان حكوومەتی فیدراڵیی عێراق و حكوومەتی هەرێمی كوردستان بە زوویی چارەسەر بكرێت. كارێكی زۆر پێویستە بە خێرایی ئەوە بكرێت بۆ ئەوەی ئەم دڵەڕاوكێیەی لە هەرێمی كوردستان هەیە كۆتایی پێبهێندرێت، چونكە كاریكردووەتە سەر ژیان و كار و بازاڕی هەموو خەڵكی هەرێمی كوردستان.
پێویستە پەلە بكرێت لە نەهێشتنی بەربەستەكان بۆ دەسپێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان. ڕاگرتنی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان، چەندین ملیار دۆلار زیانی بە داهاتی گشتیی عێراق و ئابووریی وڵات گەیاندووە و هیچ سوودێكی بۆ عێراق تێدا نییه كە بەم شێوەیە بەردەوام بێت.
بەڕێزان..
لەم دۆخە ئاڵۆزەی ناوچەكەدا، لە هەرێمی كوردستانیش دەبێ خوێندنەوە و هەڵسەنگاندن و تێگەیشتنی دروستمان بۆ پێشهاتەكان و ئەگەری لێكەوتەكانی هەبێت. ئەركی لەپێشینەی هەموو لایەنە سیاسییەكانە، تەبایی و یەكڕیزی و لەیەكترتێگەیشتن دروست بكەن. بۆ ئەمەش بە پلەی یەكەم ئەرك و بەرپرسیاریەتی دەكەوێتە سەر شانی پارتی و یەكێتی كە بگەنە لێكتێگەیشتنی هاوبەش و كێشە و ناكۆكییەكان چارەسەر بكەن. كۆبوونەوەكانی ڕابردوومان كۆبوونەوی باش بوون، زۆر پێویستە كۆبوونەوانە بەردەوام بن.
هیچ كێشەیەك هێندە ئاڵۆز نییە لەنێوان پارتی و یەكێتی و لایەنەكاندا نییە كە چارەسەر نەكرێت. مەترسی و ئاڵنگارییەكان كە ڕووبەڕووی هەرێمی كوردستان دەبنەوە، لە هەموو كێشەكان گەورەترن و تاكە ڕێگەی بەرەنگاربوونەوەیان، تەنیا لێكتێگەیشتن، هاوبەشی و هاوكارییە.
لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان لێرە و لە بەغدا تەنیا بە یەكدەنگی لەسەر بەرژەوەندییە گشتی و باڵاكانی هەرێم، دەتوانن ژیان و گوزەرانی خەڵك باش بكەن و پارێزگاری لە دەستكەوت و مافەكانی خەڵكی هەرێمی كوردستان بكەن كە لەم ڕێگەیەدا هەزاران شەهید و قوربانییان داوە بۆ گەیشتن بەم ڕۆژە. بۆیە ئێستا كوردستانییان به هەموو پێكهاتەكانییەوە لە هەموو كاتێك زیاتر چاویان لەوەیە لایەنە سیاسییەكان یەكڕیز و تەبا بن. هەر ئەوەش گەرەنتیی پاراستنی دەسكەوتە دەستوورییەكانمان و قەوارەی هەرێمی كوردستانە.
ئامادەبووانی بەڕێز..
وەك لە باسەكانی دیبەیت و گفتوگۆكانی ئەم كۆڕبەندەدا هاتووە، ئێمە لە عێراق و هەرێمی كوردستان، جگە لە ئاڵنگارییە سیاسی و ئەمنی و ئابووری، لەگەڵ لێكەوتەكانی گۆڕانی كەشوهەواش ڕووبەڕوو دەبینەوە. ئەمە بە ڕاستی مەترسی و هەڕەشەیەكی جددیە و پلان و كاری زۆری پێویستە بۆ ئەوەی كاریگەرییه خراپەكانی لەسەر ئێستا و داهاتووی عێراق و هەرێمی كوردستان و ناوچەكە كەم بكەینەوە.
دەبێ ئەم بابەتە زۆر بە جددی وەربگیرێت. بۆ ئەم مەبەستە عێراق و وڵاتانی ناوچەكە دەبێ لەنێوان خۆیان و لەگەڵ وڵاتانی جیهانیشدا، هاریكاری و هاوبەشییان هەبێت. هیوادارین باس و دیبەیت و گفتوگۆكانی ئەم كۆڕبەندە یارمەتیدەر بن بۆ دەستنیشانكردنی ڕێگە و شێوازەكانی بەرەنگاربوونەوەی ئەم مەترسییە.
هەروەها بابەتی ژیریی دەستكرد كە باسێكی دیكەی كۆڕبەندەكەیە و باسێكی گەرمی ناوەندە زانستی و تەكنەلۆژییەكانی جیهانیشە، بابەتێكی جددی و گرنگە. زۆر كارێكی باشە زانكۆی ئەمەریكیی كوردستان و زانكۆكانی عێراق و هەرێمی كوردستان، گرنگیی تایبەتی بەم بوارە بدەن. لەسەر ڕۆڵ و كاریگەرییەكانی بوەستن و لەو دەرفەت و مەترسیانە بكۆڵنەوە كە لەگەڵ خۆیاندا دەیهێنێت و مۆرێكی گەورە لە داهاتووی مرۆڤایەتی دەدات.
زۆر دڵخۆشم كە قوتابیان و لاوانی كوردستان هۆشیارییەكی زۆریان هەیە بەرامبەر گۆڕانی كەشوهەوا، هەروەها بەپێی دەرفەت تێكەڵاوی باسەكانی ژیریی دەستكردیش بوونە. زۆر دڵخۆشم بە ئاست و هۆشیاریی نەوەی تازە لە كوردستان، هیوادارم ژیانێكی باشتر بۆ نەوەكانی داهاتوو دروست بكەن.
دووبارە هیوای سەركەوتن بۆ (كۆڕبەندی ئاشتی و ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست) و كاتێكی خۆش بۆ هەموو لایەكتان دەخوازم.
بەخێر بێن سەرچاو.
زۆر سوپاس.