توركیا ئامادەی سازشە بۆ ئەمریكا؛ لە بەرامبەردا داوای پشتكردنە ڕۆژئاوای كوردستان دەكات

پەرەگراف- هەكار مەحمود

حكومەتی توركیا ئامادەیە سازش بۆ ئەمریكا بكات لەبارەی ئەو سیستمە دژەمووشەكییەی لە ڕوسیای كڕیوەو واشنتۆنی نیگەران كردووە، بۆئەوەش داوای دانانی سنورێك دەكات بۆ ئەو پشتیوانییەی لە كوردانی ڕۆژئاوای كوردستان دەكرێت لەلایەن ئەمریكاوە.

بەپێی ئاژانسی بلومبێرگی ئەمریكی، توركیا ئامادەیی پیشانداوە بۆ ئەو سازشكردنە بۆ ئەمریكا، لەبارەی سیستمی دژەمووشەكیی ئێس 400 كە بۆ بەرگری ئاسمانیی لە ڕوسیای كڕیوە.

سەرچاوەی زانیارییەكانی بلومبێرگ دوو بەرپرسی باڵای توركیان كە ئامادەنەبوون ناویان ئاشكرا بكەن، باسیان لەوە كردووە ئەنقەرە ئامادەیە سازشێكی سنوردار بكات لەبارەی بەكارهێنانی سیستمە ڕوسییەكە كە جێی نیگەرانیی ئەمریكایە، چونكە توركیا دەیەوێت بۆ داهاتوو كڕینی چەند پارچەیەك بۆ گۆڕانكاریی لە چەكە ئەمریكییەكانی مسۆگەر بكات، هەروەها دووربكەوێتەوە لە ئەگەری زیان گەیاندن بە ئابورییەكەی.

ئەو دوو بەرپرسە باسیان لەوەش كردووە، حكومەتی توركیا دەیەوێت بەو كارەی ڕێگری لە ئەمریكا بكات تاوەكو پشتگیری زیاتری كوردەكان بەتایبەت هێزەكانی سوریای دیموكرات نەكات، چونكە ئەو هێزە بە "باڵی سوریای پەكەكە" دەزانێت.

ئەو هەوڵەی توركیا بۆ دابڕینی ئەمریكا لە كوردانی ڕۆژئاوای كوردستان لە كاتێكدایە، كوردەكان چاویان لە ئیدارەی نوێی ئەمریكایە بە سەرۆكایەتی جۆ بایدن كە ھەڵەیە ڕاست بكاتەوە كە دۆناڵد ترەم كردی و گڵۆپی سەوزی بۆ توركیا ھەڵكرد چەند ناوچەیەكی ڕۆژئاوای كوردستان داگیربكات.

مەزڵوم كۆبانێ، فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكرات(ھەسەدە)، پێشتر لە چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ ڕۆژنامەی شەرقلئەوسەت، وتی: پێمانوایە ئیدارەی سەرۆكی نوێ، جۆ بایدن، كار بۆ ڕاستكردنەوەی ئەو هەڵە زۆرە دەكات كە ئیدارەی پێشووی ترەپ كردوویەتی، لەوانە چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ قەیرانی سوریا كە كاریگەری نەرێنیی لەسەر ڕۆڵی ئەمریكا لە سوریا ھەبوو، داوا لە ئیدارەی نوێی ئەمریكا دەكرێت ستراتیژێكی نوێ دابنێت و ڕۆڵی ئەمریكا كارا بكات.

توركیا چی دەڵێت؟

توركیا بە فەرمیی ئامادەیی پیشاندەدات بۆ گفتوگۆكردن دەربارەی بەكارهێنانی سیستمە ڕوسییەكە، هەرچەندە ئەوكارە بە مافی خۆی دەزانێت‌و دەڵێت، خاوەن بڕیار خۆیانن.

خولوسی ئاكار وەزیری بەرگری توركیا لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ ڕۆژنامەی حوڕییەتی وڵاتەكەی، ئەوەی خستە ڕوو، دەكرێت سود لە نمونەكانی یۆنان وەربگیرێت بۆ وەلانانی ناكۆییەكان لەبارەی سیستمی (ئێس 400)، ئەوەش وەك ئاماژەیەك بۆ ئەوەی پێشتر یۆنان سیستمی موشەكی (ئێس 300)ی لە ڕوسیا كڕی، دواتر ڕەزامەندی وەرگیرا بۆ دانانی لە دورگەی كریتی یۆنان، بۆ ڕێگریكردن لە دروستبونی گرژی و ئاڵۆزیی لە ناوچەكە، پاشان سیستمەكە ڕادەستی یۆنان كرا كە هاوشێوەی توركیا ئەندامی هاوپەیمانێتی ناتۆیە.

ئاكار لە چاوپێكەوتنەكەیدا دەڵێت "ئێمە كراوەین بەڕووی دانوستان و گفتوگۆدا، نامانەوێت سیستمەكە بۆ هەمیشەیی بەكاربهێنین، بەڵام لەكاتی بونی مەترسیدا پەنای بۆ دەبرێت، ئێمە خاوەنی بڕیارین لەوبارەیەوە و ئەوە كێشەی خۆمانە".

بەڵام واشنتۆن پێی وایە كڕینی ئەو سیستمە لەلایەن توركیاوە وادەكات دەستی بگات بە زانیاری سەربازی ڕۆژئاوایی بەتایبەت فڕۆكە ئەمریكییەكانی جۆری (ئێف 35).

وەزیری بەرگری توركیا لە چاوپێكەوتنەكەیدا بەڕوونی باسی لەوە كردووە، گرژییەكانیان لەگەڵ ئەمریكا بێ چارەسەری دوو دۆسییە سەرەكییەكە كۆتایی نایەت، وەك ئاماژەیەك بۆ پشتگیری هێزەكانی سوریای دیموكرات(هەسەدە)و هەڵوێستیان لەبارەی كڕینی سیستمە ڕوسییەكە.

دیڤید ساترفیڵد باڵیۆزی ئەمریكا لە ئەنقەرە هەفتەی ڕابردوو بە میدیاكانی توركیای ڕاگەیاند "هەڵوێستی ئەمریكا لەبارەی مامەڵەكردن لەگەڵ كوردەكان ناگۆڕێت‌و پێویستە توركیا دەستبەرداری سیستمی ئێس 400 ببێت، ئەگەر دەیەوێت سزا ئەمریكییەكانی لەسەر هەڵبگیرێت".

كڕینی ئەو سیستمە موشەكییە لە ڕوسیا لەلایەن توركیاوە، گرژی‌و ئاڵۆزیی خستەناو پەیوەندییەكانی ئەنقەرەو واشنتۆن، بەجۆرێك ئەمریكا ئەو وڵاتەی لە پرۆگرامی تایبەت بە فڕۆكەی (ئێف 35) دوورخستەوەو هاوكات ئابڵوقەی ئابوری خستەسەر توركیا.

سیستمی ئێس 400 چییە؟

سیستمێكی بەرگری ڕوسییە، بە یەكێك لە بەهێزترین و پێشكەوتوترین سیستمەكانی بەرگری زەمینی و ئاسمانی دادەنرێت لە جیهاندا.

سیستمەكە لە نەوەدەكانی سەدەی ڕابردوودا دروستكرا و پەرەی پێدرا، بە دیاریكراویش لە كانونی دووەمی 1999 ڕوسیا تەواوبونی سیستمەكەی بەشێوەیەكی فەرمی ڕاگەیاند، لە شوباتی هەمان ساڵدا لە ناوچەی كاپۆستین یار لە شاری ئەستراخانی ئەو وڵاتە تاقیكرایەوە، بەڵام تا ساڵی 2007 نەخرایە خزمەتەوە.

ڕوسیا دەڵێت، سیستمەكە دەتوانێت فڕۆكەی ئاسایی و جەنگی و فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان لە بەرزاییەكی زۆر و نزمیشەوە بپێكێت، هەروەها توانای پێكانی موشەكە جیاوازەكانی هەیە، بەشێوەیەكی گشتی دەتوانێت لە یەك كاتدا 80 ئامانجی جیاواز بپێكێت، ئەوەش وایكردووە هاوشێوەی سیستمی پاتریۆتی ئەمریكی بێت كە چەندین وڵاتی ڕۆژئاوا هەیانە.

جگە لە توركیا هەریەك لە؛ سعودیە و هیندستان و چین گرێبەستیان لەگەڵ كۆمپانیای دروستكەری سیستمە ڕوسییەكە كردووە بە مەبەستی كڕینی، هەروەها ئێران و میسر و ڤیتنام گرنگییان پێداوە و حەزیان بۆ كڕینی نەشاردۆتەوە.

ئایا سیستمەكە هیچ كێشەیەكی هەیە؟

ئاژانسی توێژینەوەكانی سوید (FOI) ساڵی 2019 ڕاپۆرتێكی لەبارەی سیستمە ڕوسییەكە بڵاوكردۆتەوە و ئاشكرای كردووە "وردیی ئێس 400 لە پێكانی ئامانجەكانیدا لە ئاسمانی و زەوی و دەریادا، هەروەها وتەكانی ڕوسیا لەوبارەیەوە زیادەڕۆیی تێدایە".

گۆڤاری ناشناڵ ئینترێستی ئەمریكی كە گرنگیی بە بواری سەربازی دەدات، لەبارەی ڕاپۆرتە سویدییەكەوە دەڵێت "ڕاداری سیستمەكە ناتوانێت ئامانج‌و سەرچاوەی هێرشی ئاسمانی و دەریایی بە وردی دیاری بكات".