رهنگه ئهمه ناونیشانێكی سهیر بێت و ئهو پرسیاره درووست بكات: ئایا تاكو ئێستا كورد له ناو مێژوودا نهبووه؟ بێگومان رهنگه زۆر به خێرایش وهڵامی ئهم پرسیاره بدرێتهوهو پێداگری لهسهر ئهوه بكرێت كه كورد نهك ههر له ناو مێژوودا نهبووه، بهڵكو رۆڵی گرنگیشی ههبووه له مێژوودا، بۆ نموونه چهندین مێژوونووسی ئێمه باسی رۆڵی كورد دهكهن له خزمهتی دهوڵهتی ئیسلامیدا.
زۆرێك باسی شكاندن یان زهرهرمهندبوونی سوپای ده ههزار كهسی گهزنهفۆن دهكهن له كاتی تێپهڕینیاندا به كوردستاندا. زۆرێكیش باسی ئهو خزمهته زۆره دهكهن كه كهسانی كورد له مێژوودا له رووی سیاسی و ئیداری و بهڕێوهبردنهوه یان له رووی كهلتووریهوه پێشكهشی عهرهب و فارس و توركیان كردووه.
لێرهدا نامانهوێت بڵێین ئهو خزمهتانه مهگهر له رووی مهعنهویهوه بۆ ئهو تاكهكهسانهی كه پێشكهشیان كردوون ئهگینا له رووی مێژووی نهتهوهیی و نیشتیمانی كوردیهوه بۆ ئێمه ماناو واتایهكیان نیه. به دهربڕینێكی سادهو ساكار مێژووی كورد لهو ساتهوه دهست پێدهكات كه كورد وهكو نهتهوهو به ناوی كوردهوه بهشداری بكات له بهرههمهێنانی شارستانێتی مرۆڤایهتیدا، چونكه هیچ بهشداریكرنێك به بێ بوونی شووناسی نهتهوهیی هیچ تۆمارێك بۆ نهتهوه دهستهبهر ناكات. شووناسی نهتهوهییش به بێ بوونی دهوڵهتی نهتهوه مانایهكی نیه. بۆیه كورد تاوهكو ئێستا ههرچیهكی كردبێت مادهم خاوهنی دهوڵهتی خۆی نهبووهو نیه، واته له فهرههنگی جیهانی شووناسهكاندا شتێك نیه به ناوی ئهمی كوردهوه. ئهو شووناسهش ئهگهر له ئاستێكدا شووناسی كهلتووری بێت، ئهوا له ئاستێكی تردا شووناسی یاساییه لهو روانگهیهوه كه كورد ناوێكی تۆماركراو و ئامادهو خاوهن شووناس بێت له تۆماری نهتهوه یهكگرتووهكانداو ئاڵاكهی له ریزی ئاڵای نهتهوهكانی تردا بشهكێـتهوه.
له راستیدا ههر نهتهوهیهك ئهم شووناسه یاساییهی نهبێت، چهندێ له رووی كهلتووری و زانستی و وهرزشیشهوه له پێش بێت، ناوێكی نابێت له ریزی ناوه خاوهن شووناسهكانداو ئهمهش دهیخاته دهرهوهی مێژوو. بۆ نموونه نووسهرێكی پایهبهرزی وهكو یهشار كهمال به نووسهری تورك ناودهبرێت. مهسعود یهڵماز كاتێك گۆڵیك تۆمار دهكات كۆمێنتهرهكان به یاریكهری ئهڵمانی به رهگهز تورك ناوی دهبهن. یهڵماز گۆنهی به دهرهێنهری تورك و بههمهنی قوبادی به دهرهێنهری ئێرانی ناودهبرێن له كاتێكدا ئهم تاكهكهسه كوردانه له سهرئاستی جیهانیش ئامادهبوونی خۆیانیان سهلماندووه. بهڵام ئاشكرایه ئهگهر كورد خاوهنی دهوڵهتی خۆی بووایه، بێگومان ههموو ئهم ناوانهو چهندینی تریش به كوردو كوردستانی ناودهبران.
ئێمه دهزانین بهدهستهێنانی شووناسێك كه ببێته بنهما بۆ ئهوهی كورد بێته ناو مێژووهوه، كۆمهڵێك بنهمای مادی و مهعنهوی پێیسته، بهڵام به بێ پێكهاتنی دهوڵهتی كورد ئهو بنهمایانه وهكو مادهی خاو دهمێننهوه. كهواته لێرهوه دهردهكهوێت هیچ شتێكی كورد نابێت به سرووشتی و باری ئاسایی وهرناگرێت تا ئهو كاتهی كه كورد دهبێته خاوهنی دهوڵهتی نهتهوهیی خۆی، چونكه تهنیا له دهوڵهتدا ههر نهتهوهیهك دهتوانێت گوزارشت له بوونی خۆی بكات و بكهرێتی خۆی لهسهر زهمینهی واقیع و له بهرامبهرو له تهنیشت ئهوانی تردا بسهلمێنێت.
ئێستا با نموونهیهكی ساده بهێنینهوه. له ماوهی دوو ساڵ و نیوی رابردوودا كورد وهكو یهكهم هێزی كاریگهر توانیووێتی لهبهرامبهر هێزێكی تیرۆریستی وهكو داعشدا رابووهستێت و نهك ههر بهرگری لهخۆی بكات بهڵكو ناوهندی سیاسی جیهانییش دان بهو راستیهدا دهنێت، كه لهبهرامبهر داعشدا كورد بكهری یهكهمه. بهڵام كاتێ دێته سهر ههر بڕیارێكی نێودهوڵهتی سهبارهت به داعش و به چارنووسی ناوچهكه نهك دهوڵهته شكستخواردووه بهزیووهكهی بهغدا لهبهرامبهر داعشدا بهڵكو شێخه خاوهن دهوڵهتهكانی كهنداویش دهنگی فهرمییان لهو كۆڕو كۆبوونهوانهدا دهبێت و پرسیان پێدهكرێت، كوردیش له دهرهوهی بازنهكهیه. هۆكارهكهشی ئهوهیه كه كورد ئهو چهتره یاساییهی نیه كه چهتری دهوڵهته. تاوهكو ئێستاش دهبێ ئهو هاریكارییانهی بۆ هێزی پێشمهرگه له رۆژئاواوه دێت، دهبێت به رهزامهندی بهغدای بهزیوو لهبهردهمی داعشدا بگاته كوردستان. هۆكارهكهش دیسان نهبوونی دهوڵهتی كوردیه.
راسته كورد سهرباری ههموو كێشهو كهموكورتیه ناوخۆییهكانی، سهرباری ههموو ئهو قهیرانانهی كه یهخهی گرتووهو بهشێكی درووستكراوی دهرهوهیهو بهشێكیشی كه زۆرهكهیهتی دهرئهنجامی ململانێی نامهشروعی ناوهوهیهو بهشێكی له بێ ئهزموونی و نهشارهزاییهوهیهو بهشێكی زیاتریشی له لاوازی ههست به بهرپرسیارێتی كردن و خهریكبوون به بهرژهوهندی تایبهتی و حیزبیهوهیه. بهشێكی پهیوهندی به رۆڵی نهرێنی گهنجی بێ ئهزموون و بێ پاشخانهوهیه كه له بێبهرنامهیی حیزبی كوردی، یان به مهبهست گهیهندراونهته پێگهی لهوجۆره كه ههڵهكانیان بهرههمهێنی قهیرانی زیاتره، بهشێكیشی دهرهاوێشتهی ئهو مێژووه ناشیرینهی ململانێی نێوان ئهو نوخبه سیاسیهیه كه نیوسهدهیه لهسهر جهستهو رۆحی میللهت رق و كینهی خۆیان له دژی یهكتر خاڵی دهكاتهوه. بهڵام بهههموو ئهم گرفتانهشهوه، كورد ئێستا پێگهو جێگایهكی ههیه. دهبێ لهوه تێبگهین مێژوو رهوتی خۆی دهكات و ئهوهی ئێستا كورد پێیگهیشتووه بهرههمی ئهو رهوته سرووشتیهیه كه كۆمهڵگه لهپهرهسهندنی خۆیدا پێی دهگات. لهم رووهوه دهبێ دڵنیابین ئهگهر كورد خۆی بیهوێت ههموو ئهو قهیرانانه تێدهپهڕێنێت، بهڵام....
كهواته دهبێ لهسهر وشهی بهڵام رابووهستین و بزانین مهبهستامان لهو بهڵامه چیه. پێمباشه سهرنج بۆ ئهوه رابكێشم له بارودۆخی شهڕی داعشدا دنیا ناچاربووه مامهڵهیهكی لهبهرچاو لهگهڵ كورددا بكات. راسته جیهانی بڕیاربهدهست دهزانێت كورد ئهو هێزهیه لهسهر زهمینهی واقیع له شهڕیی تیرۆریستانی داعشدا ئامادهبوونی لهبهرچاوی ههیه، بۆیه بهوجۆره مامهڵهی لهگهڵ دهكات. به جۆرێك دهبینین ههولێر له رووی جوڵهی دیپلۆماسیهوه له ههموو پایتهختهكانی رۆژههڵاتی ناوهڕاست زیاتر دهردهكهوێت و زیاترین سهردان و كۆبوونهوهی سهرۆك و وهزیرو دیپلۆمات و بهرپرسانی جیهان رهنگه لهم دوو ساڵهدا لهم شارهی ئێمه و لهگهڵ بهرپرسانی كورددا كرابێت. ئهمهش سهنگ و قورسایی كورد دهسهلمێنێت. بهڵام ئهوهی گرنگه چۆن كورد خۆی سوود لهم بایهخدان و به ناچاری رووكردنی دنیای بڕیار بهدهسته بۆ ههولێر له سوودو بهرژهوهندی نهتهوهیی و نیشتیمانی خۆی بهكاردههێنێت.
رهنگه بهههڵهدا نهچووبین ئهگهر بڵێین سهرباری خراپی باری بابهتی سهبارهت به كورد، بهڵاك كێشهی گهوههری ئێمه به درێژایی مێژوو زیاتر ههڵقوڵاوی باری خۆی یان ناوخۆیی خۆمان بووه. ئهوهش وایلێكردووین نهتوانین سوود لهو كاتانه وهربگرین كه باری بابهتی لهبارو گونجاو بووه. واته ئێمه خۆمان له رابردوودا نهمانتوانیووه سوود لهو ههلانه وهربگرین كه رهخساون و ئهگهر كورد یهك دهگهن و یهك بڕیارو یهكبوو و یهكگرتوو بوایه له رابردوودا، دهیتوانی سوود له زۆر ههل وهربگرێت و ههنگاوی بهرهو سهربهخۆیی و پێكهێنانی دهوڵهت بنێت، كه ئهوهش تاكه دهروازهیه كورد لێیهوه بێته ناو مێژووهوه. ئێستاش لهم بارودۆخهدا كه كوردستان به گشتی و باشوور به تایبهتی بووهته جێگای سهرنجی دنیا و نهبهزینی پێشمهرگهو خۆڕاگرییان لهبهرامبهر تیرۆریستانداو نهبوونی ههڵوێستی دیاری رهیسیزمانه له لایهن جهماوهری كوردستانهوه بهرامبهر بهو لێشاوی ئاوارانهی كه سهربه دهوڵهته داگیركهرهو وێرانكهرهكانی كوردستانن، دهرگایهكی فراوانی لهبهردهم كورددا كردووهتهوه بۆ ئهوهی ههنگاوی جیدی و چارهنووسسازانه بهرهو ئایندهی خۆی ههڵبنێت، بهڵام وهك دهبینین تاوهكو ئێستا زهمینهی ناوخۆ لهسهر ئاستی بڕیارو شێوهی كاركردنی نوخبهی سیاسی و حیزبی وهكو پێویست نیه.
ئێمه دهزانین جهماوهر له زۆر رووهوه ئهركی خۆی جێبهجێ دهكات و ئهگهر سهركردایهتیهكی نهتهوهیی و نیشتیمانیش ههبێت به ئاراستهی ئامانجی باڵا كه سهربهخۆیی و پێكهێنانی دهوڵهتی كوردییه، رابهرایهتی بكات ئهوا گومانی تێدا نیه جهماوهر لێبڕاوانه دوای ئهو ئامانجه دهكهوێت. ئێمه گرفت یان قهیرانی لاوازی عهقڵێكی سیاسیمان ههیه كه بتوانێت سوود لهو ههلومهرجه بابهتیه وهربگرێت كه ئێستا هاتووهته پێش كه گهوههرهكهی ئهمهیه. یهكهم كورد له باشترین باری ئامادهبووندایه له روانگهی ئهوانی دهرهوهی كوردهوه. مامهڵهی جیهانی دهرهوه له گهڵ كورددا راستی ئهم بۆچوونه دهسهلمێنێت. دووهم حكومهتی ناوهندی عێراق له خراپترین باریدایه چ له رووی سیاسی و ئیداری و ئابوورییهوه چی له رووی پێگهی نێودهوڵهتیهوه. بارودۆخی سیاسی و ئابووری و مهسهلهی دیموكراسی و ئازادیش لهو دهوڵهتانهدا كه ههریهكهیان بهشێك له كوردستانیان داگیركردووه خراپهو به ئاراستهی خراپتریش دهڕوات، كورد دهتوانێت سوود لهو خاڵه لاوازهی داگیركهرانی كوردستان به عهرهب و تورك و فارسهوه وهربگرێت و له جیاتی گۆرانی گوتن و خهونبینین به بهغداو تاران و ئهنقهرهو دیمهشقهوه، پێویسته به واقیعیانه یهكێتی و یهكبوونی كورد له سهر جوگرافیای كوردستان درووست بكات.
بۆ ئهوهی كورد سوود لهم بارودۆخه وهربگرێت دهبێ عهقڵی تهسكی حیزبی بهلاوهبنرێت و بچووكی و پاشكۆیی بۆ داگیركهرانی كوردستان رهتبكرێتهوهو لهبری ئهوه ههوڵی درووستكردنی پهیوهندی هاوسهنگ بدرێت لهگهڵ بهغداو تاران و ئهنقهرهدا. ههر حیزب و تاكێكی كورد پهیوهندی خۆی و دلسۆزی خۆی بۆ عهرهب و تورك فارس پێش كارو دڵسۆزی خۆی بۆ كورد و بهرژهوهندی نهتهوهیی و نیشتیمانی بخات، دهبێ بزانێت مێژوو رهحمی پێناكات و كاتێ كورد دێـته ناو مێژووهوه ئهو فڕێدهدرێته سهرهنوێلكی مێژووهوه.
جێگای خۆیهتی ئاماژه بۆ ئهو بارودۆخه نادرووسته بكهین كه پهروهردهی شكستخواردووی حیزبی له كوردستاندا بهرههمیهێناوه كه ئهویش دهتوانین له بری پهروهردهی حیزبی به بهرنامهی حیزب بۆ گهوجاندنی ئهندام و لایهنگرانی ئهو حیزبانه بیدهینه قهڵهم كه بریتیه له بێبههاسهیركردنی نهتهوهو نیشتیمان له پهروهردهی حیزبیدا، كه دهرئهنجامی ئهوهش بریتیه له رووخاندنی بڕواو متمانهی زۆرینهی كادیران و ئهندامان و لایهنگرانی حیزب به سهربهخۆیی و به درووستكردنی دهوڵهتی كوردی. بێگومان ئهمهش دوو سهرچاوهی ههیه. یهكهمیان یان ئهوهیه كه ئهم جۆره حیزبانهی كه ئهم جۆره پهروهردهیه دهكهن له بنهڕهتدا بڕوایان به سهربهخۆیی كوردستان و درووستبوونی دهوڵهتی كوردی نیه. واته ئهمانه حیزبی بێ ستراتیژو بێ بهرنامهی نهتهوهین. ههرئهوهش وایكردوو كه ئهو حیزب و دهستهو گروپانهی دهكهونه ژێرناوی ئهم كاتیگۆرییهوه له خراپترین كێشهی ناوخۆدان و بهردهوام له شپرزهیی و ههڵچووندا بن و ئاراستهی ئیشكردنیان نادیارهو پهرت و بڵاون و تهنانهت توانای هیچ جۆره بڕیاردانێكی ئهوتۆیان نیه و ههر دهستهو گروپ و تهنانهت ههر چهند بهرپرسێكیان ههریهكه ئاوازێك دهژهنێت. ئهوهش وایكردووه كه جۆرێك له ونبوون و سهرلێشێواوی له ناو ئهندام و لایهنگرانی ئهو جۆره حیزباندا درووست ببێت كه ئهوهش كاریگهری نهرێنی لهسهر جهماوهر درووست دهكات. ئێستا كورد له قۆناغێكدایه به بۆچوونی هیگڵی رۆحی گشتی كۆمهڵگه بهرهو بڵندبوون و گهیشتن به ئاستی دهوڵهت دهچێت، كاتێك حیزبێك بهرنامهی دهوڵهتی نهبێت، مانای وایه رۆحی گشتی بڵندبوو دووچاری سهركوتكردن و جۆرێك له لادان دهكات. ئهو پشێوی و ململانێیانهی كه له نێو حیزبی كوردیدا ههیهو به ئاشكراش ململانێی فیكری و ئایدیۆلۆجی نیه، ئهوه دهرئهنجامی سهركوتكردن و لادانی رۆحی گشتی كۆمهڵگه یان بهلایهنی كهمهوه لادانی رۆحی گشتی ئهندام و جهماوهری حیزبه.
دووهم یان ئهم حیزبانه خاوهنی بڕیاری خۆیان نین و پهیوهست و وابهستهی داگیركهرانی كوردستانن له عهرهب و تورك و فارس، كه ئهویش له پێناوی بهرژهوهندی حیزبی و تاكهكهسیدایه، نهك بهرژهوهندی نهتهوهیی و نیشتیمانی. له ههردووبارهكهشدا نوخبهی سیاسی و حیزبی بهرپرسیاره چی له گهوجاندنی جهماوهرو گهیاندنی بهو ئاستهی كه بڕوای بهسهربهخۆیی و دهوڵهت لهق بێت. یان ئهوهی كه رووبهرێك له بهرپرس و كادیری باڵاو مامناوهندی حیزبی كوردی راستهخۆو ناڕاستهخۆ شێوهی قسهكردن و دهربڕینهكانیان به تایبهتی زۆرێك لهوانهی دهنگیان دهگاته كهناڵه جۆراوجۆرهكانی راگهیاندن، رووتكراوهو بهتاڵكراوه بێت له سادهترین توخم و رهگهزی نهتهوهیی و نیشتیمانی. بهڵێ ئهوه نوخبهی سهرهوهی سیاسی كوردیه كه ئهو جۆره پهروهرده حیزبیهیان داهێناوهو خستوویانهته شوێنی پهروهردهكردنی نهتهوهییانهو نیشتیمانیانهی ئهندام و لایهنگران و جهماوهری حیزبهكانیان. ئهمهش له ئاگاییهوه بێت یان نائاگایی دهبێته خزمهت به بهرژهوهندی داگیركهرانی كوردستان و كاریگهری نهرێنیشی لهسهر ئایندهی نهتهوهو نیشتیمان دهبێت.
بێگومان ئێستا بارودۆخی بابهتی لهباشترین باریدایه بۆ ئهوهی كورد بڕیاری سهربهخۆیی و پێكهێنانی دهوڵهتی خۆی بدات له باشووری كوردستاندا. ئهوهش پێش ههموو شتێك دهبێ ههوڵبدرێت زهمینهسازی ناوخۆیی بۆ بكرێت كه بریتهیه له چارهسهركردنی كێشهكانی ناوخۆ چ كێشه سیاسیهكان و چ كێشه ئابووری و داراییهكان. بهجۆرێك كه چارهسهركردنی كێشهكانی ناوخۆ ببێته دهروازهی زهمینهسازی بۆ یهكێتی و یهكبوونی ناوخۆ كه مهرجی یهكهمین و پێویسته بۆ ئهوهی كورد وهكو یهكهیهكی یهكگرتوو بڕیاری چارهنووسسازانهی خۆی بدات. كاتێك ئهمهش پێكدێت رێگای یهكهمین بۆ بڕیاردانێكی لهم جۆره گفتوگۆی هێمن و بابهتیانهو شارستانیانهیه لهگهڵ دهوڵهتی عێراقی تا بتوانرێت به ئاشتی و بهرێكهوتن كوردستان له عێراقی عهرهبی جیابكرێتهوه كه ئهوهش لهبهرژهوهندی ئێستاو ئایندهی ههردوولادهبێت.
بێگومان كورد لێرهوه لهم دهروازهوهو تهنیا لهم دهروازهوه دێته ناو مێژووهوهو بهشداری بنیادنانی شارستانێتی مرۆڤایهتی دهكات وهكو بوویهكی خاوهن شووناس و ئاماده له ریزی ئهو نهتهوانهدا كه خاوهنی دهوڵهتی سهربهخۆی خۆیانن. وهكو گوتمان بارودۆخی بابهتی لهباره، ئهگهر دهمانهوێت بێینه ناو مێژووهوهو چیتر له پهراوێزدا نهمێنینهوه پێویسته زهمینه بۆ بڕیاردانی سهربهخۆیی ئامادهبكهین، ئهویش بهوه دهبێت كه له پێناوی یهكێتی و یهكبوونی ههموو نهتهوهدا ههموو كۆسپ و بهربهستهكان بڕوخێندرێن. بهرپرسیارێتی یهكهمیش له روخاندنی بهربهستهكان و زهمینهخۆشكردن بۆ ئهو یهكێتی و یهكبوونه كه زهمانهتی بڕیاردانی سهربهخۆیی و پاراستنی ئهنجامی بڕیارهكهش دهكات پارتی دیموكراتی كوردستانه. بۆیه پێویسته پارتی له پێناوی رێكخستنی ماڵی كورددا هیچ ههنگاوێك به تهنازول نهزانێت و پێویسته به جۆرێك كاربكات كه نهشیاو (مستحیل) بكات به شیاو( ممكن). چونكه نهتهوه دهكهوێته سهرووی ههموو حیزبهكانهوه به پارتیشهوه، كهواته ههموو حیزبهكان ئامرازن له پێناوی ئامانجی باڵای نهتهوهدا، كهواته ئهگهر بهراست بڕوامان بهم بۆچوونه ههبێت دهبێ خواستی تهسكی حیزبی بكوژین ههتا ئامانجی باڵایی نهتهوهیی له دایك بێت و گهشه بكات و بژی.