
منداڵ بووم، هێشتا نەچووبوومە مەكتەب، بیرمە لەگەڵ چەند منداڵێكی دیكەدا لە پشتی پیكاپێكدا بەدەم تەماشاكردنی ڕێگە هەڵتەك و داتەكەكەی دوای ئوتومبێلەكەوە بە درێژاییی چەندان سەعات بێ پسانەوە پێكەوە دروشم و گۆرانییەكانی پێشمەرگەمان دەگوتەوە: "من پێشمەرگەی كوردستانم، ئامادەی جەنگەی مەیدانم، دەست لە چەكم.. دەست لە چەكم هەڵناگرم، یان سەردەكەوم یان دەمرم". پیكاپەكە لە سەرپێڵی ئێرانەوە كەوتبووە ڕێ و ماڵی ئێمە و ماڵەپێشمەرگەیەكی ئاوارەی دیكەی' بەكۆڵەوە گرتبوو و دەی'هێناینەوە بەرەو سلێمانی لە ئێراق. من نەمدەزانی ئەم هەموو هاتوچۆ و گواستنەوە و ڕاكەڕاكە لەپای چییە و نەشمدەزانی بۆچی، بۆ نموونە، "لەسەر تەختە نووسراوە، پێشمەرگە شیوعیی' گاوە"، كە یەكێك بوو لەو بەندوبێژانەی ئێمەی منداڵان لە كۆڵانە قوڕ و خۆڵینەكانی نێوان ڕیزە خێوەتەكانی ئوردوگادا بە كەیفەوە دەمانگوتەوە. نەشمدەزانی، ئەو كاتەی ئێمە لەناو ئەو پیكاپەدا "دەست لە چەكم هەڵناگرم"مان دەگوتەوە، باوكی من و باوكی ئەوان، وەك هەزاران باوكانی دیكە، ئاشیان بەتاڵكردبوو و دەستیان لە چەكەكانیان هەڵگرتبوو و پێش ئێمە چووبوون خۆیان ڕادەستی سوپای ئێراق كردبۆوە.
عەرەب باوكمیان ڕاگواست و من لە شارۆچكەیەكی خوار بەغدا چوومە مەكتەب. قوتابییە عەرەبە گەورەترەكان زۆر جار بۆ ڕابواردن لێم كۆدەبوونەوە و هانیاندەدام بڵێم "یعیش ملا مصطفى البارزاني"، كە دەمگوت، یەكسەر پەلیان دەگرتم و دەیانبردم بۆ ژووری بەڕێوەبەر و دەیانگوت، كە وەهام گوتووە. بەڕێوەبەر لەبەردەم قوتابییەكاندا خۆی' تووڕە پێشاندەدا، ئەوانی' دەكردە دەرێ و ئەمجا دەستی' بەسەرمدا دەهێنا و دەیگوت "باوكە، شتی وا مەڵێ!"، هەڵبەت بە عەرەبی. بەڵام دواجار ناچار بوو باوكم بانگبكا بۆ ئەوەی بەهۆی ئەو بێئاگایییەی منەوە نە خۆی' ئەزێت بخوا و نە باوكم. باوكم، پاش كەمێك تووڕەبوون پێمی' گوت: "دەزانم مەلا مستەفات خۆشدەوێ، بەڵام لە دڵی خۆتدا بی'هێڵەوە". نازانم هی ئەوە بوو، وەك هەر منداڵێك پێویستم بە خۆشەویستیی پاڵەوانێك هەبوو، یان لە ڕقی ئەو منداڵە عەرەبانە بوو، یان تەئسیری باوكم بوو، مەلا مستەفام لە دڵی خۆمدا هەر خۆشویست. باوكم هەتا مرد (١٩٨٢) هەر خۆشی'ویست، من هەتا ٣١ی ئاب. بەڵام ڕكم لێی نەبۆوە هەتا بە قووڵی لە دەوری پێچەوانەی عەشیرەت نەگەیشتم لە پرۆسەی دروستبوونی نەتەوەدا.
دوای سێ ساڵ گەڕاینەوە سلێمانی. "خوایە وەتەن ئاو'اكەی!"ی بەیانیانی قوتابخانە و شیعرەكانی بێكەس و پیرەمێرد و چیرۆكەكانی دایەگەورەم لەسەر شێخ مەحموود و مەزڵوومییەتی كورد و دواتر وێنە مێژوویییە سادەكراوەكانی ڕەمزی قەزاز و كەمال مەزهەر و ئەمجا وێنە پێشمەرگەیییەكانی مامەڕیشە و مام ڕۆستەمی بەر دەركی سەرا هەرزەكارێكی ناسیۆنالیستیان لێ دروستكردم، كە كوردبوونی تێدا لە پێناسێكی بەمیراتگیراوەوە گۆڕی بۆ هۆشیارییەكی كولتووری و سیاسی بۆ هەتاهەتایێ. خەون بە دەوڵەتی كوردستانەوە لە گەلێك شتدا خۆی' دەنواند. كاسێتە تەوسئامێزەكانی كابارێتیستی گومناو (سیروانی عەزەی مالە)، كە تێیدا هەواڵە كۆمیدییەكان بە كوردی پێشكەشدەكران و تیپی هەڵبژاردەی تۆپی پێی كوردستان بەرانبەر بە بەرازیل یاری دەكرد و دەی'بردەوە هەر نەیاندەخستمە پێكەنین، بەڵكو وەك ماڵەباجێنەی منداڵان زیندەخەونێكی سیاسیی' دەهێنایە دی، كە دەوڵەتی كوردی بوو. سمێڵم هێشتا بۆرنەكردبوو خەریكبووم دەمویست ئەلفوبێیەكی تایبەت بە كورد دابهێنم. دەمگوت، بۆ دەبێ ئەرمەن ئەلفوبێی تایبەت بە خۆی' هەبێ و كورد نەی'بێ. خەون بە سەربەخۆیییەوە لە خەون بە دەستەجلی جەژنەوە بەهێزتر بوو. نائاگا وام دادەنا خەیاتەكانی مێژوو و كولتوور و زمان دەمێكە دەستەجلەكەیان دوریوە و هەر چاوەڕێی خەیاتەكانی سیاسەت دەكەین دەرفەت لە دوژمن بقۆزنەوە و كیسەكە هەڵبپچڕن و جلەكە بكەنە بەرمان. گوتار و كتێبی مێژوونووسە كوردەكانم دەخوێندەوە، وام هەستدەكرد، كورد تەیرێكی ئازا و ئازادە، لە غەفڵەتێكی مێژووییدا، كە هەرگیز دووبارەنابێتەوە، بە سادەییی خۆی' كەوتۆتە داوی دوژمنانەوە و وڵاتەكەیی' لێ كراوەتە قەفەس؛ بچووكترین دەرفەتی' بۆ بڕەخسێ، قەفەس دەشكێنێ و بۆ ئازادی و سەربەخۆیی دەفرێ.
كە راپەڕین ڕووی'دا و دەرفەتی ئازادی ڕەخسا و تەیرەكە هەموو كەرەستەكانی ناو قەفەسەكەی' شكاند، بەڵام قەفەسەكەی' هێشتەوە، بەوەشەوە نەوەستا و بەم باڵ و بەو باڵی' كەوتە لەخۆدان، قەفەسی دیكەی لەناو قەفەسەكەدا دروستكرد، بیركردنەوەی ناسیۆنالیستانەم تووشی یەكەم ڕاچڵەكان بوو. پێم سەیر بوو، لەپێناوی ئازادیدا ئامادەبیت هەموو قوربانییەك بدەیت، بەڵام پرسیار لە شەرعیبوونی قەفەسەكەت نەكەیت. پارتی دەی'گوت: "ئێمە واقعین؛ هەر لە قەفەسەكەدا دەمێنینەوە، بەڵام بە ئۆتۆنۆمی. یەكێتی دەی'گوت: "ئێمە پێشكەوتنخوازین؛ لە قەفەسەكەدا دەمێنینەوە بەڵام بە فیدراڵی". بۆم دەركەوت نەتەوە هەر هۆشیاری نییە، بەڵكو سایكۆلۆژیاشە. بۆ ئەوەی ئومێدی دەوڵەتی كوردی بە تەواوی نەكوژێتەوە، دڵی خۆم دەدایەوە و دەمگوت، ئازادی و سەربەخۆیییش هاوڕێی ترسن. تەیریش پێویستی بە كەمێك خۆڕاهێنان و نەترسان هەیە بۆ یەكەم فڕین.
مارینزی ئەمریكی هات و قەفەسی شكاند. تەیری بریندار و باڵبەستراو بە سەركرادیەتیی پارتی و یەكێتی گورج فڕی بۆ بەغدا و قەفەسەكەی' دروستكردەوە. ئەمەشیان وەك حیكمەت و دەستكەوت فڕۆشتەوە و بۆشیان چووە سەر. دڵم خەریك بوو كەفی' دەكرد. منیش، وەك سەدان خەڵكی دیكە، كەفی دڵم خستە سەر كاغەزی ڕۆژنامە و ڕووپەڕی ئینتەرنێت: "بۆچی كورد داوای دەوڵەتی سەربەخۆ ناكا؟". نەچووم بۆ دەنگدان بۆ دەستووری نوێی ئێراق. نووسیم: "كێشە لە لەشدایە یان لە سەردا؟". گوتیان لە بەغداوە مافەكانی كورد دەپارێزین. بەڵام بەغدای عەرەب، بە شیعە و سوننەی'ەوە، هەرگیز نە دەستڕۆیشتنی زۆرەملێیانەی هەشتا ساڵی ڕابوردوویانی' بەسەر خاك و خەڵكی كوردستاندا بە داگیركاری زانی و نە یەك داوای لێبوردنیشی' لە خەڵكی كوردستان كرد بۆ ئەو هەموو كوشتار و ماڵوێرانییەی بەرپای' كردبوو. پارتی و یەكێتییش بە دروستكردنەوەی ئێراق هەموو تاوان و كارەساتە سیاسییەكانی رابوردوویان كردە دەعوا دژبە مەجهوول. بە چڕییش كەوتنە تاودانی پرۆسەیەك، كە لەبری (سەربەخۆیی) هەموو شتێكیان لە كوردستاندا كرد بە (سەربەخۆیانی). خۆشیان لەرووی سیاسی و ئابوورییەوە كردە ئەسیری دەوڵەتە داگیركەرەكانی كوردستان و زلهێزە بیانییەكان. بەوەش هەموو شتێك لە كوردستاندا لە (سەر-بە-خۆ)وە بوو بە (سەر-بە-غەیرە). تەنانەت سێكتەری خوێندن و زمانیش بووە قوربانی ئەم پرۆسەیە.
لەم قۆناغەدا بە قووڵی بۆم ڕوونبۆوە، ناسیۆنالیزم هەر هۆشیاری و سایكۆلۆژیا نییە، بەڵكو بەرژەوەندیی كۆمەڵایەتییشە. هەرگیز ناشێ نەتەوە وەك تەیرێك تەماشابكرێ، بەڵكو وەك چەندان پۆلەتەیر، كە مەیل و ئاراستە و بەرژەوەندیی جیاجیایان هەن، با هەمووش هەڵوەدای ئازادی بن بۆ فڕین. هەڵبەت منیش، وەك گەلێك خەڵكی دیكەی كوردستان كە سەریان لە كتێب دەخورێ، بەشی خۆی' لەسەر ناسیۆنالیزم و بیروبۆچوونە تێوورییەكانی'م خوێندبۆوە. بەڵام فەرقی' زۆرە تۆ شتێك بزانیت لەگەڵ ئەوەی بە قووڵی تێی'بگەیت و لە واقعی ڕۆژانەدا لووتت بە لووتی'یەوە ببێ. لەو ماوەیەدا بە تەواوی بۆم ڕوونبۆوە لێكدانەوەی واقعی سیاسیی كوردستان بە یەكەی (حیزب) هەڵەیەكی مەنهەجیی گەورەیە. حیزب تەنیا ئەسپێكی تەڕوادەیە، لە ناواخنی'دا دەستە و تاقمە كۆمەڵایەتییەكان خۆیان ماتداوە بۆ دەستگرتن بەسەر دەسەڵات و داهاتدا. سەركردەی سیاسی تا ئەو شوێنە مومارەسەی ئایدیۆلۆژیا دەكا كە مەیلە سیاسییەكانی' تێربكا، بە شەرتێك ئاو نەكاتە ژێر پایەی كۆمەڵایەتیی خۆی'ەوە.
كە گۆڕان پەیدابوو، هیوایەكی گەورەم لا گەشایەوە. بۆ یەكەم جار لەدوای ڕاپەڕینەوە ڕەهەندی عەدالەتی كۆمەڵایەتی بە ڕوونی هاتە ناو ململانێی حیزبانەوە، ئەوەش لە فۆرمێكی مەدەنی و دیموكراتیدا. گۆڕان بەرجەستەی ئیرادەی سیاسیی سینفە شاری و ناعەشایەرییەكەی كۆمەڵی كوردستانە. ڕەنگە ئەگەر نەوشیروان مستەفا نەبووایە، ئەم گۆڕانەی دەی'ناسین پەیدانەبووایە و ناشزانم كەی هێزێكی سیاسی ئاوخۆرەوە لە شەرعییەتی عەدالەتیی كۆمەڵایەتی بەو هێزەوە دروستبووایە. بەڵام دڵنیام ئەگەر یەكێتی شكستی' نەهێنایە لە پاراستنی بەرژەوەندیی ئەو سینفە لە خەڵك، هەرگیز ئەم گۆڕانە دروستنەدەبوو، تەنانەت ئەگەر نەوشیروان مستەفایش بی'ویستایە (كە هەڵبەت نەی'دەویست).
لە ٢٠١٣ و ٢٠١٤دا ڕێڕەوی ژیانی سیاسی لە كوردستانی ئێراقدا وا دەردەكەوت، كە پارتی، وەك گەورەترین هێزی نەریتخواز و عەشایریی كوردستان، توانای هەڵكردنی' هەبێ لەگەڵ گەمە دیموكراتییەكەدا و دابەشكردنی دەسەڵاتی' وردە وردە پێ قووتبچێ. كاتێك داعش پەلاماری ئێراقی' دا و سوپای ئێراق هەڵهات و پێشمەرگە تا دوا سنووری كوردستان ڕۆیشت، نەك خەڵكانی وەك من، بەڵكو زۆرێك لە چاودێران و میدیاكارانی بیانییش چاوەڕێیان دەكرد سەربەخۆیی ڕابگەیەنرێ. مەسعوود بەرزانی، كە ئەو كاتە سەرۆكی شەرعیی هەرێمی كوردستان بوو و پەرلەمانیش لەسای ئارامییە سیاسییەكەی ئەو كاتەدا هاوكاری' بوو، هەلێكی یەكجار باشتری' لەبەردەستدا بوو بۆ ڕاگەیاندنی پڕۆژەی ڕیفراندۆم و سەربەخۆیی. بەڵام زارەكی نەبێ، بە كردەوە هیچ هەنگاوێكی' نەنا. ڕەنگە هەرەسی عەسكەرییانەی' بەرانبەر بە داعش بیانوویەكی ڕەوا بێ بۆ ئەوە؛ بەڵام نیشانەیەكی ڕوونیش بوو، كە ئەم پیاوە هیچ بەردێكی بناغەی' بۆ سەربەخۆیی دانەنابوو.
ئێستا كە پارتی، بە خۆسەپاندنی زۆرەملییانەی سەرۆكەكەی' بەسەر سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستاندا؛ بە داخستنی پەرلەمان و ڕاگەیاندنی هەولێر و دهۆك وەك "گرینزۆن"ی بارزانیستان، بە تێهەڵكێشكردنی كوشندانەی ئابووریی كوردستان بە بڕیاری دوژمنێكی ستراتیژیی وەك توركیاوە؛ بە هەرەسی عەسكەرییانەی خێرای' لە بەرانبەر میلیشیاكانی داعشدا؛ بە تاڵانكردنی بێوێنەی سەروەت و سامانی سەرزەوی و ژێرزەویی كوردستاندا، هەموو دەمامكە ناسیۆنالیستییەكانی' كەوتوون و بۆ هەمووانی ئاشكرا كردووە، كە جیهانبینیی سیاسییانەی هێشتا جیهانبینیی بنەماڵە عەشایرییەكانی سەدەكانی ١٧ و ١٨ی تێنەپەڕاندووە؛ ئێستا و لەم كاتەدا كە بارزانی وڵات و میللەتەكەی' پارچە پارچە و كەرت كەرت كردووە، گڕ گڕ لەم كاتەدا پڕۆژەی سەربەخۆییی' بیركەوتۆتەوە و بە پەلەپڕوزكێ دەیهەوێ "گشتپرسی" ئەنجام بدا، بۆ ئەوەی لە گشت بپرسێ، بزانێ سەربەخۆییمان دەوێ بە سەركردایەتیی خۆی'ەوە؟ ئەمە ئەوپەڕی سووكایەتیكردنە بە گەورەترین خەون و ئامانجی خەڵكی كوردستان و خراپترین یارییە بە كارتێك، كە ڕەواییی بوونمان وەك نەتەوە دەخاتە ژێر پرسیارەوە. بەرزانی دەیهەوێ چارەنووسی سەربەخۆیی وەها بە چارەنووسی خۆیەوە گرێبدا، كە خەڵك ناچار بكا، "نەخێر" بۆ خۆی' و سیاسەتە فاشیلەكانی' تێكەڵ بە پرسی سەربەخۆیی بكەن. دەستبردن بۆ كارتی سەربەخۆیی لەمە نابەرپرسانەتر نابێ.
پارتی و یەكێتی لەو ساتەوە كوردستانیان كەوتە بەر دەست گەلێك لە ڕەمز و ئایدیا ناسیۆنالیستییەكانیان لە خەیاڵی من و سەدان هەزاری وەك مندا ناشرین كرد؛ هەرە پیرۆزەكانیان پیس كرد، هەرە شیرینەكانیان لەبەر چاو خست: پێشمەرگە، ئاڵای كوردستان، شەهیدان، یادی ئەنفال و كیمیاباران. لە ناسیۆنالیزمدا بۆ من گرنگترین شت كولتوورە، كە گیانێكە لە لەشی زماندا نەبێ ناژی. ئەوان زمانی كوردییشیان لە هەموو كاتێك بێنازتر كرد؛ هەتیوتر كرد؛ بێبایەختر كرد.
تەمەنێكە خواخوامە هێزێكی دەستڕۆیشتووی كوردستان غیرەت بداتە بەر خۆی' و هەنگاو بۆ سەربەخۆیی هەڵگرێ. ئێستا، كە ئەو هێزە هاتۆتە پێش، خەریكە ئەو ئاواتەشم لێ دەكا بە قوزەڵقورت.