لەكۆتایی شەستەكاندا نیكۆڵای چاوئۆشسكۆ سەرۆك كۆماری ڕۆمانیا سەردانی ئێران ئەكات، لەگەڵ حەمە ڕەزا شای ئێران گفتوگۆ ئەكەن، چاوئۆتسكۆ بە پێچەوانەی دانیشتوانی جیهانەوە پێی وا ئەبێت كە ئەوە پێشكەوتن نییە لە خۆرئاوا هەیە، نەك هەر پێشكەوتن نییە، بەڵكو داڕمانە. حەمە ڕەزاشا لایوایە "وڵاتانی بچووك ناتوانن بە بێ پاڵپشتی زلهێزەكان ژیان بكەن" بەڵام چاوئۆشسكۆ ئەڵێت"بە پێچەوانەوە ئەوە وڵاتانی زلهێزن بەبێ داگیركردنی وڵاتانی بچووك‌و تاڵانكردنیان ناتوانن ژیان بكەن.!"
چاوئۆشسكۆ، ئەڵێ چەندین ساڵ بەر لە پێكهاتنی وڵاتانی بەرهەمهێنەری نەوت (ئۆپیك) داوام لە حەمەڕەزا كرد كە ئێران‌و وڵاتانی دیكەی بەرهەمهێنەری نەوت لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست یەكێتییەك پێكبهێنن بە دیاریكردنی ڕادەی دەرهێنان‌و نرخی نەوت كۆنتڕۆڵی بازاڕی نەوت بەدەستەوە بگرن.. شیكاری سیاسیی بەڕەهەندە مێژووییەكەی، ئەڵێ بۆ هەر ڕووداوێك بنوسێ بە زەمەنەكەیەوە، زەمەنێك (شا) لە ئێران ڕووخا ساڵی 1979 ڕاستە ڕووداوێك بوو هەموو مێژووی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستی كرد بە دوولەتەوەو، سەراپا هاوكێشەكانی گۆڕی، بەڵام لەوە گەورەتر زەمەنەكە بوو كە سەردەمی شەڕی سارد بوو، شاپورخان دۆستی نزیكی حەمە ڕەزا پەیوەندییەكی باشی لەگەڵ بەریتانییەكان هەبوو، ئەیویست لەكاتی هەڵهاتندا مافی نیشتەجێبون بۆ شا لەبەریتانیا وەربگرێت، لەوكاتانە دكتۆر ئوئێن وەزیری دەرەوەی بەریتانیا ڕاستییەك ئەدركێنێت كە ئێستا كاتی نییە شا بگاتە ئینگلستان، چونكە بەریتانیاو ئەمریكا بەنیازن ئێران‌و عێراق بەشەڕدا بدەن لەناوچەكەو، لەگەڵ ئەم شەڕهەڵگیرسانەش بە ئارەزووی خۆیان نرخی نەوت داببەزێنن بۆ كەمترین ئاستی خۆی، بەو جۆرەش یەكێتی سۆڤیەت وەكو گەورەترین بەرهەمهێنەری نەوتی جیهان ئیتر ناتوانێت درێژە بەجەنگ بدات لە ئەفغانسان و هەروەها ناتوانێت بەو شێوەیە دەست لە وڵاتانی جیهانی سێهەم وەربدات، لەئەنجامدا ئابورییەكەی تووشی داڕمان ئەبێتەوە.
ئەم هەقیقەتە مێژووییە هەڵگیرساندنی قەیرانی (داعش)مان لەعێراق و سوریا بیرئەخاتەوە، كە لەساڵی 2011ەوە بەهاری عەرەبی سەریهەڵدا، ڕووسیا وەك تەلێكی دڕكاوی هاتەوە بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دواتر هاتنی داعش لە 2014 دابەزینی نرخی نەوتی بۆ نزمترین ئاست تۆماركرد، بەواتایەكی تر دروستكردنی قەیران لە ناوچەكە هۆكارەكەی جگە لەوەی هەبونی بۆشایی سیاسییە لە ئاستی ناوخۆدا، بۆ دەست و نینۆك كردنی هێزە هەرێمییەكانیشە، بەتایبەتی لەسەردەمێكدا خۆرئاوا(ناتۆ) لەسەر مەسەلەی غازی سروشتی لە (2009ەوە هەتا 2012) چەندین جار خەریك بوو تووشی پێكدادان بن لەگەڵ ڕووسیادا.
پرسیاری ئەوەی ئایا ئیمپریالیزم كۆتایی هاتووە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست؟ بەندەبەوەی ئایا ڕۆژهەڵاتییەكان چییان بەدەستەوە ماوە! جاران عەرەبەكان‌و وڵاتانی ڕۆژهەڵات لاف و گەزافیان لێ ئەدا بە خۆرئاوایان ئەگوت "ئێمە نەوت مان هەیە" وەلێ لە دوای جەنگی ساردەوە، بەدیاریكراویش لە دوای ڕووخانی سەددام لە عێراق و قەزافی لە لیبیا، ئیتر دیاریكردنی نرخی نەوت‌و بەهاكەی لە دەست وڵاتانی بەرهەمهێنەری نەوت دا بەو شێوەیە نەماوە، هۆكاری هاوبەش لە خێرا ڕووخانی سەددام‌و قەزافی دا ئەوەبو كە هەردووكیان وتیان "نەوت بە یۆرۆ ئەفرۆشین نەك دۆلار.!"
لە كاتێكدا نرخی نەوت وڵاتانی بەرهەمهێن دیاری نەكەن‌و پێداویستی تەكنیكیشیان بە (MNC) واتە كۆمپانیا فرەڕەگەزەكانی خۆرئاوا بێت، ئەدی ئێستا وڵاتانی عەرەبی خاوەن نەوت ئەڵێن چی؟ عێراقی دوای سەددام هەمیشە چاوەڕێیە ئەمەریكا سەرۆكێكی بۆ دیاری بكا، لوبنان چاوەڕێیە بزانێت كەی شاندی فەڕەنسا ئەچنە ئێران تا پێكەوە ڕێكبكەون لەسەردانانی كاندیدێك بۆ سەرۆكوەزیرانی لوبنان!.
شازادەی سعودییە محەمەد بن سەلمان بەبێ پاڵپشتی ترەمپ ناتوانێت هیچ چاكسازییەكی ناوخۆیی بكات، بەدڵنیاییەوە ترەمپ-یش ئەم ئۆفەرەی بە بەلاش پێ نەداوە. ئەوەی كە ئایا ئۆپیك توانای دیاریكردنی نرخی نەوتی لە دەست دا ماوە؟ لە ئایندەدا بە لێكۆڵینەوەیەك لە ئینستتیوتی مێدیتریانە دێینە سەری.
ئەگەر زیاتر لەم باسەدا كنە بكەیت، دیارە چاوئۆشسكۆ ڕاست ئەكا و زیاتر ئاگاداری دونیا بووە، نەك حەمەڕەزا شا كە وەك فەرەح-ی خێزانی ئەیگێڕیتەوە بنەماڵەی شا هەر خەریكی سێكس و ڕابواردن بوون، بە ئارەزووی خۆیان ژیاون، لە ئاهەنگی ژنی سێهەمی حەمە ڕەزا شادا شاناز-ی كچی حەمە ڕەزا ڕادەی ئەوەندەی لە زمرودو برلیان‌و یاقوت‌و ئەڵماس‌و زێڕ كە لەبەریدابووە لەو ساڵەدا مەزەندە كراوە بە بودجەی ساڵێكی ئێران! هەموو ژیاننامەی ڕەزا شاو حەمەڕەزای كوڕی بخوێنیتەوە، ئەوەی تیانییە كە كتێبێكیان خوێندبێتەوە، تەنها باسی كۆشكەكان و ژنهێنان و پەلاماردانی پیاوانی ئاینی و داوەتكردنی ڕاقیسە و فیلمكارە گرانبەهاكانی جیهانی تیایە.
لەكاتی هاتنی شادا بۆ حوكمڕانیی، هەموو ئێران 10 پزیشكی تیا نەبووە، خەڵكی عادەتیان هەر نەبووە دەم و چاویان بشۆن، زۆربەیان تووشی نەخۆشی چاو بوون (ڕەنگە ئەوەش بووبێت كە ئیمڕۆ ئێران پزیشكی چاوی زۆرە!) ماڵی شا ئەوەندە بێئاگابوون، كە شۆڕش كرا شا بە هەلیكۆپتەر بە ئاسمانی تاراندا ئەسوڕایەوە، لە ڕاوێژكارەكانی پرسیوە ئەم گردبونەوەیە چییە؟ پێیان وتووە حەزرەت ئەوە خەڵكەو بۆ پاڵپشتی تۆ هاتونەتە شەقام.!
چاوئۆشسكۆو حەمەڕەزا شا لەبەرچاوی خانەوادەكانیان گفتوگۆ ئەكەن، بە حەمەڕەزا ئەڵێ: ڕۆمانیا تا بەر لەجەنگی جیهانی دووەم نەوتی هەناردە ئەكرد، بەڵام ئیمپریالیستەكان تا دوا دڵۆپ نەوتی ئێمەیان دەرهێناو ئێستا ڕۆمانیا نەوت هاوردە ئەكات‌و تەواوی چاڵە نەوتەكانی وشك بوون، بەبێ هیچ ڕەچاوكردنێكی تەشریفاتی بە شا ئەڵێ ئەوروپییەكان بە ڕوالەت نەوتەكەی ئێوە ئەكڕن، لەبەرانبەردا تەنها تا ئەو ڕادەیە پارە بە ئێوە ئەدەن كە بتوانن پێداویستی و كەلوپەلەكانی هەناردەكردنی پێدەستەبەر بكەن‌و هەندێكیشی بمێنێتەوە كە گۆشت‌و گەنم‌و برنج‌و ماددە خۆراكییەكانی پێ بكڕن‌و بیدەن بە خەڵك تا لە برسا نەمرن بۆ ئەوەی بتوانن نەوت دەربهێنن و بە ڕۆژئاواییەكانی بدەن.
حەمەڕەزا شا لەپێش چاوی خێزانەكەی ئەڵێ: ئەم پیاوە شێتە، ئێمە بانگمان كردووە بەشداری لەجەژنی 2500 ساڵەی پاشایەتی ئێراندا بكاو، لەزەت بكا، كەچی كاتی خۆی بە بە بانگەشە دژی ڕۆژئاوا سەرف ئەكا.!
ئەم تێزەی كە چاوئۆشسكۆ دەری بڕیوە، زۆر لە تیۆرسێنەكانی خۆرئاوا پێشتر لەسەری شاربەدەر كراون، بەتایبەتی (قوتابخانەی فرانكفۆرت) كە پێكهاتبون لە؛ هۆركهایمەرو تیۆدۆر ئادۆرنۆ(دیالەكتیكی ڕۆشنگەری نووسی) ئینجا هربرت ماركۆزەو دواتر كارل پۆپەر(كتێبی هەژاریی مێژووگەرایی نووسی) لەهەمووشیان بەهێزتر لەو قوتابخانەیە هابرماس بوو ڕەخنەی لە بۆشایی ئەخلاقی لەجیهانی سەرمایەداری دوای جەنگی جیهانی دوووەم ئەگرت.
زۆركەسی دیكە، لەمدواییە هۆگۆ شافێزی سەرۆكی فەنزەویلا لە ساڵی (2000 بۆ 2001) لەگەڵ جۆرج بووشی كوڕ تا ئەوەی پەنجەیان لەیەكتر بائەدا ناكۆكییەكانیان بردو دواتر سی ئای ئەی و كۆمپانیا ئەمریكیەكان لە فەنزەویلا وایانكرد كە دەیان هەزاركەس ناڕەزایی دەرببڕن و دەسەڵاتەكەی شافێز كۆتایی پێبێت.
بە نزیكەیی هەموو ناسیۆنالیستەكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و ئەوروپا داخ و ئاخ یان لە(هنری كیسنجەر)ە، لەبەرئەوەی كیسنجەر بەردەوام جەخت لەوە ئەكاتەوە بۆ ئەوەی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لەنگەری نەشكێت‌و ئەم جیهانە نەبێتە غابات‌و هەموو كەس تێك بەربن، پێویستە حاكمێك(زلهێزێك) ڕاوەستا بێت، بەهێزبونی ئەمەریكا فاكتەری ئارامیی‌و بەهێزبوونی جیهانە، لە پشت سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكادا ڕیالیستەكان هەموویان وا بیرئەكەنەوە، تیۆری (چەسپاندنی ئاشتی بەڕێگەی هێز) باوەڕی چەسپاوی جۆرج بووشی كوڕ بوو كە بەڕێگەی هێز ئارامیی بۆ خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بهێنێت.
ئەم تێزانە بۆ كورد، پێویستی بە دیدێكی پراگماتی هەیە، مەسەلەن كاتێك لە هەموو جیهان قەیران هەیە، یانی لەهەموو جیهان دەرفەت هەیە، سەیر بكە شەریف حسێن (یان شەریفی مەككە) خۆی لە ئەستەنبوڵ لەدایكبووە، كەچی عەرەبێكە لە سەروبەندی كۆتایی هاتنی جەنگی یەكەمی جیهان دا، داخی شەش سەدە حوكمڕانیی ئیسلامی لە دەستی توركەكان چەشتووە، كە خەلافەت كۆتایی دێت، ئەو ناچێت گوێ لەوە بگرێت ئەمە خەلافەتەو دەست تێكەڵكردن لەگەڵ ئەم‌و ئەو خیانەتەو چی‌و چی، ئەچێتە حیجاز لەگەڵ بەریتانیاو فەڕەنسا ڕێك ئەكەوێ‌و سوریایەكی گەورەی بۆ ئەكەن بە سوریاو لوبنان و ئەردەن و فەلەستین‌و دەوڵەتێكیش بەناوی عێراق دروست ئەكەن‌و كوڕەكەی شەریف حوسێن-یش كە مەلیك فەیسەڵە ئەكەن بە پاشا لەعێراق!.
ئیتر شەریفی مەككە نەیوت ئەمانە ئینگلیزن‌و ئێمە ئەهلی سووننە و جەماعەتین‌و چۆن نەوتیان بدەینێ، لە هەمان كاتدا شێخەكانی كوردیش ئەوكاتە لە كوردستان لە عەرەبەكان سووننەو جەماعەت تر بوون‌و خۆشیان‌و كوردستانیشیان تووشی ئەوە كرد كە مێژوو نووسیویەتی.
ئا... ئێستا ئەبێت بپرسین: دەوڵەتی بچوك بەبێ دەوڵەتی زلهێز ناتوانێ بژی یاخود ئەوە دەوڵەتی زلهێزە بەبێ داگیركردن‌و بەشخواردنی دەوڵەتە بچوكەكان ناتوانێ بەردەوام بێت؟ بۆ هەریەكەیان نمونەو ئارگیۆمێنتی جۆراوجۆر هەیە.