ئەوەی لەسەرزەوی نمونەی بەهەشتێكی باشتر لە دۆزەخی پێ دروست نەكرێت، شایەنی ئەوەنیە لەئاسمان پێی ببەخشرێت!
یەكێك لە جوانییەكانی شۆڕش ئەوەیە خەیاڵپەرێزەو میتافیزیكای خۆی هەیە، بەڵام لەباسی شۆڕشدا نابێت بكەوینە ناو ئەوداوەی كە خەیاڵ‌و وەهم تێكەڵ بەیەكتردەكات.
(وەلید فارس) ئەمەریكاییەكی بە ڕەگەز لوبنانییە لە هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2012ی ئەمەریكادا ڕاوێژكاری بواری ئاسایشی نیشتمانی‌و بەرگریی (میت ڕۆمنی) بەربژێری سەرۆكایەتی ئەو وڵاتە بوو.
بەحسابی خۆی لەكتێبەكەیدا (شۆڕش بەڕێوەیە... تێكۆشان لە پێناوی ئازادی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا) تاكەكەس بووە پێشبینی ڕوداوەكانی بەهاری عەرەبی كردووە!
فارس لەدوای بەهاری عەرەبی كتێبێكی داناوە بەناوی (لە بەهاری عەرەبییەوە، بۆ زستانی ئیسلامی) لە كتێبەكەی سەركۆنەی ئیسلامییەكان دەكات كە گوایا، بەهاری عەرەبییان لە خەڵكی مەدەنیی لیبراڵ دزیوەو سەرەڕای ئەوەی لە ڕێگەی سندوقی هەڵبژاردنیشەوە زۆرینەیان بەدەستهێناوە، بەڵام دەبێت ڕێیان پێبگیرێت، لەبەرئەوەی كارابوونی ئەوان ناوچەكەو جیهانیان ڕوبەڕوی كارەسات كردۆتەوە.
ئەو پێیوایە هەموو ئەو ئیسلامییانەی كە خوازیاری دامەزراندنەوەی خەلافەتی ئیسلامین دەبێت ڕێیان لێبگیرێت، ئەگەر لەو ئیخوانییانەشبن كە سەرۆك (ئۆباما)یان تەفرەداوە.
من بۆیە باسی ئەم كتێبەم كرد، بۆئەوەی بڵێم بۆچوونەكەی من پێچەوانەیەو ڕاستیەكە ئەوەیە، زۆرینەی خەڵكی ناوچەكەو لەوڵاتانی عەرەبدا لایەنگری ئەوەن كە ئیسلام باڵادەست بێت‌و سایەیان بۆ ژێردەوڵەتی خەلافەت بگەڕێتەوە!
دروست بەپێچەوانەی ئەو دەستەواژەیەی ئەم نووسینەم پێدەستپێكردووە. ئەوان لایەنگری بەهەشتەكەی ئاسمانن، نەك ئەوەی خۆیان لەسەرزەوی دروستی بكەن! لەمەشدا ناهەقیان نییە، ئەوان دەخوازن لەسەرزەوی بەهەشت هەبێت!
دەخوازن گوزەرانیان باشبێت‌و دادوەری هەبێت، تۆزێك ئارام بن‌و بسرەون‌و نەهامەتییەكانیان كەمتربێت، بەڵام كەسانێكی زۆرهەن حیزب‌و دەستەو تاقم‌و ڕێكخراوەو خێڵی ئایدۆلۆجی‌و سیاسی، ئەم خەونە بە بەهەشتەكەی ئاسمانەوە پەیوەست دەكەن.
حوكمڕانەكانی دەسەڵات لە ئەزموونی ئەم ناوچەیەدا شكستیانهێنا لەوەی (گەل) دروست بكەن. ئۆپۆزسیۆنەكانیش كە لەبەرەبابی حوكمڕانەكان بوون، بەهەمان شێوە شكستیان هێناوە!
لەنێوان هەردوولادا ئەوەی بووە قوربانی، دەوڵەت‌و دامەزراوەكانی بوون كە هەرگیز وەك خۆیان دروست نەبوون‌و ئارانەبوون.
لەم كایەو بوارەدا سەرنجتان بۆ گفتوگۆیەكی گەرم‌و گوڕی عەرەبی ڕادەكێشم كە لەنێوان (بورهان غلیون ) و (جۆرج تەرابیشی) دروستبووە.
غلیون كتێبێكی داناوە بەناونیشانی (دەوڵەت دژی نەتەوە )، تەرابیشیش كتێبێكی داناوە بەناوی (هەرتەقات). كورت‌و پوخت تەرابیشی داكۆكی لە دەوڵەت دەكات وەك پڕۆژەیەكی نوێگەریی‌و پێیوایە دەوڵەت قوربانیی نەزانی‌و بێسەروبەری دەسەڵاتەو بگرە دەوڵەت نەك هەر ڕۆڵی خۆی نەبینیوە بەڵكو دەسەڵات قووتی داوە!
جالەبەرەوەی قسەكە لەسەر نەزانینە كە خۆی گەوجی‌و گێلێتییە، بادەرفەت لەدەست نەدەم‌و باسی كتێبێك بكەم كە زۆرم خۆش دەوێت‌و ناونیشانەكەی بریتییە لە (ڕۆڵی ڕێكەوت‌و گێلێتی لە گۆڕینی ڕەوتی مێژوودا) دانەری ئەم كتێبە كە (ئەریك دۆرشمیت)ە سەراسیمەی كردووم. بەوپێیەی پێش ناسینی ئەم كتێبە من خۆم باوەڕم وابوو نەزانین‌و گێلێتی مایەی بەدبەختی مرۆڤایەتییە!
باچەند دێڕێك بنووسمەوە كە لەمەوبەر لە نووسینێكدا هۆنیومەتەوە: لە ئەدەبیاتی گەلانی ناوچەكەدا تائەم ساتەش (سایكس بیكۆ) وەكو ئەو مۆتەكەیە وێنادەكرێت كە سەردڵی هەمووانی گرتوەو بەبێ ویست‌و ئیرادەی خۆیان، نیشتمانی لەخاوەنەكانی زەوتكردوە. بۆیە لەلای زۆربەی زۆری دانیشتوانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، جوگرافیای سیاسی، نەخشەو سنور دروستكردن‌و دابەشكردنی زۆربەی دەوڵەتەكان، سیمبولی قەهرو چەوساندنەوەو بێ دادییەكی گەورەیە.
چ بەهۆی ئەوەی كە هێزی باڵادەستی بێگانە، وەك قەدەرێك سەپاندویەتی‌و چ لە بەرئەوەش كە ئەوسیستمانەی بوونەتە خاوەنی نەخشەو دەوڵەتەكان، بەئاگرو ئاسن حوكمیان كردووە.
بە باشترین شێوەی دیمەنەكە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست وەك لەم دواییەدا (هنری كیسنجەر) باسی لێوەدەكات بریتییەلەوەی كە (سیستمی دەوڵەت، لەلایەن هاوڵاتیانەوە گومانێكی زۆر لەسەر شەرعییەتی دروستبووە).
دەرەنجام لەنێوان مۆدێلی دەوڵەتی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست‌و هەستەوەریی گەلاندا، دابڕانێكی گەورە ئارا بووە.
نامۆبوون‌و نیگەرانیی، دەرەنجام دژایەتی‌و توڕەبونێكی گەورە كەڵەكە بووە. ئەگەر لە ئەوروپا دەوڵەت بەڕادەیەك ئینتمای هاووڵاتیبونی پەرەپێدابێت كە ڕوولەوەبێت شوناسێكی باڵاتر پەیداببێت‌و خودی دەوڵەت بایەخی كاڵ ببێتەوە، ئەوا لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاست، دەوڵەت بەڕادەیەك هاووڵاتیبونی بێبایەخ كردووە‌و بەڕادەیەك هاوڵاتی نامۆكردووە، كار بەوەگەیشتووە زۆربەی هاوڵاتیان دژی دەوڵەت بن‌و بەشوێن شوناسی ئەڵتەرناتیڤ(بەدیل)دا بگەڕێن.
بێگومان لەو بارودۆخانەشدا، هیچ شوناسێك هێندەی ئاین‌و نەتەوە تەلیسمی نییە. كاتێك لەسەدا نەوەدی ئەدەبیاتی عەرەبی باس لە یەكێتی خاكی عەرەب‌و سەروەری ئیسلام‌و دامەزرانی دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی بكات، ئیتر جێگای سەرسوڕمان نییە كە ببینین پڕۆژەكەی داعش لایەنگرو هاوسۆزییەكی زۆر پەیدادەكات.
ئەمە كۆتایی نووسینە كۆنەكەیە. ئەوەی نوێیەو لەم بارەیەوە دەمەوێت بیڵێم، سەبارەت بە دەوڵەتە كە لە وڵاتانی بەهاری عەرەبیدا، بۆتە قوربانیی خێڵەكانی دەسەڵات‌و ئۆپۆزسیۆن!
خەڵك دەوڵەتیان بۆیە لەبەرچاو كەوتووە، چونكە دەوڵەتی خێڵ‌و ئایدۆلۆژیابووە، دەوڵەتی دەستەو تاقم بووە، ئەوانەش كە ئۆپۆزسیۆن بوون، دژی دەوڵەت بوون، لەبەرئەوەی نەیانتوانیەوە جیاكاریی بكەن لەنێوان دەوڵەت خۆی وەكو دامەزراوەیەكی نوێگەریی‌و دەسەڵات‌و حوكمڕانەكاندا.
دەرەنجام لەژێر هەر ناونیشانێكدا بێت، لەكۆنەستی هەموواندا، دەوڵەت تاوانبارو گەلیش ئەوەبووە كە ئارانەبووە.
پڕۆژە خۆرئاواییەكە كە ئەگەر تروسكایی تێدابێت لای ئێمەو مانان كە ئومێدمان بەتروسكاییە، ئەوەیە كە بازاڕی گەرمی خێڵایەتی پێش مۆدێرنە تێدە پەڕێنرێت، هاوسەنگیی لەنێوان دەوڵەت‌و تاكەكەسدا دروست دەبێت‌و ئەوساش (گەل) لە دایك دەبێت. چونكە لە دایكبوونی گەل، جگەلە لە دایكبوونی تاكەكەس ، هیچی ترنییە!
ئێستا تۆ وچانێك بدەو بزانە، ئەوەی ناوی بەهاری عەرەبییە، چۆن‌و بەچ قەبارەیەكی خراپتر لە دەسەڵاتەكانی پێش ئەو بەهارە، تاكەكەسی نامۆو گەلی دووچاری قەدەری خێڵ كردووە!
(فریدرێك جێمسون)ی ئەمەریكایی دەیوت: داڕمانی یەكێتی شورەوی بەهۆی سەركەوتنیەوە بووە! بەوواتایەی نمونەیەكی نوێكردنەوەی جیاوازی لەوەی خۆرئاوا پێڕەوكردووە!
منیش دەڵێم، بەهاری عەرەبی شكستی نەهێناوە، بەڵكوسەركەوتووە لەوەدا كە لەوەرزێكی نوێدا درێژەی بە خەونی دەسەڵاتدارانداو ئەوەی ئەوان بەنەزانیی خۆیان بونیادیان نابوو، ئەم ڕوخاندی! وەك ئەوەی زمانی حاڵی بڵێت، بەهەشتێك لە ئاسمان دروست نەبێت، با لەسەرزەمینیش وێنەی نەبێت!.