بۆچی پۆپۆلیزم گۆڕانكاری پێناكرێت

لە دیدگای فەلسەفییەوە گەر مۆدێرنە كۆكردنەوەی راستیبێت، ئەوا پۆستمۆدێرنە پەرشكردنەوەی ڕاستییە بۆ چەندین ڕاستی. پڕۆسەو چەمك‌و كولتوری مۆدێرنە سەرلەبەری ئاماژەو خواست‌و هەوڵدانە بۆ خۆڕێكخستن‌و ناوەندگەرایی‌و پێشبینیكردن لەسەر ئاستی یەك ڕەهەندی و یەك یەكەیی، هەروەك چۆن لە زانستدا دیسپلینەكان خۆیان لەیەكدی جیادەكەنەوەو تاكڕەهەندانە خواستی شیكاری و تێگەشتن دەكەنە بەرنامەی كاری لێكۆڵینەوەكانیان، بەهەمان شێوەش خۆڕێكخستن‌و شوناسی نەتەوەو دەوڵەتی نەتەوەیی‌و ڕەگەز و ئاین لەسەر ئاستی یەكەی ئەتۆمی و خۆجیاكەرەوە لەویدی شێواز وەردەگرێت. مۆدێرنە بەكۆی كولتورو پڕۆسەو واتاو چەمكسازی لە سەردەمی پۆستمۆدێرنەدا دوچاری قەیرانی پەرشوبڵاوی واقیع دەبێت لە ئاستی سادەیی گریمانەو بیردۆزدا. چیتر لە واقیعدا پەرش‌و بڵاوی باڵادەست دەبێت و لەگوتار و بەهاكاندا پاشماوەی سادەیی و دونیای ڕەش و سپی مۆدێرنەو زانستەكانی هەوڵی مانەوە دەدەن‌و لەخەمی دەستبەرداربوندان لە دەسەڵاتی ڕاڤەكردن و ئاڕاستەكردن و پێشبینیكردن.

لەم ناوكۆییەدا سیاسەت وەك كایەیەكی تیۆری یان كرداری، بۆ ناسینەوە و پێناسەكردن و پراكتیكردنی دەسەڵات دوچاری گرفتی گەورەدەبێت. سیاسەت وەك زانست ناتوانێت بێ زانستی ئابوری، زانستی كۆمەڵناسی، زانستی ماتماتیك و ئامار هەنگاوی دیسكریپتیڤ بنێت، واتە ناتوانێت قسەیەك بكات سەبارەت بە دیاردەیەك، چونكە خودی سیاسەت قسەیەكە یان كردەیەكە سەبارەت بەچۆنێتی دابەشبونی دەسەڵات و هەوڵی تیۆری یان كرداری بۆگۆڕینی ئەو دابەشبونە، كە ئەمەش كایەی سەرەكی دەسەڵاتی ئابوری و جومگە دەسەڵاتییە كۆمەڵناسییەكانە وەك خێزان، هۆز، دامودەزگا پەروەردەییەكان، ڕێكخراوی سیاسی و سەندیكایی‌و هتد، واتە كایەی نۆرماتیڤیش یان ئەوكایەی كە تەنها باسی ئەوەناكات شتێك چۆنە یان پەیوەندییەكی دەسەڵاتی چۆنە، بەڵكو ئەو پەیوەندییە چۆنبێت باشە. پاشتر كە سنوری دەسەڵاتی دەوڵەتی نەتەوەیی بەسەر جوگرافیای سیاسی و جوگرافیای ئابوری و بازاڕی كار و شوناسی مرۆڤەكاندا گۆڕانكاری بەسەردا دێت، كاتێكیش كۆمپانیا فرەنەتەوەییە نێودەوڵەتییەكان لەسەرو ئاستی سنوری دەسەڵاتی دەوڵەتی نەتەوەییەوە چالاكی ئابوری ئاڕاستە دەكەن، ئیتر ناوەندگەرایی دەسەڵاتی دەوڵەت هیچی ئەوتۆی بۆنامێنێتەوە كە كاریگەری كردەی سیاسی حكومەت لەسەر ڕەوتی ڕوداو و پێشهاتەكان مسۆگەربكات.

بۆكورتكردنەوەی بابەتەكە گەر لێرەوە پۆپۆلیزم وەك جوڵەیەكی سیاسی نیمچە ڕێكخراوی ئومێدبەخش بە چین و توێژێكی دیاریكراو بهێنینە ناو بابەتەكەمانەوە، ئەوا دەتوانین بە ئاسانی لەكایەی سیاسیدا بیناسینەوە. زۆربەی جوڵانەوە پۆپۆلیستەكان لە چەند ڕویەكەوە لەیەك دەچن. زۆربەیان پێناسەی كێشەكان چ سیاسی و چ ئابوری ئاساندەكەنەوە، هۆكاری كێشەكان دەگەڕێننەوە بۆ مۆڕاڵ و چارەسەری كێشەكانیش پەیوەستدەكەن بە ڕێكاری ئاسان و خێرا و مۆڕاڵیزم. زۆربەی جوڵانەوە پۆپۆلیستەكان ساناترین جۆری خۆڕێكخستن و پڕۆسەی دروستكردنی بڕیاریان هەیە و زۆرترین كاریان بە دروشم و مێتافۆر و قسەكردنە.

بزاڤە پۆپۆلیستییەكان لەزۆربەی ئەزمونەكاندا وەك ڕەخنەگرێكی سەرسەخت و لایەنگری ڕاستی و پاكی و نیشتیمانپەروەری دەردەكەون، لەهەندێك ئەزمونیشدا نەتەوەپەرست و ڕەگەزپەرست و خۆویست بە دیوە نەرێتییەكەدا نمایش دەكەن. لێرەدا قسەلەسەر ناوەڕۆكی گوتارەكان نییە لای پۆپۆلیزم بەڵكو قسە لەسەر شێوازی داڕشتنی گوتارەكان و میكانیزمی جوڵاندنی زۆرینەیە. كاتێك پۆپۆلیزم ڕەخنە دەگرێت، كێشەكان بەزمانێكی ئاسان پێناسەیەكی ئاساندەكات و بەرەی مۆڕاڵی باش‌و مۆڕاڵی خراپ دیاریدەكات، خۆی توشی هەمان گرفتی حكومەتی دەوڵەتی نەتەوەیی دەكات و بەهەمان لۆژیك دەكەوێتە ناو پەرش و بڵاوی پنتەكانی دەسەڵاتەوە، ئەم ترسە لە پەرش و بڵاوی و نەتوانینی دروستكردنی گۆڕانكاری لە ڕێگای حكومەت و دەسەڵاتی سیاسی دەوڵەتەوە بەتەنها، زۆر لە بزاڤە سیاسییەكان دەخاتە بەردەم دوو ڕێگا.

ڕێگای یەكەم/ نەچونە ناو حكومەتەوە و مانەو لەناو پەرلەمان و سەرشەقام و مێدیاكان و بەردەوامیدان بە مانەوە لە كایە سیاسییەكەدا.

ڕێگای دووەم/ نزیكبونەوە لە دەسەڵات و درێژەدان بەكات و چونە ناو حكومەتی هاوپەیمانی و بەردەوامیدان بە هەمان جۆری گوتار و دروشم.

لەهەردوو ڕێگەكەدا پۆپۆلیزم لەبەردەم هەمان گرفتدایە. ئەگەرچی ڕێگاكان جیاوازن بەڵام یەك چارەنوسیان هەیە. چارەنوسی هەردوو ڕێگاكە لەژێر ڕەحمەتی كاتدایە، هەردوو ڕێگاكە كات لەبەرژەوەندییان نییە. دروشم و پەیمانی سانا و خێرا ناتوانێت بە بەردەوامی ئومێدبەخش بێت. لە ڕێگای یەكەمدا ئومێد واتایەكی نامێنێت و پۆپۆلیزم لە كۆتاییدا لە دەستەبژێرێكدا دەمێنێتەوە و هێدی هێدی توانای جوڵاندنی نامێنێت و دەكەوێتە داوی سازش و پاراستنی بەرژەوەندی ئەو دەستەبژێرە. لە ڕێگای دووەمدا تێپەڕبونی كات و نەتوانینی دروستكردنی گۆڕانكاری و هاتنەئارای بەراوردكردن لە نێوان دروشمی سانا و بێتوانایی لە كاریگەردانان و بردنەسەری پەیمانە خێرا و سادە و چارەنوسسازەكان، بزاڤەكە دەخاتە بەردەم هەوڵدان بۆ مانەوە لەبری كاریگەرییدانان، كە لەسروشتی گوتارەكانەوە دوبارە بە تێپەڕبونی كات دراوە بە خۆڕێكخستنێكی دەستەبژێری و پاشتریش تێگەشتن لە ئاڵۆزیی پەرشوبڵاوی پنتەكانی دەسەڵات و هەوڵدان بۆ سازش و پاراستنی بەرژەوەندی دەستەبژێرەكە.

كەواتە دەتوانین بڵیین ئەو بزاڤەی لەسەرەتادا باوەڕی بە سانایی كێشەكە و چارەسەر و میكانیزمەكەی بەخێرایی هەیە لە كۆتاییدا دەبێت بزاڤێكی دەستەبژێری سازشكار لەگەڵ دەسەڵات و توانای جوڵاندنی سیاسی جەماوەری گەورە لەدەستدەدات. لێرەوە چیتر خەونی گۆڕانكاری دەگۆڕێت بۆ نائومێدی و هەوڵی مانەوەی دەستەبژێرێك بۆ بەدەستهێنانی دەسكەوت و پاراستنی بەرژەوەندییەكانیان. ئەم چارەنوسەی پۆپۆلیزم هۆكارەكەی مۆڕاڵ و بێتوانایی نیە بەڵكو تێنەگەشتنە لەزۆربەی ئەزمونەكاندا لە كۆمەڵناسی خۆڕێكخستن‌و سودوەرنەگرتن لە تێپەڕبونی كات و بەردەوامیدان بە بەرزكردنەوەی دروشمی سادە و خێرا.