لەم چەند ڕۆژەی دواییدا كە یەكەم ساڵیادە زۆر قسەو باسی گەرم لەسەر ڕیفراندۆم كران. زۆرینەی گفتوگۆكان بەریەككەوتن و لەژێر نەفەسی دوو بەرەییەكەی پارو تای هەڵبژاردنی ئەمساڵدا بوون نەك بەخۆداچوونە و هەڵسەنگاندن. هەڵوێستەكان لەسەر ئەو هەنگاوە پڕ لەسەركێشییە هەرچۆنێك بن ڕێگر نابن لەو ڕاستییەی كە زۆر لایەنی شاراوەی ئەو قۆناغە پێویستیان بە ڕونكردنەوە هەیە بۆ مێژوو بۆ پەند وەرگرتن.
لەبەر ڕۆشنایی بەدواداچوونەكانی ئەوكات بۆ هەڵوێستی بەغدا، هەندێ تەوەرو ناونیشان هەن دەشێت دواتر ئیشی زیاتریان لەسەر بكرێت بەتایبەت چۆنییەتی لەكیسچوونی كۆڵێك لە دەسكەوتی نەتەوەیی‌و سیاسی‌و ستراتیژیی. لێرەدا كورتەیەك لەو بارودۆخە بەخێرایی و پوختی دەخەینەڕوو:
بڕیاری ڕیفراندۆم لە سەرەتای حوزەیرانی 2017 لەهەرێمی كوردستان و لەپیرمام درا، بەڵام دەسەڵاتدارانی بەغدا هیچ بە هەند وەریان نەگرت و پێیان وانەبوو تا كۆتایی دەچێتەسەر، هەر بەم گیانەش مامەڵەیان لەگەڵ وەفدەكان دەكرد كە دەچوون بۆ دانوستان‌و گفتی هیچیان پێنەدان، بەڵام لەپڕدا ڕۆژ‌ی 25 ئەیلول توشی شۆك هاتن كاتێك شاشەكان پڕ بوون لە وێنەی دەنگدەران. پەرچەكردارەكان بەرانبەر ئەم پێشهاتە ترسناكە كە یەكێتی خاكی عێراقی خستە بەردەم مەترسی بەلای شەقامی عەرەبییەوە وەك هەموو شتەكانیتری وڵات دابەشبوون بەسەر مەزاج و حساباتی سیاسی و تایفی شیعەو سوننەدا.
شەقامی شیعی كتومت كەوتنی شاری موسڵیان لە 10 حوزەیرانی 2010 هاتەوە یاد كە تێیدا دووەم شاری وڵاتیان لەدەست دا. هەندێ لە سوننەكانیش خوێنی "یەكێتی خاكی عێراق"یان تێدا جوڵاو كەوتنە هەڕەشە، بەڵام هەندێكیتریان لە داخی شیعەكان دەستیان بە دڵدا هێنا و بەهیوابوون بە مەقاشی كورد تەمبێی خۆ سەپاندنی شیعە بكرێت و ئەوانیش بڕۆن بەرەو پڕۆژەی هەرێمی سوننە. سەرباری ئەم جیاوازییە، هەردوولا لەسەر ئاستی فەرمی و ناوەندەكانی بڕیار یەكیان گرت بۆ دەركردنی كۆمەڵێك بڕیار دژ بە هەرێم لەناو كافتریای پەرلەمان، كە بەر لە داڕشتنەوەی كۆتایی دەقەكانی، بە كۆی دەنگی ئامادەبوان پێشوەخت پەسەند كران، تەنانەت سەلیم جبوری تەرمی باوكی بەجێهێشت و پرسەی هێنا بۆ ناو هۆڵی پەرلەمان نەكا لەم "ئەركە نیشتمانییە" دوا بكەوێت.
لەناو ناوەندی شیعەدا بەرەی "ڕاست"ـە كان كە نوری مالیكی، حەنان فەتلاوی، باڵە ئێرانییەكانی حەشد "بەدرو عەسایب" لەگەڵ هەڵۆكانی حیزبی دەعوە نوێنەرایەتیان دەكرد، تەپڵی شەڕیان لێداو كەوتنە گوشاركردن بۆ ئەوەی حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیران تێوە بگلێت لە جوڵاندنی سوپاو حەشدی شەعبی بۆ سنورەكانی هەرێم، لەپاش ئەوەش پەلاماردان و شەڕ دەست پێ بكات. لەم نێوەندەشدا هەندێ سیناریۆ ئاشكرا كران لەوانەش هێرشی سوپا بۆ كۆنتڕۆڵكردنەوەی كۆمپانیای نەوتی باكور لە كەركوك، بەڵام لە ترسی بەرەنگاری كوردو لەچاوەڕوانی ڕونبونەوەی كاردانەوە گریمانكراوەكانی كۆمەڵگای نێودەوڵەتیدا، ئەم گوشارە لە ڕۆژانی یەكەمی پاش ڕیفراندۆم، سەری نەگرت. هەندێ لایەنی كوردییش بەمە تێكەوتن و تێپەڕاندنی مەترسییەكانی ڕیفراندۆمیان ڕاگەیاند.
ئەو بەرە شیعەیەی لەگەڵ شەڕ نەبوون بە هیوای ئەوە بوون بەغدا لە ڕێی ئەنقەرەوە دەروازەی سەرەكی سنووری توركیا لە خاپور و فڕۆكەخانەكانی هەولێرو سلێمانی كۆنتڕۆل بكات، بەمەش هەرێم بكات بە بەشێك لەبەغدا، بۆ ئەوەی كورد چیتر زاتی داواكردنی سەربەخۆیی نەكات. هەر لەم میانەیەشدا حكومەتی عێراق فەرمانی دەركرد بۆ تەنسیبكردنی زیاتر لە چل فەرمانبەری گومرگ بۆ دەروازەی ئیبراهیم خەلیل، بە هیوای ئەوەی ئەنقەرە تەنهاو تەنها مامەڵە لەگەڵ ئەمانە بكات. بەتوندیش فڕۆكەخانەكانی داخستبوو هاوكات لەگەڵ داخستنی مەرزەكان لەلایەن ئێرانەوە.
لەنێوان ئەم دوو بەرەیەشدا، لە بەغدا مقۆ مقۆیەك هاتە ئاراوە كە ناكرێت هەمو كورد باجی ڕیفراندۆم بدات، بەتایبەت بەرەیەكی بەرچاوی لەسەر كات و ساتی هەنگاوەكە ڕازی نەبووە "كەمپینی نەخێر"، هەروەها هەندێك ڕێژەی سەیری بایكۆت لە سلێمانی و هەڵەبجە دەركەوتن كە جێگەی سەرسوڕمان بوون بۆ ئەم شارانە كە ڕەمزیەتی مێژوییان هەیە، بەم هۆیەشەوە مشتومڕ هاتە ئاراوە چۆن كارێك بكەن، نەبێتە هۆی سزای بە كۆمەڵ بۆ هەموو كورد، بەو پێیەی جیهان ئەوە قبوڵ ناكات و بیرۆكەیەك گەڵاڵە بوو كە سلێمانی بكەنە سەنتەری هەرێم لە بری هەولێر، بەڵام ئەوە سەری نەگرت و نەكرا فڕۆكەخانەی ئەم شارە بەتەنها بكەنەوە.
لە ڕۆژگارەكانی نیوەی یەكەمی مانگی ئۆكتۆبەردا، بەغدا لەهەڵوێستی توندی ئەنقەرە، تاران، واشنتۆن، ئەوروپاو وڵاتانی كەنداو، دڵنیا بوویەوە كە لەگەڵ گێڕانەوەی كورددان بۆ قۆناغی پێش 2003، بەتایبەت هی مەكگۆرك و تیلەرسۆن، بۆیە هیچ ترسی كاردانەوەو گوشاری نێودەوڵەتییان نەماو بەئیسراحەت كەوتنە جێبەجێكردنی پلانە سیاسی و سەربازییەكان، كە بەشێكیان دروستكردنی درزو كەلێن بوو لەو هێزەی بڕیاربوو بەرگری لە كەركوك بكات، ئەمەش دواتر بە "رووداوەكانی 16 ئۆكتۆبەر" ناسرا.
هەرچەندە عەبادی كەسێكی شەڕخواز نەبوو، بەڵام كەوت بەسەر واقیعێكی تاڵ و گوشارێكی گەورەدا، هەموو ئەو دەسكەوتانەی بەدەستی هێنابوون لە شەڕی داعش و لە ماوەی سێ ساڵی ویلایەتەكەیدا، هەر هەموویان كەوتنە سەر مەحەك و بەردەم مەترسی سفر بوونەوە، ئەگەر هەنگاوی كردەیی نەنایە دژی هەرێمی كوردستان. ئەوكاتیش ناوبراو مەست بوو بە ویلایەتی دووەم و بەگەرمی كاری بۆ دەكردو لای خۆی وای دانابوو كە نیمچە مسۆگەرە، ڕكابەرە شیعەكانیشی لەخوایان دەویست و شاگەشكە بوون هەروا بەتەماشاكەر بمێنێتەوە بۆ ئەوەی قسەكەیان بە ڕاست بگەڕایە كە ئەبو یوسر كەسێكی ڕاڕاو لاوازەو بەكەڵكی ئەوە نایەت ببێتە سەرۆك وەزیرانی وڵاتێكی ئاڵۆزی وەك عێراق.
بەم پێیەش ئەوەی بەكورد كرا بەهاندان و پلانی مالیكی و عامری و تەنانەت سەدر ـ یش بوو كە بەیانێكی زۆر توندی دەركرد، بەڵام جێبەجێكردنەكەی سپێردرا بەعەبادی بەو پێیەی سەرۆك وەزیران و فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكان بوو، لەكۆتایشدا عەبادی لە شەقامی شیعە هیچی نەبردەوە لەپای لەقاڵبدانی هەرێم و گێڕانەوەی بۆ ئامێزی بەغدا، بەتایبەت كەركوك كە گرنگییەكەی نایەتە باسكردن بۆ بەغدا لەگەڵ شەنگال و دەشتی نەینەوا، لە هەڵبژاردنی 12 ئایار لیستەكەی عەبادی بەپلەی سێیەم هات و خۆشی تەنها 59 هەزار دەنگی لەبەغدا هێنا. هاوكات لەگەڵ ئەمەشدا عەبادی لەلای كورد بێزرا، دواتریش هەرچی هەوڵیدا بە ناردنی 317 ملیار دیناری مانگانە كەمێك وێنەی چڕژبووی خۆی ڕاست بكاتەوە، بەڵام تازە كار لەكار ترازاو ئێستە ئەو هێزە كوردیانەی دەچن بۆ بەغدا بەدڵ و گیان هەر مالیكی و عامرییان مەبەستەو بەساردییەك و وەك پڕۆتۆكۆڵیش سەرێك دەدەن لە سەرۆك وەزیران.