فەسڵی یەكەمی كتێبی "كۆمەڵگا و غەریبەكان"ی تەرخانە بۆ قسەكردن لەسەر سێ شێواز لە توندوتیژیی جێندەریی دژ بە ئافرەتان لە كوردستاندا كە بریتین لە "كوشتن" و "خۆكوشتن" و "سوتاندن و خۆسوتاندن"ی ئافرەتان لە كوردستاندا.
بۆچوونی سەرەكیی لەو بەشەی كتێبەكەدا ئەوەیە كە واز لە تەفسیر و لێكدانەوە ئاسان و حازربەدەستەكان بهێنین و بەدوای پێناس و ئاكاری ئەو ژینگە تازەیەدا بگەڕێین كە ئەو تاوانانەی بەرامبەر بە ئافرەتان تیادا پیادە دەكرێت. لەو بەشەدا هەر سێ شێوازەكەی توندوتیژیی ڕەگەزیی لەناو ئەو ژینگە و فەزا و سەرزەمینە كۆمەڵایەتیی و سیاسیی و ئابوریی و كولتورییە نوێیەدا جێگیردەكات كە لەدوای ڕاپەڕینەوە دروستكراوە. ئەو ژینگە و فەزایەش ژینگە و فەزایەكی تەواو نوێن و پەیوەندییەكی ئەوتۆیان بە دونیای بەر لە ڕاپەڕینەوە نییە، یان زۆر لاوازە.
بەمەش یەكێك لە خاڵە سەرەكییەكانی ئەو لێكۆڵینەوەیە گومانكردنە لەو لێكدانەوە سوننەتییە باڵادەست و حازربەدەستانە كە توندوتیژیی ڕەگەزیی دژ بەژنان لە كوردستاندا بە زمانێكی ئینشایی سادە بە "سروشت"ی "نەگۆڕ"یی "پیاوی كورد"، یان بە "سروشت"ی پاتریاركیەت، یان بە "سروشت"ی دین، یان بە فەرهەنگی "خێڵەكیی" و "تەقلیدیی"، یان بە "عەقڵیەت" و "مێنتاڵیتی" خۆرهەڵاتیی، یان بە "سیستم"ی ئەخلاقیی نەگۆڕاوی ناو كۆمەڵگای كوردییەوە، دەبەستنەوە.
لەباتی ئەمانە ئەو لێكۆڵینەوەیە باس لە كێشەیەكی تەواو تازە لە دونیای دوای ڕاپەڕیندا دەكات كە بە كێشەی "شڵەژانی پێوانەیی" ناویدەبات. "شڵەژانی پێوانەیی" بە عەرەبی پێیدەڵێن "الارتباك المعیاری"، و بە ئینگلیزیش Normative Disorientation.
كۆمەڵگای دوای ڕاپەڕین كۆمەڵگایەكە تیایدا سەرجەمی بەها و نرخە پێوانەییەكان لە دۆخی شڵەژانێكی پێوانەیی هەمەلایەندان. "شڵەژانی پێوانەیی" مانای تێكچوونی تەواوی سیستمی بەهاكان، شڵەژانی سەرجەمی ئەو بەها سەرەكییانەی كە ژیانی تاكەكەس و گروپەكان لە بوارە جیاوازەكانی ژیانی كۆمەڵایەتیدا ڕێكدەخەن، بە جۆرێك بەشێكی بەرچاوی تاكەكانی ئەو كۆمەڵگایە، بەتایبەتی نەوە نوێیەكان، نەتوانن باش لە خراپ و ئەشێ لەناشێ و ڕاست لە هەڵە و درۆ لە ڕاستیی و جوان لە ناشیرینیی و دڵسۆزیی لە خیانەت و گەندەڵیی لە ناگەندەڵیی، جیابكەنەوە. شڵەژانی پێوانەیی مانای لەدەستدانی توانای ئەخلاقیی و ویژدانیی لەوەدا مرۆڤ نەتوانێت بزانێت چی باشە بكرێت و چی خراپە نەكرێت، چی شیاو و پۆزەتیڤە و چیش نەشیاو و نەكردەیە.
"شڵەژانی پێوانەیی" پەیوەندیی بە بەردەوامیی و نەگۆڕان و خۆدووبارەكردنەوە و سەرلەنوێ بەرهەمهێنانەوەی سیستمە ئەخلاقییەكانەوە نییە، چونكە گەر ئەو سیستمانە بیانتوانیایە خۆیان دووبارە بكەنەوەو وەك نەگۆڕ و چەسپاوێك كاربكەن، ئەودەم شتێك بەناوی شڵەژانی پێوانەییەوە دروست نەدەبوو.
شڵەژانی پێوانەیی هێمایە بۆ گۆڕانی خێرا و فرەلایەنی هەمەجۆر و ڕیشەیی لە بونیادە كۆمەڵایەتیی و ئابورییەكاندا، لە سیستمی سیاسیی و سیستمی بەهاكاندا، لە سیستمی ئەخلاق و هەڵسوكەوتی كۆمەڵایەتیدا. ئەمە جگە لە گۆڕانی پەیوەندیی مرۆڤەكان لەگەڵ یەكدا لە فۆرمەكانی ژنبوون و پیاوبووندا، لە ماناكانی هەژاریی و دەوڵەمەندیی و تاكەكەسبوون و نەبووندا. هەموو ئەم شتانە لە دونیای دوای ڕاپەڕیندا بە شێوەیەكی بەرفراوان و بە ئاڕاستەیەكی زۆر خراپدا گۆڕاون و بەسەریەكەوە شڵەژانێكی پێوانەیی گەورەیان لە هەموو بوارەكاندا دروستكردوە. نە دین، نە سیاسەت، نە ئابوریی، نە ئەو دونیا ڕەمزییەی كە دروستكراوە هیچیان بە فریای مرۆڤە لاوازەكانی ناو كۆمەڵگای ئێمە ناگەن. ئەوەی ڕووئەدات هۆكارەكەی پەیوەندیی بە خێڵ و كولتوری خۆرهەڵاتیی و مانا تەقلیدییەكانی دین و پیاوەتیی و پاتریاركیەتەوە نییە، وەك زۆرێك بێبیركردنەوە لە كۆمەڵگای ئێمەدا باسیدەكەن، بەڵكو پەیوەندیی بەو گۆڕانە خێرا و هەمەلایەنە وێرانكەرانەوە هەیە كە لە دونیای دوای ڕاپەڕیندا دروستدەبن و سەرجەمی سیستمی بەهاكان و چاوەڕوانییەكان و وێناكردنەكانی ناو ئەو كۆمەڵگایە تووشی شڵەژانێكی پێوانەیی هەمەلایەن دەكات.
بۆ وردەكاریی و زانیاری زیاتر لەسەر ئەم بابەتە و لەسەر گۆڕانە گەورەكانی دونیای دوای ڕاپەڕین خوێنەران دەتوانن بۆ كتێبی "كۆمەڵگا و غەریبەكانی" من بگەڕێنەوە كە ئەم ساڵ چاپ و بڵاوكرایەوە.