ترەمپ و كۆتایی سیاسەت

05-08-2019 03:29


بە خوێندەوەی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكای ترەمپ خێرا دەگەمە ئەو قەناعەتەی ترەمپ ڕوانگەیەكی سیاسی بۆ تاوتوێكردن و بردنەڕێوەی پەیوەندبەندییە سیاسی و دیپلۆماسیەكان نییە. كاروچالاكی و بڕیارەكانی ترەمپ لە سەر ئاستی نێودەوڵەتی بەرهەم و ڕەنگدانەوەی لۆژیكەكانی سیاسەت و ڕێساكانی گەمەی نێودەوڵەتی نین.

ئەوەی ئەمڕۆ ترەمپ دەیكات، نە سیاسەتە و نە زادەی لۆژیكەكانی سیاسەت. لە سەردەمی ترەمپ، سیاسەت یان دروستتر سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا لە سیاسەت دەكەوێت و بە تەواوی دەكەوێتە ژێر كاریگەری لۆژیكی كایەی ئابورییەوە. بە مانایەكی دی، لۆژیكی كایەی ئابوری دەبێتە بزوێنەری چالاكیە دیپلۆماسیەكانی ترەمپ.

بۆ پییەر بووردیوو، هەروەها بۆ میكایل واڵزەر، هەر كایەیەك لۆژیكێكی تایبەت دەی بزوێنێت. ئەوەتا، كایەی ئابوری وەك بووردیو دەڵێت بە دەوری لۆژیكی The business is businessدەخولێتەوە. واتە،‌ بزنس بزنسە و ملكەچی ڕێسا و یاساكانی خۆیەتی كە بریتییە لە بردنەوە و قازانج، و هیچ ڕێسایەكی تر سەرداری كایەكە نییە. بە مانایەكی دی، یەكێك لە خەسڵەتەكانی كایەی ئابوری ئەوەیە، خاڵییە لە مۆراڵ و ڕێسا مۆڕاڵییەكان. لەم ڕوانگەیەوە، لە ڕابردووەوە تا ئەمڕۆ خەبات و تەقەلایەكی زۆر بە ئاڕاستەی بە مۆڕالكردنی ئابوری و ملكەچكردنی بازرگانان بۆ ڕێسا مۆڕاڵییەكان دراوە. ڕاپەڕینی جوتیارانی سەدەی ١٨ لە بەریتانیا نمونەیەكی زیندووی ئەم هەوڵ و خەباتانەن كە گەورە مێژوونوسی بەریتانی ئێداورد تۆمپسۆن لە بارەیانەوە لێكۆڵینەوەیەكی بەرچاوی كردووە. تۆمپسۆن باسی ڕاپەرینی جوتیاران و ڕاوڕووتی كۆگا و گەنجینەكانی خۆراك لە لایەن ئەمانەوە دەكات. بەڵام، بۆ تۆمپسۆن ڕاوڕووتی جوتیاران بە مەبەستی دزین نەبوو، بەڵكو تەنها دروستكردنی فشار و ملكەچكردنی ئابوری و پیاوانی بازرگان بوو بۆ ڕێسا مۆڕاڵیەكان، بە ئامانجی ڕێگەگرتن لەوەی نرخی شتومەكەكان یارییان پێبكرێت. هەر لە بارەی ئەم ڕووداوانەوە،‌ تۆمپسۆن چەمكە بە ناوبانگەكەی < <ئابوری مۆراڵ (Moral economy)>، كە لە ساڵی ١٩٧١ لە وتارێكیدا بڵاویدەكاتەوە، دادەتاشێت.

خەمەكانی میكایڵ واڵزەر (Michael Walzer)، فەیلەسوفی دادی كۆمەڵایەتیش، هاوشێوەی خەمەكانی بووردیو و تۆمپسۆن‌و گەلێكی دیین. بۆ واڵزەر، كۆمەڵگا لە چەندەها سێكتەری چالاكی جودا پێكهاتووە. لە هەر سێكتەرێكدا مرۆڤەكان بە دوای سامانی تایبەتی ئەو سێكتەرەدا دەگەڕێن. بۆ نمونە، لە سێكتەری سیاسی بە دوای دەسەڵات، لە سێكتەری ئاینی بە دوای ڕەزامەندی خوا، لە سێكتەری خێزان بە دوای خوشەویستی و تەبایی، لە سێكتەری ئابوری بە دوای پارەو قازانج... هەر بۆیە نادادپەروەری بۆ واڵزەر خەسڵەتێكی گەردوونی نییە، چونكە لە سێكتەرێكەوە بۆ یەكێكی دیكە بنەماكانی دادپەروەری دەگۆڕێت.

بۆ نمونە، گەر نەبونی خۆشەویستی و هەڵاواردن لە سێكتەری خێزاندا هێمای نادادپەروەری بێت، ئەوا نەبوونی خوشەویستی لە سێكتەری ئیداریدا هێمای نادادپەروەری نییە، بە پێچەوانەوە لە سێكتەری ئیداریدا كارمەندی دەوڵەت دەبێت بێلایەن بێت و بە پێی یاسا و ڕێساكان كاربكات، نەك سۆز. وەلێ، مەترسی هەرە سەرەكی بۆ واڵزەر ئەوەیە كاتێك سامانی یەكێك لە سێكتەرەكان دەبێتە سامانی جەوهەری و سەرەكیی، كۆی سامان و لۆژیكی سێكتەرەكانی دی تەفروتونا دەكات. بۆ واڵزەر مەترسی گەورە ئەو كاتە دەست پێدەكات كە <لۆژیكی ئابوری> دەبێتە بزوێنەری كۆی سێكتەرەكانی دی. واتە، لۆژیكی پارە، قازانج و دەوڵەمەندی دەبێتە بنەمای سێكتەرەكانی دی.

ئەمڕۆ، لەگەڵ ترەمپ-دا دونیا كەوتۆتە ژێر مەترسی ئەم ئاوەژووبوونەوەیەی لۆژیكەكان و تەفروتونابوونی تایبەتمەندی كایە و سێكتەرەكانی دی. ئەمڕۆ، ترەمپ دونیا لە كڵاوەڕۆژنەی ئابورییەوە دەبینێت و دەیەوێت لە ڕوانگەی قازانج و بردنەوەوە سیاسەت بكات. ڕاستە، كایەی سیاسەت و كایەی ئابوری پەیوەندییان لەگەڵ یەكدا هەیە و لەیەك دانەبڕاون، بەڵام ئەمە ئەوە ناگەیەنێت كە هەر یەكیان خاوەن لۆژیك، دینامیك و ڕوانگەی خۆیان نەبن. بەڵام، لە ڕاستیدا، ئەوەی ئەمڕۆ لە سەر شانۆی نێودەوڵەتی دەگوزەرێت تێكشكاندنی سیاسەت و لۆژیكەكانێتی لە لایەن ترەمپ-ەوە. ترەمپ وابەستەی هیچ مۆڕاڵێك نییە و بردنەوە و بەدەستهێنان بووەتە بزوێنەری سیاسەت و چالاكیەكانی. بێگومان، لە سایەی ئاوەژووبونەوەی لۆژیكەكان و سەنتراڵبوونی لۆژیكی ئابوری، كەمینە بێدەوڵەتەكان نرخێكی گەورە دەدەن. لەم لایەنەشەوە، هیچ بە دووری نازانم پرسی كورد لە ماوەی ترەمپ-دا ‌ بكەوێتە نالەبارترین دۆخ، هەتا قەوارە و ئەزمونەكەشیان ڕووبەڕووی مەترسی تا تێكشكان ببێتەوە.