چی لە عێراقدا ڕوو دەدات؟

06-10-2019 01:14

ئەمڕۆ لەسەر شەقامی ژمارەیەك لە شارەكانی عێراقدا، تا دێت خوێنی زیاتر دەڕژێت و خەڵكی زیاتر دەكوژرێت. عێراق بەرەو ئەوە دەڕوات ببێتە گۆمێكی تری خوێن. كێشەكانی ئەم وڵاتە تا دێت گەورەتر و قووڵتر دەبنەوە، تا دێت دەرەنجامە وێرانكەرەكانی ساڵانێكی درێژی خراپ بەكارهێنانی دەسەڵات و داهات و هێز لە وڵاتەكەدا بەرجەستەتر دەبێت. تا دێت وڵاتەكە زیاتر و زیاتر باجی دروستبوونی نوخبەیەكی سیاسی و ئابووریی تەواو گەندەڵ و دز و مافیایی دەدات، نوخبەیەك لە دەرەوەی لانی هەرەكەمی بەرپرسیارێتیی سیاسی و ئەخلاقی و مێژووییدا، نوخبەیەك وڵاتەكە وەك قاسەیەكی گەورە دەبینن بۆ دزین.

ئەوانەی ئەمڕۆكە حوكمی ئەو وڵاتە دەكەن، هەموو ماناكانی وڵاتبوون و دەوڵەتبوون و نەتەوەبوونیان لەو وڵاتە و لە خەڵكەكەی سەندووەتەوە. عێراقی ئەمڕۆكە هەرچییەك بێت ”دەوڵەتی نەتەوە“ نییە، دەوڵەتێك نییە حوكمی نەتەوە یان میللـەتێك بكات بە ناوی ”نەتەوە“ یان ”میللـەتی عێراق“ـەوە، یان نەتەوە و میللـەتێك بێت دەوڵەتێكی هەبێت بە ناوی ”دەوڵەتی عێراق“ـەوە. ئەوەی هەیە و لە عێراقدا ئامادەیە، نە دەوڵەتە و نە نەتەوە. لە عێراقدا دەوڵەت بوونی نییە، چونكە یەكێك لە مەرجە هەرە سەرەتاییەكانی بوونی دەوڵەت، ”مۆنۆپۆڵكردنی بەكارهێنانی توندووتیژیی“ـە. ئەمڕۆ لە عێراقدا تەنها دەوڵەت خاوەنی هێزی سەربازیی نییە كە ماف و توانای بەكارهێنانی توندووتیژیی شەرعیی هەبێت، بەڵكو چەندان هێزی میلیشیایی گەورە و بچووك، بە ئینتیمای دینی و تائیفی و ئەتنیی و ئیقلیمیی جیاوازەوە هەن و كار دەكەن. خاوەن چەك و جبەخانەی گەورەن و لەم سەری وڵاتەكەوە بۆ ئەو سەری وڵاتەكە، بە هەرێمی كوردستانەوە، تەراتێن دەكەن. هەم زۆرێك لە پارتە سیاسییەكان میلیشیای خۆیان هەیە، هەم هێزە دینییەكان و هەم هەندێك كەسایەتیی تایبەتی نوخبە حوكمڕانەكە. ئەمەش وا دەكات ئەو مەرجە سادەیەی كە دەوڵەتێك دەكات بە دەوڵەت، لە عێراقدا بوونی نییە. لەمەش بترازێت، دەوڵەتی عێراقی دەسەڵاتی بەسەر ئەو زەمینە جوگرافییەدا ناشكێت كە زەمینی ئەوە و بە هیچ شێوەیەك توانای پاراستنی سنوورەكانی وڵاتەكەی نییە. نەك هەر ئەمە، بەڵكو ناوچە سەوزەكەی بەغدا، كە سێنتەری حكوومەت و حوكمڕانانی وڵاتەكەیە، تەواو لە سەرجەمی وڵاتەكە دابڕاوە و هێزی تایبەت و سوپای تایبەت لە خەڵكی وڵاتەكە دەیپارێزن.

عێراق نەتەوەش نییە، چونكە هاوبەشێكی سیاسی و كۆمەڵایەتی، هاوبەشێكی فەرهەنگی و ڕەمزی، لانی هەرە كەمی هەستی هاووڵاتیبوون و هاونیشتمانیبوون بەو خەڵكە نابەخشێت كە لەو وڵاتەدا بە یەكەوە دەژین. فۆرمە سەرەكی و بنەڕەتییەكانی شووناس لە وڵاتەكەدا، فۆرمی تائیفی و دینی، ئەتنی و ناوچەیین، ئینجا فۆرمی خێڵەكی و عەشایەری و خێزانین. دانیشتووانی وڵاتەكە هاوبەشێكی واقیعی و ڕەمزی بە یەكەوە كۆیان ناكاتەوە و بەشێكی بەرچاویان بەسەر شووناسی ناكۆك و ناحەزانەدا دابەش بوون. تەنانەت توڕەبوون و بەرگریكردن و بەگژاچوونەوەشیان بۆ دۆخە ناهەموارەكەی ناو عێراق، بە یەكەوە كۆیان ناكاتەوە و لەمەشدا هەم پارچەپارچە و دابەشن. كاتێك خەڵكی كوردستان لە ١٧ شوباتدا ناڕەزاییان دەردەبڕی، خەڵكی شارەكانی تری عێراق تەماشاكەرێكی سلبی بوون، ئێستاش كە لە شارە شیعییەكانی عێراقدا خۆپیشاندان ڕوو دەدات، خەڵكی كوردستان و خەڵكی بەشێكی زۆری شارە سوونییەكان، تەماشاكەرن. كە چەند ساڵێك بەر لە ئێستاش سوننەكانی عێراق لەسەر شەقامەكان بوون، نە خەڵكی كوردستان و نە شارە شیعییەكان، بێكردە و پەرچەكردار بوون. لە ڕاستیدا دابەشبوونەكان زۆر فراوانتر و قووڵترن لەوەی تەنها دابەشبوون بێت لە نێوان كورد و سوننە و شیعەدا، بەڵكو لەناو هەر یەكێك لەو سێ لایەنەشدا چەندەها دابەشبوونی دوژمنانەی ناوەكیی تر هەیە، كە ڕێ لە لانی هەرە كەمی كۆگیریی و كاری پێكەوەیی دەگرێت.

تاقە كۆگیری و هاوچارەنووسییەك ئەمڕۆكە لە عێراقدا بوونی هەبێت و ئامادە بێت، كۆگیری و هاوچارەنووسیی نوخبە سیاسی و ئابوورییە حوكمڕان و گەندەڵەكەی ئەو وڵاتەیە، بە هەرێمی كوردستانەوە. ئەوەی ئەم نوخبە حوكمڕانە كۆدەكاتەوە، ئەوەی دەیانكات بە پشت و پەنای یەكتری، ئەوەی وەك برای یەكتریان لێ دەكات، بوونی پرۆژەیەكی سیاسیی هاوبەش بۆ وڵاتەكە نییە، بوونی خەونێكی سیاسی و كۆمەڵایەتی نییە بۆ هەموو وڵاتەكە، بەڵكو هاوبەشییە لە گەندەڵی و دزی و تاوانكارییدا. نوخبەی حوكمڕان لە وڵاتەكەدا، لە بەسرەوە بۆ زاخۆ و لە فاوەوە بۆ هەڵەبجە، گەندەڵی وەك برا لەسەر خوانی نەوت و غازی دزراوی وڵاتەكە كۆیان دەكاتەوە. ئەوەی ئەمڕۆ لە بەغدا و شارە شیعییەكاندا ڕوو دەدات، بەشێك نییە لە بزووتنەوەیەكی سەرتاسەری، تا ئەم ساتەش سنووری ناكۆكی و جەنگی ناوەكیی شیعەكانی لەگەڵ یەكدا تێنەپەڕندووە. لە هەموو عێراقدا یەك پارتی سیاسی بوونی نییە كە عێراقی بێت و لە هەموو ناوچەكانی ئەو وڵاتەد ئامادە بێت، بزوتنەوەیەك نییە بەشە جیاوازەكانی ئەو وڵاتە بە یەكەوە گرێ بدات. ئەوەی ڕوو دەدات، توڕەبوونی خەڵكێكی هەژاركراو و نائومێدكراوە كە ئاسۆیەكی بۆ كاری پێكەوەیی لەگەڵ بەشەكانی تری عێراقدا پێ نییە. ئەوەی ڕوو دەدات، ئەوەیە هەندێك دەكوژرێن و هەندێكی تریش، هەمووان نا، خەمبارانە تەماشا دەكەن.