بایكۆت وەك پرۆژەیەك بۆ چاكسازی

12-11-2019 10:51

 

سروشتی هەرێمی كوردستان بە خاك و كەشوهەوا، بە ئاوی سەرزەوی و ژێرزەوی، بە هێز و دەستی كاری ناوخۆیی، گونجاوە بۆ ئەوەی پشتی پێ ببەسترێ لەڕووی كشتوكاڵەوە خۆراكی وڵاتێكی دەیان ملیۆن كەسی دەستەبەر بكات. بەڵام ئێستا بە هەموو ئەوانەی لەسەری دەژین، بە خاوەن ماڵ و ئاوارە و كرێكارە بیانییەكانەوە كە كەمترە لە هەشت ملیۆن كەس، ئەگەر لە چواردەورییەوە گەمارۆی بخرێتە سەر، خەڵكەكەی دەبێت رەو بكەن.

بێگومان هۆكارگەلی زۆر هەن كە ئەم سروشتە جوانەی كوردستان، ئەم خاكە بەپیتە، توانای بەكاربردن و بەرهەمهێنانی بەو جۆرە بێت، خەڵكەكەی بۆ پێداویستی رۆژانەی وەك (ماست و هێلكە و تەماتە و پیاز) پشت بە خۆراكی هاوردە ببەستن، بەڕاستی ئەمە كارەساتێكی گەورەیە و لە هیچ بستە خاكێكی سەر رووی ئەم زەمینە نموونەی نییە.

ریشەی سەرەكیی ئەم گرفتە پەیوەندی بە پرۆسەی ئەنفالەوە هەیە، ئەگەر ئەنفال رووی نەدابا، ئێستا كوردستان جۆرێكی تر دەبوو. وەك چۆن پێش شۆڕش و لێكەوتەكانی، بەروبوومی كشتوكاڵی كوردستان لە تووتن و گەنم و جۆ و نیسك و نۆك و سەوزە و میوە، نەك بەشی ناوخۆی كوردستانی دەكرد، هەناردەی كارگە و كارخانە و بازاڕی شارەكانی ناوەڕاست و خوارووی عێراقیش دەكرا. بەڵام كە ئەنفالیش كوردستانی كرد بە خۆڵەمێش، دوای راپەڕین و دەرفەتی خۆبەڕێوەبەرێتی كوردی، هەلی ئەوە رەخسا كوردستان ئاوەدان بكرێتەوە و ژیان بگەڕێنرێتەوە بۆ گوندەكان و بناغەی ژێرخانی ئابووری دابنرێتەوە. بەڵام فەلسەفەی حوكمڕانیی حیزبی كوردی بەو جۆرە بوو كە ئێستا هەموومان دەرئەنجامە خراپەكانی دەبینین.

ئەگەر بەراورد بكەین لە نێوان هەرێمی كوردستان و سووریا كە هەردووكیان لەسەر یەك هێڵن، سروشت و كەشوهەوا و خاكیان هاوشێوەیە، سووریا نزیكەی 10 ساڵە لەشەڕێكی ناوخۆییدایە و نزیكەی 10 ملیۆن كەس لە ناوخۆ و دەرەوەی ئاوارە بوون. كەچی ئێستاش لە سووریاوە هەندێ‌ بەروبوومی كشتوكاڵی هاوردەی هەرێمی كوردستان دەكرێت. لە كاتێكدا ئەم ساڵانەی دوایی كە ناوچەكە بەشێوەیەكی گشتی بە كۆمەڵێك گرفت و قەیراندا تێپەڕیوە، كوردستان لە زۆر رووەوە سەقامگیر بوو، بەڵام نەبوونی پلانێكی باشی ستراتیجی بۆ ئەم كەرتە گرنگە، هەرێمی كوردستانی كردووەتە (عەلوەی) وڵاتانی دەوروبەر.

پێویست بوو هەرێمی كوردستان بە دەسەڵات و بە خەڵكەكەیەوە لە وێستگەیەكدا هەڵوەستە لە ئاستی ئەم بابەتە بكەن. ناكرێت هەر بەو جۆرە بەردەوام بێت و بازاڕی ساغكردنەوەی كاڵای خراپی دەوروبەرەكەی بێت. لە كاتێكدا بە ئاسانی دەتوانێت لەڕووی چەندایەتی و چۆنایەتییەوە لە بەرهەمی دراوسێكانی باشتر بەرهەم بهێنێت. كوردستان دەرفەتی ئەوەی لەبەردەمدایە سیاسەتی ئابووریی خۆژێنی پەیڕەو بكات كە لەڕووی خۆراكەوە پێویستی بە هاوردەكردن نەبێت. ئێران بە هاتنە سەر حوكمی كۆماری ئیسلامی و لە بەرانبەر گەمارۆی ئابووری ئەو سیاسەتەی پەیڕەو كرد و خومەینی سەرەتا تەنیا بە قەدەغەكردنی (لێواری نان) لە نانەواخانەكاندا، بایكۆتی كڕینی دەیان ملیۆن تەن گەنمی وڵاتانی كرد.

كەم جار وا رێكدەكەوێت رای گشتی و تێگەیشتنێكی گشتی بۆ پرسێكی لەم جۆرە دروست بێت، یان زەمینەی ئەوە بڕەخسێت كە سیاسەتێكی ئابووری لەم شێوەیە وەك ئامانجێكی هاوبەش تەماشا بكرێت. بەڵام ئەمڕۆ بەهۆی پەلاماری توركیاوە بۆ سەر رۆژئاوای كوردستان، وەك كاردانەوەیەكی میللی، خەڵك لە ئاستی خۆیانەوە بێ‌ ئەوەی رێنوێنی بكرێن، هەڵوێستێكیان دەربڕیوە بۆ بایكۆتی كاڵای توركی. ئێستا زۆر كەس لە بازاڕدا بۆ دەستەبەركردنی پێداویستییەكانیان بەدوای كاڵای تردا دەگەڕێن و زۆر ناچار نەبن روو لە كاڵای توركی ناكەن. جا ئەمە دەرفەتێكی باشە بەپلان و بەرنامە ئیستسمار بكرێت و تەنیا دۆخێكی كاتی نەبێت و پەیوەست نەبێت بە هێرشی توركیاوە بۆ سەر رۆژئاوای كوردستان. تەنیا لە توركیاشدا قەتیس نەكرێت. بەڵكو پێویستە ئەم بایكۆتە فراوان بكرێتەوە بۆ بەروبووم و كاڵای دەرەكی بەگشتی و هەڵبگێڕدرێتەوە بۆ هەڵمەتێك بۆ بەرهەمی ناوخۆی كوردستان.

هەرچەندە ئەمڕۆ بازاڕی ئابووریی خۆراكی جیهانی خەریكە خەسڵەتی خاوەندارێتییەكی دیاریكراو ون دەكات و بووە بە بازاڕێكی هاوبەش، بەڵام بۆ ئێمەی خەڵكی كوردستان كە بەهۆی سیاسەتی بەسوتماككردنی نیشتمانەكەمانەوە ریشەی ژێرخانی ئابووریمان هەڵتەكێنراوە، گرنگە لەخاڵێكدا كە هەلومەرجی ناوخۆیی گونجاو بێت، سیاسەتی ئابووریی خۆژێنی بەجۆرێك پەیڕەو بكەین كە بمانكاتە وڵاتێك پشت بەخۆمان ببەستین و پێویستمان بە هاوردەی خۆراك نەبێت. جا ئێستا بەهۆی ئەو هەڵوێستە میللییەوە، هەروەها بەهۆی ئەو مەترسییانەی لە بڵاوبوونەوە و پەرەسەندنی چەند جۆرێكی نەخۆشی لەناو خەڵكدا باس دەكرێن كە سەرچاوەكانیان پەیوەندی بە كاڵای خراپەوە هەیە، دەرفەتێكی لەبارە بۆ ئەوەی حكومەتی كوردستان وەك ستراتیجێك كاری لەسەر بكات.

ئێمە گرفتێكی تریشمان هەیە كە لە قەیرانی دارایی پێنج ساڵی رابردوودا دركمان پێكرد و هەر پەیوەستە بەم بابەتەوە و بە گرتنەبەری سیاسەتی خۆژێنی چارەسەر دەبێت، ئەویش (چوونە دەرەوەی پارەیە). ئێستا هەرێمی كوردستان مانگانە نزیكەی ملیارێك دۆلار دەخاتە ناو خەڵكەوە لەڕێگەی مووچەوە. بەڵام دەبینی ئەم پارەیە دەوران ناكات و جووڵەی بازاڕی كوردستان و ژیان و گوزەرانی خەڵك هەر خراپە. كوردستان نەك ملیارێك دۆلار، ئەگەر خۆی خاوەنی سكەی دروستكردنی پارەش بێت، هەر دۆخی لەمە باشتر نابێت تا رێگە لە چوونە دەرەوەی پارەكەی نەگرێت. تەماشا بكە ساڵانە پارەی كڕینی 10 ملیۆن تایە و نزیكەی 3 ملیۆن پاتری سەیارە دەچێتە دەرەوە و هیچ نایەتەوە شوێنی. ساڵانە بە بەهای نزیكەی 300 ملیۆن دۆلار دەچێتە دەرەوە بۆ تایت و سابوون و دەبن بە كەف. لەو بڕە زیاتر دەچێت بۆ جلوبەرگ و پێڵاو و تەنانەت گۆرەویش. لەو بڕە زیاتر دەچێت بۆ هیندستان و دەدرێت بە برنج. دەیان ملیۆن دۆلار دەچێتە دەرەوە بۆ كڕینی گوڵەبەڕۆژە و تەنیا توێكڵەكەی لە كوردستان دەمێنێتەوە. ساڵانە بە بەهای دەیان ملیۆن دۆلار بووكەڵە و یاریی منداڵان هاوردە دەكرێن كە پێكهاتەكەی تۆزێ‌ قوماش و هەندێ‌ لاستیك و باغە و بۆیەیە. هێنان و دروستكردنی كارگەكانی هەریەك لەمانە زۆر لەوە كەمتری تێدەچێت كە لە ساڵێكدا ئێمە بۆ كڕینیان تەرخانی دەكەین.

سروشتی كوردستان بۆ هەموو بەرهەمە كشتوكاڵی و خۆراكییەكان لەبارە، هەروەها ژینگەی سیاسی و ئابووری و یاسایی كوردستان بۆ دروستكردنی كارگە و كارخانەی گەورە گونجاوە. ئەگەر لە كوردستان بەرهەم بهێنرێن، جگە لە رەخساندنی هەل و دەرفەتی كار بۆ خەڵك، پارەكەش ناچێتە دەرەوە و لەناوخۆی كوردستان دەستاودەستی پێدەكرێت. بۆیە بایكۆتی كاڵای توركی و دەرەكی بۆ ئەمە گرنگە نەك تەنیا وەك كاردانەوە و هەڵوێستێكی سیاسی.