نەخۆشی پەتای ڤایرۆسی كۆڕۆنا ناسراو بە كۆڤید ١٩ (Covid 19) بە سەرانسەری جیهاندا بڵاوبۆتەوە، بەهۆیەوە هەزاران كەس تووشبووە و هەزاران كەسی كوشتووە و مەترسی و هەڕەشەی لەسەر ژیانی ملیۆنان كەسی تر دروستكردووە. ئەم پەتایە تا ئێستا چارەسەری نەدۆزراوەتەوە، بۆیە تاكە ڕێگای خۆپارێزیی ئەوەیە بەر بە تەشەنەسەندنی بگیرێت. لەم چوارچێوەیەدا چەندین وڵات هەستاون بە ڕاگەیاندنی قەدەغەی هاتووچۆ و كۆبوونەوە و، داخستنی بازاڕ و خوێندنگا و زانكۆ و شوێنە گشتییەكان.
هەرێمی كوردستان و عێراقیش یەكێكە لەو وڵاتانەی زیاد لە مانگێكە قەدەغەی هاتووچۆی ڕاگەیاندووە و بازاڕ و شوێنە گشتییەكانی داخستووە و دەوامی لە دامەزراوە و دەزگاكاندا كردۆتە پشوو. هەموو ئەمانە دەیان لێكەوتە و دەرهاویشتەی ئابوری و كۆمەڵایەتی و سیاسی و كولتوری و دەروونی و مەعریفییان لێكەوتۆتەوە، لەنێویاندا بە زەقی هەست بە پیوار و غیابی پانتایی گشتی دەكرێت.
پانتایی گشتی هەموو ئەو شوێن و جێگایانە دەگرێتەوە كە خەڵكی تێیدا كۆدەبنەوە و یەكتری دەبینن، لەم میانەیەدا گفتوگۆ و دیالۆگ لەگەڵ یەكتریدا دەكەن. ئەم پانتایی گشتییانە كراوەیە بۆ هەمووان و هەر تاكێك بیەوێت دەتوانێت بەشداریی تێدا بكات. لە پانتایی گشتیدا تاكەكان گفتوگۆ و ڕاوێژ و دیالۆگ لەگەڵ یەكتردا دەكەن دەربارەی پرس و بابەت و كێشە و دیاردە گشتی و ڕۆژانەییەكان، بەجۆرێك هەر ئەم ڕوانگە و بۆچوون و باوەڕانەی تاكەكانە هۆشیاری گشتی و دەستەجەمعی بەرهەمدێنێت و ڕای گشتی دروست دەكات.
ئەم پانتایی گشتییانە لە وڵات و كۆمەڵگەیەكەوە بۆ یەكێكی تر دەگۆڕێت. لە هەرێمی كوردستاندا دەكرێت چایخانە، كافتریا، مزگەوت، ڕۆژنامەكان، باخچە و پاركەكان، شەقام و گۆڕەپانەكانی پیاسە و كۆبوونەوەی خەڵكی و هاوشارییان، كۆڕ و كۆنگرە و سیمینارەكان و، هەموو ئەو شوێنە گشتییانەی چالاكییە بەكۆمەڵی و ڕۆژانەییەكانیان تێدا بەڕێوە دەچێت بە پانتایی گشتی دابنرێن. بەڵام لە غیاب و پیواری ئەم پانتاییە گشتییە بەرجەستە و مەیدانییانەدا ئەوەی جێگای گرتووەتەوە سۆشیاڵ میدیا و تۆڕەكانی پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانە، كە دەشێت بڵێین دیجیتاڵی و ئەلكترۆنی و مەجازییە، چونكە تاكەكەس لە هەر شوێنێك بێت دەتوانێت بە سمارت فۆن، لاپتۆپ، یاخود ئایپادێك لە پەیوەندیدا بێت لەگەڵ ئەوانیتردا و، بەشێوەی گروپ و دەستەجەمعی و پێكەوەیی چالاكی و كردەی گشتی بنوێنێت و ئاگاداری ئەو زانیاری و بڕیار و ڕێوشوێنانە بێت كە بڵاودەكرێنەوە و چركە بە چركە بزانێت چی ڕوودەدات و چ پێشهاتێكی نوێ چاوەڕوانكراوە.
بە خواستن لە فەیلەسوفی ئەڵمانی (یۆرگن هابرماس) (١٩٢٩-) دەزانین كە پانتایی گشتی سەكۆیەكە بۆ بانگەشەكردن و شوێنێكە بۆ دروستكردنی ڕای گشتی. بەو پێیەی لەم بارودۆخەدا كە خەڵكی هەرێمی كوردستان بەگشتی لە كەرەنتین یاخود هاوێر و ڤارێزدایە و، خزاونەتە ماڵەوە و حەسر بوونە، سۆشیاڵ میدیا جێگەی هەموو پانتاییە گشتییەكانی دیكەی گرتووەتەوە و كردە و چالاكییە گشتییەكانی تاكەكان لەوێدا چڕبووەتەوە.
سەرباری لایەنە باش و ئەرێنییە زۆرەكانی، كەچی ناتوانرێت نكۆڵی لە لایەنە خراپ و نەرێنییەكانیشی بكرێت، كە لەنێویاندا و بە تێڕوانینی ئێمە گرنگترینیان ئەوەیە چاودێری و ڕێكخستن و دیسپلین و ئاكار لە سۆشیاڵ میدیادا زەحمەتە و بەئاسانی ڕەچاوناكرێت. لێرەوە پرسی هۆشیاری و ئاستی مەعریفی و فیكریی ئەو كەسەی بەكاریدێنێت دەبێتە بابەتێكی زەروری و پێویست. هەرچەندە پێویستە بڵێین كە مەبەستمان لەوە نییە هەموو ئەو كەسانەی سۆشیاڵ میدیا بەكاردەهێنن دەبێت بیرمەند و فرەزان بن و بڕوانامەی بەرزیان هەبێت و خاوەن مەعریفەیەكی زۆر بن، چونكە ئەمە دنیابینیی و خواستێكی ئایدیاڵییە، لە هەمان كاتدا كەتوار و واقیع و كۆمەڵگە و ژیانی مرۆڤیش مۆزاییك و فرەڕەنگ و فرەجۆرە، بەتایبەت لەم سەردەمەدا كە پسپۆڕی و پیشەزانی ورد برەوی هەیە، بەجۆرێك كەسێك تەنها دەپەرژێتە سەر بازرگانی، یەكێك دوكانداریی، ئەویتر مامۆستایەتی، كۆمەڵێكی تر شۆفێریی، كەسانێك توێژینەوە و نووسن و... تاد، بەڵام ئەوەی لەم پانتاییە گشتییەدا، كە سۆشیاڵ میدیایە، پێویستی بە هەڵوەستە و وریایی هەیە ئەوەیە ئێمە بڕوا بەچی بكەین؟ كام زانیارییانە فەیك و هەڵبەستراون؟ چۆن تەماشای ناكۆكی و ململانێی ئایدیۆلۆجیا و ئایینی و تەوژم و حزبە سیاسییەكان بكەین؟ ئەو زانییارییانە كامانەن كە لێكەوتی نەرێنی لەسەر دەروون و فیكرمان دروست دەكەن؟ لە هەمووی گرنگتر ئەوەیە ئێمە هەر پۆستێكی سۆشیاڵ میدیا: وتار، بۆچوون و سەرنجەكان، ڤیدیۆ، زانیاری، ڕەخنە، تەنانەت نوكتە و كۆمیدیا و گاڵتەیەكیش بە ڕایەڵەی بەها و ئاكارە باڵاكانەوە گرێ بدەین، هەموو ئەو بەها و ئاكارانەی موڵكی هیچ گروپ و چین و نەتەوە و ئایین و ئایدیۆلۆجیا و ڕەگەز و كۆمەڵگە و ناوچەیەكی دیاریكراوی جیهان نین، بەڵكو تەنها موڵكی مرۆڤن، جا ئەو مرۆڤە سەر بە هەر گروپ و چین و نەتەوە و ئایین و ڕەگەز و ئایدیۆلۆجیا و كۆمەڵگە و ناوچەیەكی جیهان بێت. ئەستەمە هیچ مرۆڤێك نەزانێت كردە و چالاكی و هەڵوێستە مەدەنییەكان چین، ئاشتی و ڕێز و ڕاستگۆیی و...تاد چییە.
بە دەربڕینێكی تر، وێڕای ئەوەی لە سۆشیاڵ میدیادا مرۆڤ ئازادە لە گوزارشتكردن لە هەست و سۆز و بۆچوون و باوەڕەكانیی، بەڵام تاكو لە دەربڕین و نیشاندانیاندا ڕەچاوی ئاكار و بەها و فەزیڵەت بكات بەو ئەندازەیە هونەریتر و ئیستاتیكیتر دەردەكەوێت. بەو پێیەی بە خوێندنەوەی (فینۆمینۆلۆجیای هۆش)ی (هیگڵ) (١٧٧٠-١٨٣١) "لە كۆمەڵگەیەكدا دژایەتی و ناكۆكییەكان گەرموگوڕ و توند بێت، هێشتا ئامادەیی خەیاڵی هونەریی و جوانیی برەوی هەیە". لەكاتێكدا دەزانین كە بانگەشەكردن بۆ سەروەربوونی ئاكار هاوكاتە لەگەڵ بانگەشەكردن بۆ جیهانێكی دروستكراو كە ناكۆك و دژە لەگەڵ كەتوار و واقیعدا و لە هەمان كاتیشدا لە پەیوەندیدایە لەگەڵیدا و دەسبەرداری نابێت.