پەرەگراف- رێنوار نەجم
ماڵپەڕی بلومبێرگ تایبەت بە بواری ئابوریی جیهانی لەبابەتێكی نوێیدا چەند پرسیارێكی لەبارەی كەرتی نەوتی هەرێمی كوردستانەوە كردووەو بەپشت بەستن بەحەوت سەرچاوە وەڵامی پرسیارەكانی داوەتەوە.
ماڵپەڕەكە باسی لەوەكردووە ئەگەر كوردستان دەوڵەت بوایە ئەوا بەئەگەری زۆرەوە شیاوبوو بۆ ئەندامێتی رێكخراوی ئۆپیك‌و لەوێشدا بچوكترین ئەندام نەدەبوو، بەوپێیەی بەرهەمی نەوتی هەرێمی كوردستان لەئێستادا 600 هەزار بەرمیلە لەرۆژێكدا، "ئەوەش دەستكەوتێكی سەرنجڕاكێشە بۆ شوێنێك كە لەسەر دەریا نییەو تەنها دەیەیەك پێش ئێستا دەستی بەدۆزینەوەی نەوت كردووە."
هەروەها بلومبێرگ ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە بەرهەمی هەرێمەكە دەكرا زیاتر بێت، بەڵام ئێستا ڕوبەڕوی ئاستەنگی سیاسی، سەربازی‌و ئابووریی بوەتەوەو ئەوەش وایكردوە نەتوانێت بەرهەمی گەشە پێبدات لە ئێستادا.
1- بۆچی هەرێمی كوردستان بۆ بازاڕی نەوت گرنگە؟
حكومەتی هەرێمی كوردستانی نیمچە ئۆتۆنۆمی دەڵێت، یەدەگی نەوتی ناوچەكەیان دەگاتە 45 ملیار بەرمیل، ئەوەش لەوڵاتی نەیجیریا زیاترەو نەوتی خاوی هەرێمی كوردستانیش بەشێوەیەكی گشتی بۆ دەرهێنان هەرزانتر دەكەوێت. كاتێك بەرهەمهێنەرە بیانییەكان لەدوای كەوتنی ڕژێمەكەی سەدام حسێن چونە كێڵگە نەوتییەكانی هەرێم، نەوتەكە هێند زۆربوو راستەوخۆ لەژێر پێیانەوە هەڵدەقوڵا.
تۆنی هایوارد خاوەنی پێشووی كۆمپانیای بریتش پترۆلیۆم(BP ) لەبارەی هەرێمی كوردستانەوە وتبووی"دواین سنوری مەزنە لەپیشەسازی نەوت‌و گاز" كۆمپانیا نوێیەكەی ئەو، بەناوی گەنەڵ ئینێرجی لەساڵی 2011وە لەنەوتی هەرێمدا وەبەرهێنان دەكات.
ئاشتی هەورامی وەزیری سامانە سروشتییەكانی حكومەتی هەرێم پێشتر لەبارەی زیادكردنی هەناردەی نەوتی هەرێم بۆ ملیۆنێك بەرمیل یان زیاتر قسەی كردبوو.
2- كێ بەرژەوەندی لەنەوتی هەرێمدا هەیە؟
دۆزینەوەی نەوتێكی زۆر لەخاكی هەرێم وایكرد كۆمپانیایەكی زۆری بیانی دەستبكەن بە وەبەرهێنان تێیداو لەدەوروبەری ساڵی 2014 شاری هەولێری پایتەخت گەشەسەندنێكی بەرچاوی بەخۆیەوە بینی. هەرێم كۆمپانیا گەورەكانی نەوتی بۆ لای خۆی ڕاكێشا، لەوانە: ئیكسۆن مۆبیل، شیفرۆن، تۆتاڵ هەروەها دی ئێن ئۆ كە بەهاوبەشی زۆرینەی نەوتی هەرێم دەردەهێنێت ئەویش 110 هەزار بەرمیلە لە ڕۆژێكدا لە كێڵگەی تاوكێ بەهاوبەشی لەگەڵ كۆمپانیای گەنەڵ ئینێرجی.
3- ترسی ئەوان لەچییە؟
لەنێوان ساڵانی 2011 تا 2014 نرخی هەر بەرمیلێك نەوتی خاو زیاتر لە 100 دۆلاری ئەمەریكی بوو. دواتر نرخەكان پاشەكشەیان كردو لە مانگی شەشی 2014 لە 115 دۆلارەوە گەیشتە 60 دۆلار لەمانگی دوانزەی هەمان ساڵ.
لەهەمان ساڵدا چەكدارانی دەوڵەتی ئیسلامی(داعش) بەشێكی زۆری خاكی باكوری عێراقیان كۆنتڕۆڵكرد. لەسەرەتای 2015 ئەو چەكدارانە هێرشیان كردەسەر هەولێرو تەنها 30 كیلۆمەتر لێوەی دووربوون، بەڵام پێشمەرگە بەسەركەوتویی بەرەنگاریان بوونەوە. بەردەوامیی شەڕو نزمی نرخی نەوت خەزێنەكانی حكومەتی هەرێمی بەتاڵ كردەوە. حكومەت لەكۆتاییەكانی 2014وە لەپێدانی شایستە داراییەكانی كۆمپانیا نەوتییەكان دواكەوت‌و تائێستاش سەرقاڵی پاكتاوكردنی ئەو قەرزانەیە.
كۆمپانیا پشكنەرەكان كە لەهەرێمەكە بوون وەك گەنەڵ ئینێرجی، گۆڵف كیستۆن‌و وێسترێن زاگرۆس زیاتر لەسەدا نەوەدی بەهای خۆیان لەدەستدا. ئەو ئەزموونە شانبەشانی ناكۆكییەكان لەنێوان حكومەتی هەرێم‌و بەرپرسانی عێراق كۆمپانیا گەورەكانی بواری نەوتیان دورخستەوەو وای لەهەندێك لەبەرهەمهێنەرەكان كرد پاشەكشە بكەن.
4- ناكۆكییەكان لەگەڵ بەغدا لەسەر چین؟
كوردەكانی عێراق توڕەییەكی ماوە درێژیان هەیە لەبەرامبەر كۆنتڕۆڵی حكومەتە عەرەبییەكانی بەغداو ئەوان گەشەیان بەپیشەسازی هایدرۆكاربۆنی خۆیانداوە بۆ پتەوكردنی خۆبەڕێوەبەری.
دەسەڵاتدارانی كورد لەساڵی 2007وە دەستیانكرد بە پێشكەشكردنی گرێبەست بۆ وەبەرهێنە بیانییەكان ئەوەش دژی خواستی بەغدا بوو. دواتر حكومەتی عێراق ڕێگریی كرد لەو كۆمپانیایانەی لەگەڵ كوردەكاندا ئیشدەكەن كە لەبەشەكانی دیكەی عێراقدا كار بكەن. هەروەها بەغدا هەڕەشەی پەنابردنەبەر دادگای كرد لەهەر كەسێك نەوتی كوردستان بكڕێت. لەساڵی 2014دا ئەو كارەیكرد لەتەكساس‌و دادوەرێكی ئەمەریكا ڕێگریكرد كەشتییەك نەوتی هەرێم لەوێ خاڵی بكرێتەوە.
لەهەمان ساڵدا پشكەكان بەرزبوونەوە كاتێك هێزە كوردییەكان لەبەرامبەر دەستدرێژییەكانی دەوڵەتی ئیسلامی بەرگرییان كردو دەستیان گرت بەسەر كێڵگە نەوتییەكان ناوچە جێناكۆكەكانی كەركوك. ئەوەش وایكرد بەغدا دەسەڵاتی بەسەر كەمتر لەنیوەی نەوتی كەركوكدا هەبێت.
5- نەوتی هەرێم چۆن هەناردە دەكرێت؟
نەوتی هەرێمی كوردستان لەڕێگەی بۆری نەوتەوە دەنێردرێت بۆ بەندەری جەیهان لەتوركیاو لەوێشەوە بەرەو بازاڕەكانی جیهان. دەمەقاڵەو ناكۆكییەك لەگەڵ توركەكاندا دەشێت هەڕەشەبێت بۆ سەر ئەم شاخوێنبەرە ئابورییەی هەرێم‌و پیشەسازی نەوتی كوردیی توشی شەلەل بكات. بۆرییە نەوتییەكەی حكومەتی هەرێمی كوردستان ڕۆژانە نزیكەی 100 هەزار بەرمیل نەوت لەنەوتی كەركوك بۆ حكومەتی عێراقیش هەناردە دەكات، ئەم زیادەیەش دەكرێت ببڕدرێت بەهۆی ناكۆكییەك لەگەڵ توركیا.
6- پێشبینییەكان بۆ پیشەسازی نەوتی هەرێم چین؟
زۆرینەی كێشەكانی پیشەسازی نەوتی هەرێم بەرەو نەمان دەچن. نرخی نەوت نزیكەی لەسەدا 20 بەرزبووەتەوە لەوكاتەی وڵاتانی ڕێكخراوی ئۆپیك -لەنێویاندا عێراق- لەمانگی 11ی ساڵی ڕابردوو ڕازییبوون بەكەمكردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنان. داعش لەپاشەكشەدایەو هێزە عێراقی‌و كوردییەكان بەپاڵپشتی ئەمەریكا لەپێشڕەویدان بۆ كۆنتڕۆڵكردنەوەی ناوچەكانی ژێر دەستی ئەو رێكخراوە. حكومەتی هەرێم دەستیكردوە بە پێدانی شایستە داراییەكانی كۆمپانیا نەوتییەكان. ناكۆكییەكانی لەگەڵ بەغدا چارەسەركردوە لەبارەی كەشتییە نەوتییەكان‌و لەكێڵگەكانی كەركوكی حكومەتی ناوەندی بۆ هەناردەی نەوت لەڕێی بۆرییەوە. هەروەها كۆمپانیای ڕوسیی بواری نەوت، ڕوسنەفت لەمانگی ڕابردوودا ڕازی بوو بە پێدانی پارەی پێشوەختە بۆ دوو ساڵی نەوتی هەرێم، ئەوەش یەكەمین كۆمپانیای گەورەی نەوتە ڕاستەوخۆ نەوت لە هەرێم بكڕێت.