پەرلەمانتارێكی سویسریی دۆسیەی تاڵانكردنی زەیتونی عەفرین لەلایەن توركیاوە ئاشكرا دەكات

پەرەگراف- ڕێنوار نەجم

پەرلەمانتارێكی سویسریی، حكومەتی توركیا تۆمەتبار دەكات بە "تاڵانكردنی" زەیتوونی عەفرین و فرۆشتنەوەی لە بازاڕەكانی ئەوروپا، تا لەو ڕێگەیەوە بتوانێت پارەی چەكدارەكانی سەر بە توركیا بدات كە لە عەفرینن.

بێرنارد گوهل، پەرلەمانتاری پارتی كۆنزەرڤاتیفی سویسری، حكومەتی وڵاتەكەی ئاگاداركردەوە كە ئەگەری ئەوە هەیە ئەو زەیتونەی لە شاری عەفرین لە باكوری سوریا حكومەتی توركیا دەستی بەسەردا گرتووە، ڕەوانەی بازاڕەكانی یەكێتی ئەوروپا كرابێت و بە ساختە وەك زەیتونی توركی ناسێندرابێت، ئەوەش بە ئامانجی ئەوەی توركیا بتوانێت لەو ڕێگەیەوە پارەی چەكدارەكانی سەر بە ئەنقەرە لە عەفرین دابینبكات.

"لە شاری عەفرین كە توركیا داگیریكردووە، كێڵگەكانی زەیتون لە لایەن هێزە توركییەكان و چەكدارەكانی سەر بە توركیا تاڵان دەكرێن. ئەو زەیتونەی ئەوان دەیبەن، لە ئیسپانیا فرۆشراوە و ئەو كارە بەردەوامیشە"، پەرلەمانتارە سویسرییەكە وادەڵێت.

بێرنارد گوهڵ ئەو وتانەی لە دانیشتنێكی پەرلەمانی وڵاتەكەی ڕاگەیاندو پرسیاریشی كرد ئایا چ لێكۆڵینەوەیەك كراوە لەوەی ئەو بازرگانییە چۆنە و داهاتەكەی بۆ كوێ دەچێت؟.

سوپای توركیا و ئەو هێزە سورییانەی ئەو سوپایە پشتیوانییان دەكات، ساڵێك پێش ئێستا هێرشێكی بەرفراوانیان كردەسەر شاری عەفرینی ڕۆژئاوای كوردستان و دوای دوو مانگ لە بەرگریی لەلایەن یەكینەكانی پاراستنی گەل(یەپەگە) و یەكینەكانی پاراستنی ژنان(یەپەژە)، دواجار ئەو هێزانە لە مانگی ئازاردا ئەو شارەیان داگیركرد و تا ئێستاش تێیدا ماونەتەوە.

بە گوێرەی ڕۆژنامەی پەبلیكۆی ئیسپانی، حكومەتی توركیا ژمارەیەك كۆمپانیای نێوەندگیر بەكاردەهێنێت بۆ هەناردەكردنی ئەو ڕۆنی زەیتونەی لە عەفرین دەستی بەسەردا گرتووە بۆ ئیسپانیا.

ڕۆژنامەكە لە زاری چەند سەرچاوەیەكەوە ئەوەی ئاشكرا كردووە، كە ڕۆنی زەیتوونەكە لەگەڵ ژمارەیەك لە بەرهەمی دیكەی توركیدا تێكەڵ دەكرێت، دواتر لەژێر ناوێكی ساختەدا هەناردە دەكرێت.

پەبلیكۆ مەزەندەی ئەوەی كردووە، بەهای كۆی ئەو ڕۆنی زەیتونەی لە ساڵی ڕابردوودا توركیا ڕەوانەی بازاڕەكانی ئیسپانیای كردووە، دەگاتە بڕی 70 ملیۆن یۆرۆ، چارەكێكی ئەو پارەیەش تەرخان دەكرێت بۆ چەكدارەكانی سەر بە ئەنقەرە لە عەفرین.

"ئەوە گرنگ نییە كە ئەو زەیتونە ڕەوانەی ئیسپانیا یاخود ئەڵمانیا بكرێت، پێموایە ئەوەی زۆر گرنگە ئەوەیە ئەو وڵاتە یاخود ئەو وڵاتانە بەدواداچوون بۆ ئەوە بكەن و دیارییبكەن ئایا ئەو كۆمپانیایانە بازرگانی بە زەیتون و ڕۆنی زەیتونی دزراوەوە دەكەن یان نا"، پەرلەمانتارە سویسرییەكە وای بە ڕۆژنامەی پەبلیكۆ وتووە.

توركیا لەدوای تونس و مەغریبەوە سێیەمین گەورەترین وڵاتە بۆ هەناردەكردنی ڕۆنی زەیتون بۆ بازاڕەكانی یەكێتی ئەوروپا.

سوریا لە مێژوودا بە نیشتیمانی یەكەمی زەیتون دادەنرێت، كە لەوێوە بۆ یەكەمجار زەیتون ڕەوانەی یۆنان‌و دواتر تەواوی جیهان كراوە، سوریا لەسەر ئاستی وڵاتانی عەرەبی بەدووەم‌و لەسەر ئاستی جیهانیش بەچوارەم دادەنرێت لەڕووی بەرهەمهێنانی زەیتونەوە.

لە سوریاشدا، شاری عەفرین دەوڵەمەندترین ناوچەی بەرهەمهێنانی زەیتونە‌و لە پلەی یەكەمدایە، ئەوەش بە بوونی 13 ملیۆن دار زەیتون لە كۆی 67 ملیۆن لەسەرتاسەری ئەو وڵاتەدا.

دار زەیتونەكانی عەفرین.

بەشی زۆری ئەو زەیتونەی لە عەفرین بەرهەمدەهێندرێت، بەكاردێت بۆ دروستكردنی ڕۆنی زەیتون(زەیتی زەیتون)، ئەوەش لەڕێی ئامێری تایبەتەوە.

بەرلە داگیركردنی لەلایەن توركیاوە، لە عەفرین 250 ئامێری تایبەت بە دروستكردنی ڕۆنی زەتون هەبوون، كە 92 ئامێریان پێشكەوتو بوون‌و 158 ئامێری دیكەشیان هەر لەو ئامێرە كۆنانە بوون كە پێش چەندین ساڵ بەمەبەستی دروستكردنی ڕۆنی زەیتون بەكارهێنراون‌و تا ئێستاش كاردەكەن، هاوكات 18 كارگەی دروستكردنی كرێمی قژ و 10 كارگەی سابون دروستكردن هەبوون، كە كەرەستەی خاوی هەمویان زەیتون بووە.

خەڵكی عەفرین سەرەڕای ئەوەی زەیتون بۆ دابینكردنی بژێوی ژیانیان بەكاردەهێنن، هاوكات پەیوەندییەكی ڕۆحیشیان لەگەڵیدا هەیە، ئەوان بەتاسەوە چاوەڕێی وەرزی لێكردنەوەی زەیتون دەكەن، هەندێك ئەو وەرزە بەوەرزی هاتنی بەخت-یش دەبینین، بۆیە بەشێكیان لەوكاتەدا دەچنە ژیانی هاوسەرگیرییەوە، یاخود بڕیار لەدروستكردنی ماڵ‌و كارە گرنگەكانی ژیانیان دەدەن.

ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا، ناوی "ئۆپەراسیۆنی چڵە زەیتون"ی هەڵبژارد بۆ هێرشەكانی بۆسەر عەفرین‌و داگیركردنی، لەكاتێكدا داری زەیتون ڕەمزی ئاشتییەو مێژوویەكی پڕشنگداری هەیە لە دیرۆكی دووری مرۆڤایەتیدا.

ئایینەكان‌و ئەفسانەكان بەپیرۆزییەوە سەیری ئەو دارەیان كردووە، بەپێی ئەفسانە كۆنەكان، دوای ئەو لافاوە گەورەیەی سەر زەوی گرتووەتەوە، بۆ یەكەمجار ئەو كۆتری ئاشتییەی كۆتاییهاتنی لافاوەكەی ڕاگەیاندووە، چڵە زەیتوونێكی بەدەنووكەوە بووە، ئەوەش وەك هێمای گەڕانەوەی ئاشتی‌و ئارامیی بۆ سەر زەوی.

زەیتون سەرچاوەی بژێوییە بۆ دانیشتوانی عەفرین.

لە ڕووی تەندروستییەوە، لە ساڵی 1969 لە شاری لۆوك-ی ئیتاڵیا كۆنگرەیەكی جیهانیی لەسەر زەیتون بەستراوە، پزیشكەكان لە؛ ئیتاڵیا، یۆنان، فەڕەنسا، تونس، یوگسلافیا‌و ئیسپانیا هەموو كۆكبوون كە لە ڕووی بایۆلۆجی‌و پزیشكییەوە، زەیتون ‌و ڕۆنەكەی؛ باشترینن.

بەدەر لە عەفرین، لە چەند ناوچەیەكی دیكەی سوریاش زەیتون هەیە، وەك؛ ئیدلب‌و باب‌و مەنبەج، بەڵام زەیتونی عەفرین لە جیهاندا ناودارەو زەیتەكەی لەڕووی جۆریی‌و پێكهاتەیەوە جیاوازەو خواستی زۆری لەسەرە.

عەفرین شارێكی ڕۆژئاوای كوردستانەو لە ڕووی ئیدارییەوە سەر بە پارێزگای حەلەب-ی سوریایەو هاوسنورە لەگەڵ توركیا بە درێژایی 100 كیلۆمەتر.

ئامێری دروستكردنی زەیتی زەیتون لە كۆندا لە عەفرین.

عەفرین بە (بووكی كوردستان) ناودەبرێت، ناوچەیەكی شاخاویی‌و گەشتیارییە، داهاتی سەرەكی لە سەر زەیتون‌و میوەو سەوزە‌و گەنمە، لە 360 گوند پێكدێت‌و لە سەرەتای شۆڕشی سوریا لەلایەن شەڕڤانانی كوردەوە كۆنتڕۆڵكراو سەرباری هەموو گەمارۆو هێرشی گروپە چەكدارەكان، كورد توانی بیپارێزێت‌و پێشكەوتن لە كەرتی جۆراوجۆر لە ناوچەكە بەدیهات، بەڵام ئێستا لەژێر داگیركاریی توركیادایە.