پەرەگراف
عێراق ئامادەكاریی دەكات بۆ دۆزینەوەی ڕێگایەكی نوێی هەناردەكردنی نەوتی بەسرە بۆ بازاڕەكانی جیهان، تا لە ئەگەری داخستنی گەروی هورمز یاخود دروستبوونی كێشە لە گەرووەكە، فرۆشی نەوتی عێراق تووشی گرفت نەبێت كە سەرچاوەی سەرەكیی داهاتی وڵاتە.
گەروی هورمز شاڕێی هەناردەكردنی نەوتی وڵاتانی كەنداوە لە ناویاندا عێراق، سەقامگیری‌و ئاسایشی گەرووەكە بەهۆی گرژییەكانی نێوان ئەمەریكاو ئێرانەوە هەڕەشەی لەسەرە، سوپای پاسدارانی ئێران كۆنتڕۆڵی هەیە بەسەریداو وەك چەكێك بەكاری دەهێنێت‌و هەڕەشەی پێدەكات لە بەرامبەر سزاو جموجوڵە سەربازییەكانی ئەمەریكا لە ناوچەكە.
عادل عەبدولمەهدی سەرۆكوەزیرانی عێراق لە كۆنگرەی ڕۆژنامەوانیی ئەم هەفتەیەیدا ئەوەی خستە ڕوو، لە ئەگەری ڕێگریی لە هەناردەی نەوت لە گەرووی هورمزەوە، پلانیان هەیە لە ڕێی كەركوكەوە بە بۆریی هەرێمی كوردستان نەوتی وڵات هەناردەی بەندەری جەیهانی توركیا بكەن.
چۆن نەوتی بەسرە بە بۆریی هەرێم هەناردە دەكرێت؟
سەرچاوەیەك لە كۆمپانیای نەوتی باكور كە سەرپەرشتی نەوتی كەركوك دەكات‌و سەربە كۆمپانیای سۆمۆی نیشتیمانیی عێراقە، بۆ پەرەگراف ئەوەی خستە ڕوو، عێراق هێڵێكی گواستنەوەی هەیە كە نەوتی بەسرە دەگەیەنێتە كەركوك‌و بە پێچەوانەشەوە نەوتی كەركوك دەگەیەنێتە بەسرە، بەڵام ئەو بۆرییە لە ساڵی 2003 بەهۆی پڕۆسەی ئازادیی عێراقەوە زیانی گەورەی بەركەوتووەو كارناكات، پێشووتریش لە شەڕی كەنداو(1990-1991) بەهەمانشێوە زیانی بەركەوتووە.
ئەو هێڵە بە هێڵی ستراتیژیی ناو دەبرێت، نەوتی بەسرەو كەركوك لە وێستگەی K3 لە حەدیسە بە یەك دەگەیەنێت، ئەو وێستگەیە لەكار كەوتووەو عێراق پلانی چاككردنەوەی هەیە.
سەرچاوەكەی پەرەگراف باسیلەوەشكرد، ئەو پلانە گەڕانەوەی عێراقە بۆ ساڵی هەشتاكانی سەدەی ڕابردوو، كاتێك بەهۆی شەڕی هەشت ساڵەی عێراق- ئێران، هەندێكجار هەناردەی نەوتی وڵات ڕوبەڕوی كێشە دەبووەوە لە گەرووی هورمز، عێراق لەڕێی كەركوكەوە نەوتەكەی هەناردەی بەندەری جەیهانی توركیا دەكرد.
جیاوازیی هەناردەكردنی نەوتی بەسرە بۆ بەندەری جەیهانی لە نێوان ئێستاو ساڵانی هەشتا ئەوەیە، ئەوكات عێراق بە بۆری خۆی لە كەركوكەوە نەوتەكەی هەناردە دەكرد، بەڵام ئەو بۆرییە لە چەندین ناوچەی پارێزگای موسڵ تووشی زیانی گەورە بووەو لە ساڵی 2014وە كار ناكات، عێراق دەبێت پەنا بۆ بۆریی نەوتی هەرێم ببات.
بۆریی نەوتی هەرێم لە ئێستادا نەوتی هەرێم‌و بڕێك لە نەوتی كەركوك كە كەمترە لە 100 هەزار بەرمیلی ڕۆژانە دەگوازێتەوە بۆ بەندەری جەیهانی توركیا.
بۆری نەوتی هەرێم بۆسەر سنوری توركیا ماوەی چەند ساڵێكی پێچووە تادروستكراوەو كۆتایی ساڵی 2013 تەواو بووە، 281 كیلۆمەترەو نزیكی 200 ملیۆن دۆلاری تێچووە، ئەمەش بەپێی ڕاپۆرتێكی ئاژانسی ڕۆیتەرز(مانگی 7ی 2013).
بۆریی نەوتی هەرێم لەسەر سنوری توركیا لەهەمان بۆریی نەوتی كەركوك-جەیهان بەستراوە(دوای وێستگەی خوێندنەوەی نەوتی عێراق لەسەر بۆرییەكە) لەبەرئەوە نەوتی هەرێم لە ڕێگەی هەمان بۆرییەوە لەخاكی توركیا دەگوازرێتەوە بۆبەندەری جەیهان، بەوپێیەش كاتێك هەرێم دەتوانێت نەوت هەناردە بكات كە حكومەتی عێراق نەتوانێت نەوتی كەركوك لەڕێگەی بۆریی خۆیەوە هەناردە بكات، چونكە لەخاكی توركیا تەنها یەك بۆریی هەیە بۆ گواستنەوەی نەوتی هەرێم‌و عێراق بۆ بەندەری جەیهان.
بۆری نەوتی كەركوك-جەیهان تا پێش 2014 نەوتی كەركوكی دەگواستەوە بۆبەندەری جەیهانی توركی، لەڕێگەی دوو بۆریی 46 ئینج‌و 40 ئینج ئەو نەوتە خاوە گواستراوەتەوە، بۆرییە 46 ئینجەكە لەدوای پڕۆسەی ئازادی عێراقەوە(ساڵی 2003) كارناكات، بۆرییە 40 ئینجەكە ئەوەیە كە تەقێندراوەتەوەو لەلایەن داعشەوە زیانی زۆری پێگەیەندراوەو ئەویش ئێستا كار ناكات‌و عێراق دەیەوێت لە بری چاككردنەوەی ئەو بۆرییە، هێڵێكی نوێ لە كەركوكەوە بەرەو سنورەكانی توركیا ڕابكێشێت‌و بۆریی نوێ دابنێت، بەڵام تا ئەوەدەكات، بۆریی نەوتی هەرێم تاكە ڕێگای هەناردەی نەوتەكەیەتی بۆ بەندەری جەیهانی توركیا.
هێڵە سوورەكە تێپەڕبوونە بە گەروی هورمزدا
گەروی هورمز بە "دەم"ی كەنداوی عەرەب(یاخود كەنداوی فارس) دادەنرێت‌و گەورەترین ڕێڕەوی جیهانییە بۆ هاتوچۆی كەشتییە نەوتییەكان، دەوروبەری لەسەدا 30 بازرگانی دەریایی نەوت لەو گەرووەوە ئەنجامدەدرێت.
گەروی هورمز شوێنێكی ستراتیژییە بۆ وڵاتانی كەنداوی عەرەب بەوپێیەی تاكە ڕێڕەوی دەرچوونە لە كەنداوەكە، ئەگەر ئەو گەرووە دابخرێت، ئەو وڵاتانە ڕوبەڕوی كێشەی قورسی ئابوری دەبنەوە كە بریتین لە؛ عێراق، كوەیت، سعودیە، بەحرەین‌و قەتەر.