پەرەگراف
ڕێڕەوی تائێستای گفتوگۆكانی نێوان هەولێرو بەغداد بە ئاڕاستەی نەگەیشتنە ڕێككەوتنە، هەرێم ئامادە نییە گۆڕانكاریی لە سیاسەتی نەوتیدا بكات‌و ئەو مەلەفە ڕادەست بكات، لایەنە شیعەكانیش كە زۆرینەی پەرلەمان پێكدەهێنن‌و پرسەكە لەدەستی ئەواندایە، دوو داواكارییان هەیە؛ ڕادەستكردنی هەموو نەوت یاخود نیوەی، بەپێی جێبەجێكردنی هەركام لەو داواكارییانە پارە دەنێرن.
هەرچەندە بەرپرسانی هەرێم چەندینجار ڕایانگەیاندووە، پابەندی ڕادەستكردنی نەوت دەبن بەوجۆرەی لە پڕۆژە یاسای بودجەدا هاتووە، بەڵام لەلایەك مادەكانی پەیوەست بە هەرێم لە پڕۆژەكەدا ئەگەری زۆرە گۆڕانكارییان بەسەردا بێت، لەلایەكی دیكەش ئەندامێكی لیژنەی دارایی پەرلەمان دەڵێت، هەرێم مەبەستێكی دیكەی هەیە لەو قسەیەی‌و "ئامادە نییە ئەوبڕە نەوتەش ڕادەست بكات".
لە بودجەی ساڵانی ڕابردووی عێراق، بەردەوام ئەو مادەیە جێگیركراوە كە هەرێم 250 هەزار بەرمیل نەوت ڕادەستی بەغداد بكات، بەڵام نەیكردووەو لە بەرامبەردا پارەی ئەو 250 هەزار بەرمیلە لە بودجەكەی بڕدراوەو بەهۆی كێشەی دیكەوە بەشەكەی دیكەشی وەكخۆی بۆ نەنێردراوە، بەڵام ئەمجارە شیعەكان ئەو مادەیە بەو جۆرە ڕەتدەكەنەوەو سوورن لەسەرئەوەی هەرێم نەوت ڕادەست بكات، نەك داهاتەكەی‌و ئامادەش نین ئەگەر هەرێم ڕادەستی نەكات پارە لە بەشە بودجەكەی ببڕن‌و ئەوەی دیكەی بۆ بنێرن.
ئەحمەد حاجی ڕەشید، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق، بۆ پەرەگراف وتی "سەبارەت بە ڕادەستكردنی نەوت لەلایەن هەرێمەوە، دوو بۆچوون لە نێوان لایەنە شیعییەكاندا هەن. بەشێك لەو لایەنانە داوای ڕادەستكردنی هەموو هەناردەی نەوتی هەرێم دەكەن كە ئێستا 450 هەزار بەرمیلە، لە بەرانبەریشدا حكوومەتی عێراق تێچوونی دەرهێنان و بەرهەمهێنانی نەوت بە كۆمپانیاكات بدات و پشكی دیاریكراوی هەرێمیش لە پڕۆژەیاسای بوودجەدا بنێرێت".
"بۆچوونی دووەم ئەوەیە كە هەرێم مانگانە 250 هەزار بەرمیل نەوت ڕادەستی بەغدا بكات، لە بەرانبەر پێدانی بەشەبوودجەی هەرێم"، ئەو پەرلەمانتارە وای وت.
هاوكات سەرچاوەیەكی باڵای كورد لە بەغداد، بۆ پەرەگراف ئەوەی خستەڕوو، پێناچێت ڕێككەوتن بێتە ئاراوە لە نێوان هەرێم‌و بەغداو وتی "مەلەفی نەوت سەرچاوەی زۆر كێشەیە بۆ هەرێم، بەرژەوەندیی گەورەی ناوخۆیی‌و دەرەكیی تێدایە بۆیە هەرێم ئەو مەلەفەی لەدەست نابێتەوەو ڕادەستی ناكات".
ئەو سەرچاوەیە ئەوەشی خستەڕوو "نرخی فرۆشتنی هەر بەرمیلێك نەوت لەلایەن هەرێمەوە 10 دۆلاری كەمترە لە بەرمیلێك نەوت لەلایەن بەغداوە، لەبەرئەوە ئەگەر بەغداد نەوتی هەرێم بفرۆشێت بۆ هەردوولا قازانجی زیاترە، بەڵام ئەوكاتە بەرژەوەندییە ناوخۆیی‌و دەرەكییەكان نامێنن‌و لە زەرەری حیزبە باڵادەستەكانی هەرێم‌و توركیایە بۆیە هەرێم ئامادەی ئەوە نییە، عێراق نیوەی ئەو پارەیە دەداتە توركیا كە هەرێم دەیداتێ لە بەرامبەر گواستنەوەی هەر بەرمیلێك نەوت بۆ بەندەری جەیهان".
مەسروور بارزانی، سەرۆكی حكوومەتی هەرێم، دوێنێ لەگەڵ شاندی دانوستانكاری هەرێم لەگەڵ حكوومەتی فیدراڵی، تایبەت بە پرسی نەوت‌و بوودجەی 2021 كۆبووەوە، شاندەكە دوای زنجیرەیەك گفتوگۆ لەگەڵ حكوومەتی فیدراڵ، بەبێ ئەنجامدانی ڕێككەوتنی نوێ گەڕایەوە هەولێر و بڕیارە لە چەند ڕۆژی داهاتووشدا بگەڕێنەوە بەغداد.
هۆشیار عەبدوڵا ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق باسلەوە دەكات، دۆخی سیاسی لە عێراق گۆڕاوەو وەك ساڵانی پێشوو نییە، ئەوەش دەخاتە ڕوو، ڕون و ئاشكرا لە دانیشتنەكاندا بە وەفدی هەرێم و ئەوانیش گوتراوە: ساڵی ۲٠۱۹ش وەك ئێستا وەعدتان دا نەوت ڕادەست دەكەین و نەتانكرد.
ئەو پەرلەمانتارە لە پۆستێكدا لە فەیسبوك دەڵێت "بۆ زانیاریتان بەرپرسانی باڵای حكومەتی هەرێم نایشارنەوە كە مەبەستیان لەوەی كە دەڵێن ئیلتیزام دەكەین و داهات دەگێڕینەوە هەمان شێوەی ۲٠۱۹یە، دەیانەوێ دوای یاساكە بڵێن پارەی ۲٥٠ هەزار بەرمیل چەند دەكات لێمان ببڕن و باقیەكەمان بۆ بنێرن، هێزە عێراقییەكان ڕون و ڕاشكاو دەیانجار گوتویانە بەمە ڕازی نابین".
بەپێی لێدوانی هەندێك لە پەرلەمانتارانی عێراق، هەفتەی داهاتوو پڕۆژەیاسای بوودجەی ساڵی 2021ی عێراق لە پەرلەمان دەخرێتە دەنگدانەوە، بەڵام بە فەرمی ئەوە پشتڕاست نەكراوەتەوە.
ئەحمەد حاجی ڕەشید بە پەرەگرافی وت "ئەگەر حكوومەتی هەرێم لەگەڵ حكوومەتی عێراق نەگاتە ڕێككەوتنێكی نوێ سەبارەت بە پشكی كورد لە پڕۆژەیاسای بوودجە، ئەوا ئەوەی ئێستا سەبارەت بە پشكی كورد لە پڕۆژەیاساكەدا هەیە، لە پەرلەمان تێناپەڕێت و زۆرینەی لایەنەكان ڕەتی دەكەنەوە".
شاندەكەی هەرێم لە دواین سەرداندا، ڕۆژی 24-1-2021 بە سەرۆكایەتیی ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی هەرێم، سەردانی بەغدای كرد و یەكەم كۆبوونەوەی لەگەڵ لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق ئەنجامدا كە سەرقاڵی نووسینی ڕاپۆرتە لەسەر پڕۆژەیاسای بودجە. ڕۆژی دواتریش قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكوومەتی هەرێم دوای تێپەڕاندنی پەتای كۆرۆنا، گەیشتە بەغدا بۆ سەرۆكایەتیكردنی شاندەكە.
پێشتر حكوومەتی عێراق لەگەڵ حكوومەتی هەرێم ڕێككەوتووە و لە پڕۆژەیاسای بوودجەدا جێگیر كراوە و نێردراوە بۆ پەرلەمان، بەڵام لە پەرلەمان ئاڕاستەیەكی بەهێز هەیە كە دژی هەرێمی كوردستانە‌و ئەگەری گۆڕانكاری هەیە لەو بەشەی پڕۆژە بوودجەكە كە تایبەتە بە هەرێم.
ئەو پشكەی بۆ هەرێم دیاریكراوە لە پڕۆژەكەدا، 13 ترلیۆن و 904 ملیار و 12 ملیۆن و 452 هەزار دینارە، ئەوەش زیاترە لە كۆی مووچەی یەك ساڵی فەرمانبەرانی هەرێم بەبێ لێبڕین، هەرێم مانگانە پێویستی بە 894 ملیار دینارە بۆ مووچە كە بۆ 12 مانگ دەكاتە 10 ترلیۆن‌و 728 ملیار دینار، بەوپێیەش ئەو بڕەی وەك پشكی هەرێم دیاریكراوە لە پڕۆژە بودجەی ساڵی داهاتووی عێراق، زیاتر لە 3 ملیار دیناری زیاترە لەوپارەیەی هەرێم پێویستی پێیەتی بۆ مووچەی 12 مانگ بەبێ لێبڕین.
لە بەرامبەر ئەو پشكەی بۆی دیاریكراوە، هەرێمی كوردستان پابەند كراوە بە ڕادەستكردنی 250 هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە بە نرخی نەوتی هەناردەكراو لە كۆمپانیای سۆمۆی عێراق، لەگەڵ ئەوەشدا هەرێم پێویستە داهاتە فیدراڵییەكان ڕادەست بكات.
بەپێی پڕۆژەكە ئەگەر هەرێم پابەندی ڕادەستكردنی نەوت‌و داهاتەكان نەبێت، ئەوا لەو پشكە دەبڕدرێت كە بۆی دیاری كراوە.
لە بەشێكی دیكەی پڕۆژە یاساكەدا باسلە قەرزەكانی سەر هەرێم كراوە، ئەوە خراوتە ڕوو، هەرێمی كوردستان پێویستە لە ماوەی 30 ڕۆژدائەو قەرزو پابەندییە داراییانە ئاڕاستەی بەغداد بكات كە لە نێوان ساڵانی 2014 بۆ 2019 بەهۆی نەناردنی شایستەكانی لەلایەن بەغداوەتووشی بووە، دیوانی چاودێریی دارایی عێراق‌و هەرێم لە ماوەی 90 ڕۆژدا وردبینیی بۆ ئەو لیستانە دەكەن.
لە پڕۆژەكەدا ئەوەش هاتووە، حساباتی نێوان هەرێم‌و عێراق لە 2004 بۆ 2020 پاكتاو دەكرێت، ئەوەش دوای وردبینیی لە لایەن دیوانی چاودێری دارایی عێراق‌و هەرێم.
تێڕوانینی دژە كورد‌و هەرێمی كوردستان لە پەرلەمان‌و گۆڕەپانی سیاسی عێراق لە بەهێزبووندایەو ئەو بێمتمانەییەی بەهۆی جێبەجێ نەكردنی ڕێككەوتنەكانی پێشووترەوە دروست بووە، باری سەرشانی هەرێمی قورستر كردووە.
لایەنە عێراقییەكان خاڵی لاوازی هەرێمی كوردستان دەزانن كە نەبوونی پارەیە بۆ مووچەو ناڕەزایی فراوانی شەقامی كوردیی لێكەوتووەتەوە، لەگەڵ خراپیی دۆخی دارایی حكومەتی ناوەند لە بەغداد، ناشیانەوێت وەك ساڵانی ڕابردوو مامەڵە لەگەڵ هەرێم بكەن.