کانتۆنی جزیرە: بەهۆی گەمارۆی هەرێمەوە بە قاچاخ شتمان بۆدێت

پەرەگراف- رێنوار نەجم

دوو ساڵ تێدەپەڕێت بەسەر ئازادکردنی تەواوەتی شاری کۆبانی‌ لەڕۆژئاوای کوردستان، بەڵام بەرپرسانی ئەو ناوچەیە دەڵێن هێشتا لەژێر گەمارۆدان‌و بەهۆی داخستنی سنور لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە، بە قاچاخ‌و بەنرخی بەرزتر پێداویستییەکانیان پێدەگات.

هاوسەرۆکی دەستەی دارایی کانتۆنی جزیرە ئەوەدەخاتەڕوو کە زۆر پێویستیان بە چیمەنۆ، ئاسن، دەرمان، خواردن‌و کەلوپەلی تەکنەلۆژی هەیەو وەک پێویست پێیان ناگات بەهۆی داخستنی سنورەکانەوە، ئەوەشدەخاتەڕوو حکومەتی هەرێم داوای گەنم، لۆکە‌و نیسکیان لەوان کردووە، بەڵام لەبەرئەوەی لە پڕۆسەی عەمبارکردنی بەرهەمە ستراتیژییەکانیاندان ئامادە نەبوون بیانفرۆشن. ئەوەش بەپێی ماڵپەڕی ئەلمۆنیتەر.

لەمانگی 10ی ساڵی 2014، چەکدارانی رێکخراوی دەوڵەتی ئیسلامی(داعش) هێرشێکی بەرفراوانیان بۆ سەر شاری کۆبانی لەخۆرئاوای کوردستان دەستپێکردو توانییان لەماوەی کەمتر لە مانگێکدا 350 گوندو ناوچەی دەوروبەری شارەکە کۆنتڕۆڵ بکەن.

دواتر داعش گەمارۆی تەواوەتی شاری کۆبانیدا کە هاوسنوری وڵاتی تورکیایەو شەڕی بردە ناو شارەکەوە، لەوکاتەی وەک بەشێکی زۆر لەو شارانەی داعش هێرشی دەکردنەسەر، چاوەڕێ دەکرا کۆنتڕۆڵی کۆبانی بکات، بەڵام یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) بەپشتیوانیی فڕۆکە جەنگییەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی توانییان دژە هێرش ئەنجام بدەن.

شەڕی یەپەگە لەکۆبانی‌و ڕێگەنەدان بە کەوتنی ئەو شارە بۆ دەست داعش، سەرنجی ڕاگەیاندنەکانی جیهانی بەلای خۆیدا ڕاکێشاو بە ئازایەتییەوە ناوی شەڕڤانان بە جیهاندا بڵاوبوونەوە، شەڕڤانان لەماوەیەکی کەمدا توانییان داعش لەکۆبانی دەربکەن‌ ئەوەش بەهاوکاری هێزەکانی پێشمەرگە کە لەهەرێمی کوردستانەوە بۆ هاوکاری یەپەگە گەیشتبوونە کۆبانی، دواجار لەرۆژی 27ی مانگی یەکی 2015 بەفەرمی ئازادکردنی کۆبانی لەدەست داعش ڕاگەیەندرا.

هەرچەندە دوو ساڵە شاری کۆبانی سەربە کانتۆنی جزیرە ئازادکراوە، بەڵام هێشتا بەرپرسانی ئەو کانتۆنە باس لەوەدەکەن لەژێر گەمارۆی تورکیاو هەرێمی کوردستاندان‌و سنورەکان بەڕوویاندا کراوەنین، بەتایبەت بۆ گەیشتنی ئەو شتومەکانەی کە پێویستیانن.

 
سەرەڕای ئاستەنگییەکان، دووبارە بنیاتنانەوەی کۆبانی بەردەوامە

خالید مەحمود هاوسەرۆکی دەستەی دارایی کانتۆنی جزیرە، باس لەدۆخی ئێستای ئابوریی ڕۆژئاوای کوردستان‌‌و کانتۆنەکەیان دەکات‌و تیشک دەخاتەسەر داخستنی سنورەکان بەڕوویاندا.

"ئێمە لەچوار لاوە لەژێر گەمارۆداین. سنور داخراوە، ناتوانین بازرگانیی ئاسایی خۆمان ئەنجام بدەین. دوای ئەوەی سەریکانی‌و تەل ئەبیەزمان ئازادکردەوە، تورکیا سنورەکانی بەڕووی ئەو شارۆچکانەدا داخست. ئێمە کێشەمان هەیە لە هاوردەکردنی ئەو شتانەی زۆر پێویستمانن، وەک؛ چیمەنۆ، ئاسن، دەرمان، خواردن‌و کەلوپەلی تەکنەلۆژی. لەمانگی تەموزدا، حکومەتی هەرێمی کوردستان ویستیان بەرهەمی وەک خواردنەوەی گازی، ئاو، سیرامیکمان پێ بفرۆشن کە ئێمە پێویستمان بەوانە نییە، لەبەرامبەردا ئەوان گەنم، لۆکە، نیسکیان لە ئێمە دەویست. بەڵام ئێمە لەپڕۆسەی عەمبارکردنی بەرهەمە ستراتیژییەکانداین کە خەڵکی خۆمان پێویستی پێیانە. ناتوانین بیفرۆشین." هاوسەرۆکی دەستەی دارایی کانتۆنی جزیرە وادەڵێت.

ئەو بەرپرسەی دارایی کانتۆنی جزیرە، باس لەوەشدەکات کاتێک هەرێمی کوردستان ویستویەتی ئاژەڵ بۆ قوربانیکردن لە ڕۆژئاوای کوردستان بکڕێت لەناوچەی ئیدلب، ئەوان ڕێگەیان پێداون بە باجێکی کەم ئاژەڵەکان بکڕن.

خالید مەحمود دەڵێت "ئەوان (حکومەتی هەرێم) فرۆشتنی شەکریان بە ڕۆژئاوا سنوردارکردوە. ڕێگە نادەن بە فرۆشتنی مۆلیدەی سەرو 10 ئەمپێر. لەبەرئەو ئابڵوقەو گەمارۆیەی حکومەتی هەرێم، شتومەکەکان لەڕێی قاچاخچییەوە لە عێراق‌و تورکیاوە دێن، ئەوەش بەنرخی بەرزتر. تورکیا سنورەکانی بۆ ماوەی سێ ساڵە داخستووە، لەبری ئەوە لەڕێی بەشەکانی تری سوریاوە بازرگانی دەکەین، زۆربەی جاریش لەڕێی رەققەوە."

بەڕێوەچوونی ژیانی ئاسایی لەشاری کۆبانی دوو ساڵ دوای ئازادکردنی

ڕۆژئاوای کوردستان سنورەکانی بە سنوری هەرێمی کوردستان‌و باکوری کوردستانەوەیە، لە باکورەوە تورکیا سنوری بەڕوودا داخستوون، لە هەرێمیشەوە کە دەروازەی پیشخابوور هەیە وەک بەرپرسانی ڕۆژئاوای کوردستان دەڵێن حکومەتی هەرێم سنورەکەی بەڕوودا داخستوون‌و تەنها ڕێگە بە تێپەڕینی هەندێک شتومەک دەدات.

ئەوە یەکەمجار نییە بەرپرسانی ڕۆژئاوای کوردستان حکومەتی هەرێم تۆمەتبار دەکەن بە داخستنی سنوور بەڕوویاندا، بەڵام بەردەوام هەرێم ئەو تۆمەتەی ڕەتکردووەتەوە، پەرەگراف بۆ وەرگرتنی ڕای حکومەتی هەرێم لەوبارەیەوە، پەیوەندیکرد بە سەفین دزەیی وتەبێژی فەرمی حکومەت، بەڵام وەڵامی پەیوەندییەکانی نەدایەوە.

هاوسەرۆکی دەستەی دارایی کانتۆنی جزیرە لەبارەی بازرگانیکردنیان لەگەڵ رژێمی سوریا، ئەوەدەخاتەڕوو ڕژێم ڕێگەیان نادات هەموو شتێک بەڕێگەی ئاسمانییدا هەناردە بکەن، "ئێمە ویستمان کاغەز بهێنین بۆ کتێبی قوتابخانە، بەڵام رەتیان کردەوەو بازرگانەکان لە ڕێی وشکانییەوە هێنایان، بەڵام بەنرخێکی بەرزتر. ئەوان ڕێگە نادەن تەکنەلۆژیای تەندروستی بهێنین، فشار لە هاوڵاتیان دەکەن بچین بۆ دیمەشق بۆ چارەسەر. ئێمە هەزارو 200 بیری نەوتمان هەیە، بەڵام تەنها 300 دانەیان کاردەکەن، ئەوەش بۆ بەکارهێنانی خۆمانە. هیچ پاڵاوگەیەکی دیکەمان نییە بۆ بەرهەمهێنانی هیچی دیکە."

لەگەڵ ئەوەشدا خالید مەحمود گەشبینەو دەڵێت "سەرەڕای ئابڵوقەو گەمارۆ بەڵام نائومێد نین. ئێمە گەنم، لۆکە، نەوت‌و ئاومان هەیە. سوتەمەنی بەنرخێکی هەرزان بەهاوڵاتیان دەفرۆشین. موچە دەدەین بە 30 هەزار هاوڵاتی جگە لەیەکینەکانی پاراستنی گەل(یەپەگە). کێشەی کارەبامان هەیە، بەڵام هێشتا لەبەشەکانی تری سوریا باشترین. رۆژانە 12-13 کاتژمێر کارەبا بۆ ماڵەکان دابین دەکەین. لەئێستادا تورکەکان ئاوی بەنداوی تشرینیان بڕیوە، لەبەرئەوە ناتوانین لەوێوە کارەبا بەرهەم بهێنین، لەکاتێکدا ئەوە بکەین، هەموو کێشەی وزەمان چارەسەر دەبێت."

کۆبوونەوەی داعش لەگەڵ کوردەکان پێش پەلاماری کۆبانی

چەند مانگێک بەرلەوەی داعش پەلاماری کۆبانی بدات، چەکدارانی ئەو ڕێکخراوە کۆبوونەوەیەکیان لەگەڵ کوردانی ئەو ناوچەیە کردووە، یەکێک لە بەشداربووانی ئەو کۆبوونەوەیە کە ئێستا بەرپرسیارێتی هەیە لە ڕۆژئاوای کوردستان، ناوەڕۆکی کۆبوونەوەکەیان لەگەڵ داعش دەخاتەڕوو.

عومەر عەلوش بەرپرسی پەیوەندییە دەرەکییەکانی بزوتنەوەی کۆمەڵگای دیموکرات(تەڤدەم) کە هاوپەیمانێتییەکەو لەئێستادا ڕۆژئاوای کوردستان بەڕێوەدەبات، باس لەوەدەکات کاتێک داعش گەمارۆی کۆبانی دا، ئاو و کارەبای بڕی، ئەوان بانگهێشتی کۆبونەوەیەکیان کردوون. لە گوندێکی نێوان کۆبانی‌و رەققە، لەمانگی 5ی 2014 کۆبوونەتەوە، ئەوەش پێش هێرشەکەیان بووە بۆ سەر کۆبانی.

 

بەهۆی شەڕی داعشەوە بەشی زۆری شاری کۆبانی وێران بوو

"نوێنەرەکەی داعش قسەکەی بە گەیاندنی سڵاوی خەلیفەی داعش ئەبوبەکر بەغدادی دەستپێکرد، وتی کوردەکان دۆستی ئێمەن. ژمارەیەکی زۆر کورد لەڕێزەکانماندان. ئێمە دەمانەوێت ئێوە دەوڵەتی ئیسلامی کوردیی ڕابگەیەنن. هەموو جیهانی ئیسلامی دەستخۆشیتان لێدەکەن. ئەگەر هەر مسوڵمانێک پێنج دۆلار بداتە ئەو دەوڵەتە نوێیە، دەکاتە پێنج ملیار دۆلار. ئێوە نەوەی سەڵاحەدینی ئەیوبین. هەروەک چۆن ئەو قودسی ڕزگارکرد، ئێوەش دەتوانن هەموو وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ڕزگاربکەن، بەتایبەتی باکوری کوردستان‌و تورکیا تا بگەڕێنەوە بۆ ئیسلام."

هەروەها عەلوش دەڵێت "لەنوێنەرەکەی داعشم پرسی ئایا ڕەجەب تەیب ئەردۆغان دۆستی ئەوانە یاخود دژی ئەوان، ئەو وەڵامی دایەوەو وتی ئێوە لەسیاسەت تێناگەن. ئەردۆغان کافرە. ئێستا ئێمە وادەردەکەوین کە پاڵپشتی بکەین لەبەرئەوەی بەرژەوەندییەکەمان وادەخوازێت. ئەردۆغان دۆستی جولەکەیە. گفتوگۆکەم بەوە کۆتایی پێهێنا کە وتم ئێمە هیچ ئارەزوو یاخود پڕۆژەیەکمان نییە بۆ کارکردن لەگەڵ دەوڵەتی ئیسلامیدا".