نهێنی پشت بەخشینی ڕەگەزنامەی توركی بە دەیان هەزار پەنابەری سووریی چییە؟

12-01-2019 06:49

 

پەرەگراف- ڕێنوار نەجم

پێش ساڵ و نیوێك، ژمارە تەلەفۆنێكی ناوخۆیی توركیا پەیوەندی دەكات بە پەنابەرێكی سووری لەو وڵاتە بەناوی جیهاد ڕەحال، بەڵام ئەو باش لە پەیوەندییەكە ناگات، چونكە زمانی توركی نازانێت.

بۆ ڕۆژی دواتر هەمان ژمارە پەیوەندی بە جیهادەوە دەكات، ئەمجارە بە زمانێكی عەرەبی "تێكشكاو" یەكێك قسە دەكات و پێی دەڵێت، فەرمانبەرێكی فەرمانگەی كۆچبەرانە و داوای لێ دەكات بەڵگەنامەكانی پێشكەش بكات بۆ ئەوەی ڕەگەزنامەی توركی بەدەستبهێنێت. سەرەتا گەنجە سوورییەكە وایدەزانی پەیوەندییەكە "گاڵتەیەكە" و یەكێك لە هاوڕێیانی لەگەڵیدا دەیكات.

بۆ ڕۆژی دواتر بۆ بەدواداچوونی پەیوەندییەكە جیهاد سەردانی فەرمانگەی كۆچبەرانی كرد لە شاری غازی عەنتاب(باشوری توركیا). ئەو فەرمانبەرانەی بە عەرەبی قسەیان دەكرد داوای ژمارەی ئەو كەسەیان كرد كە پەیوەندی پێوەكردووە، دواتر دووپاتیانكردەوە كە پەیوەندییەكە ڕاست و دروستە‌و ئەو ژمارەیە هی فەرمانگەكەی ئەوانە.

جیهاد گەنجێكی تەمەن 28 ساڵانە، خەڵكی دەوروبەری شاری ئیدلیبی سوریایە، هەڵگری بڕوانامەی ناوەندییە و دانیشتووی كەمپی پەنابەرانی ئیسڵاحییەیە. جیهاد بە لێكۆڵەرانی فەرمانگەكە دەڵێت"سەرەڕای ئەوەی هاوكاریی و شوێنی نیشتەجێبوونی كەمپەكە لەدەستدەدەم، بەڵام بێگومان پێم باشترە ڕەگەزنامەی توركیی وەربگرم تا بتوانم بە شێوەیەكی یاسایی كاربكەم یاخود گەشت بكەم بۆ وڵاتێكی دیكە بۆ كار، چونكە ئێستا وەك زیندانیم لێهاتووە و ناتوانم لەنێوان شارەكانی توركیادا بگوازمەوە، ئەگەر توركیاش جێبهێڵم ناتوانم بگەڕێمەوە."

جیهاد تەنها كەس نییە كە بپاڵێورێت كە ڕەگەزنامەی توركی پێ ببەخشرێت، بەڵكو دەیان حاڵەتی هاوشێوە لە نێو كەمپ و دەرەوەی كەمپەكانی پەنابەرانیشدا هەیە كە بەكرداریی ڕەگەزنامەیان بەدەستهێناوە و زۆرێكیشیان شەهادەی زانكۆییان نییە، ئەوەش ناكۆكە لەگەڵ دروشمە سەرەكییە توركییەكە كە باس لەوە دەكات ڕەگەزنامە بەو پەنابەرە سووریانە دەدرێت كە بە توانا و لێهاتوون.

بەپێی ڕاپۆرتێكی ماڵپەڕی دەرەج، لە ماوەی پێنج مانگدا، لێكۆڵینەوەكان دەریانخستووە تەنها لە هەرێمی هاتای 390 هاوڵاتی سووریی بەڵگەنامەیان پێشكەش كردووە بۆ بەدەستهێنانی ڕەگەزنامەی توركی، هاوڵاتیانی هەردوو پارێزگای حەلەب و ئدلیبیش زۆرترین داواكارییان پێشكەش كردووە، شارەكانی غازی عەنتاب و هاتای لە توركیا، لە سەرووی ئەو شارانەوەن كە زۆرترین ڕەگەزنامەیان بەخشیووە بە پەنابەرە سوورییەكان.

پارێزەر غەزوان قەرنەفل، لە كۆمەڵەی پارێزەرە ئازادەكانی سوریا، لەو بارەیەوە دەڵێت"هیچ كەس بەوردی نازانێت ئەو پێوەرانە چین كە حكومەتی توركیی ڕەچاوی دەكات بۆ بەخشینی ڕەگەزنامە بە سوورییەكان و كێن كە پاڵێوراون؟ پزیشك و كەسانی ئەكادیمی هەن ماوەی زیاتر لە پێنج ساڵ و زیاتریشە لە توركیان و چاوەڕێی وەرگرتنی ڕەگەزنامە دەكەن بەبێ هیچ ئەنجامێك، سەرەڕای ئەوەی حكومەتی توركیی دوو ساڵ پێش ئێستا وتی بەخشینی ڕەگەزنامە بە سوورییەكان بەپێی لێهاتوویی دەبێت."

نەبوونی ژمارەی ورد لەبارەی ئەو پەنابەرە سووریانەی ڕەگەزنامەی توركییان وەرگرتووە پرسیاری زۆری لای لایەنە ئۆپۆزسیۆنە توركیی و شەقامی سووریشەوە وروژاندووە، لە كاتێكدا شارەزایان و شیكەرەوان وای بۆ دەچن ئەو كارە پەیوەندی بەوەوە هەبێت كە توركیا دەیەوێت لە ئایندەدا هەژموونی لە سوریا زۆربێت، پارێزەر غەزوان قەرنەفل پشتگیریی ئەو بۆچوونە دەكات و دەڵێت"بیرۆكەیەك هەیە باس لەوە دەكات كە بەخشینی ڕەگەزنامە بە سورییەكان ئامانج لێی ئەوەیە كە توركیا شوێن پێیەك لە ناوچەكانی حەلەب و ئیدلب بۆ خۆی مسۆگەر بكات، بەڵام من دڵنیام لەوەی پڕۆسەكانی بەخشینی ڕەگەزنامە بە سوورییەكان پارێزگا جیاوازەكان هەمووی دەگرێتەوە و ئەو كارە لەسەر بنەمای ناوچەیی ناكرێت، پێدەچێت ئامانجێكی دووری دەوڵەتی توركیا هەبێت تا ڕەگەزی مرۆیی پاڵپشتی خۆی هەبێت لە ناوچەكانی نزیك سنورەكەی خۆیەوە."

مەرجەكانی پەخشینی ڕەگەزنامەی توركی بە هاوڵاتیانی بیانی

- وەبەرهێنانێك بەبڕی 250 هەزار دۆلار

- كردنەوەی هەژمارێكی بانكی بەبڕی 500 هەزار دۆلار

- نیشتەجێبوون و كاركردن بۆ ماوەی پێنج ساڵ لە توركیا كە نابێت ماوەی زیاتر لە شەش مانگ لەو پێنج ساڵەدا لەدەرەوەی توركیا بووبێت، لەگەڵ دانی باجی تەواوەتی لەو ماوەیە و قسەكردنی بە زمانی توركی بەباشی.

- هاوسەرگیرییكردن لەگەڵ هاوڵاتییەكی توركی و بەردەوامی هاوسەرگیرییەكە لانی كەم بۆ ماوەی سێ ساڵ.

- ئەو كەسانەی كە خزمەتێكی زۆر بە دەوڵەتی توركیا دەكەن لە بواری ئابوری، پیشەسازی، زانستی، ڕۆشنبیریی، هونەری یاخود وەرزشی.

مەرجەكانی بەخشینی ڕەگەزنامە بە هاوڵاتیانی سووری

- پەیوەندییەك لە فەرمانگەی كۆچبەران بەشێوەی ڕاستەوخۆ بەو كەسەی پاڵێوراوە بۆ وەرگرتنی ڕەگەزنامە (بەبێ بوونی هیچ پێوەرێك).

- پشتگیرییەك لە لایەنێكی فەرمی حكومیی یاخود نزیك لە حكومییەوە (ئەمە زیاتر بۆ سیاستەمەدارە سوورییەكانە).

بۆ سەلماندنی وتەی شارەزایان و چاودێرانی پرسی بەخشینی ڕەگەزنامە بە سوورییەكان، ڕاپرسییەك بە شێوەی هەڕەمەكی لەنێو سوورییەكاندا ئەنجامدرا لەو شارانەی ژمارەیەكی زۆر پەنابەری سووریی تێدا دەژین، پرسیاری ڕاپرسییەكەش بەم شێوەیە بوو: ئایا ڕەگەزنامەی توركیت وەرگرتووە یاخود داواكاریت پێشكەش كردووە بۆ وەرگرتنی؟

بەپێی ئەنجامەكانی ڕاپرسییەكە، لە شارەكانی ئیستەنبوڵ و هاتای لە كۆی 10 كەس یەكێكیان ڕەزگەزنامەی توركیی وەرگرتووە، یاخود داوای وەرگرتنی ڕەگەزنامەی پێشكەش كردووە، بەڵام لە شاری غازی عەنتاب ئەو ڕێژەیە بۆ 2 لە 10 كەس و لە هاتای بۆ 3 لە 10 كەس بەرزدەبێتەوە.

لە ڕاپرسییەكی دیكەدا كە لە نێو 90 هاوڵاتی سوریدا ئەنجامدراوە و سەرجەمیان لە ماوەیەكی نزیكی ڕابردوودا ڕەگەزنامەی توركییان وەرگرتووە، یاخود داواكاریی وەرگرتنی ڕەگەزنامەی پێشكەش كردووە، دەركەوتووە زۆرینەی ئەو كەسانە لە شاری حەلەبەوە هاتوون بە ڕێژەی لەسەدا 25.5، هەروەها دوای ئەو، شاری ئیدلیب بەڕێژەی لەسەدا 23.3 و دیمەشق و دەروبەری لەسەدا 23.3 هەروەها لازقیە بەڕێژەی لەسەدا 12.2.

بەبڕوای مستەفا حامد ئۆغڵۆ، كە سەرۆكی ڕەوەندی سورییە لە ئیستەنبوڵ، ئەو سوورییانەی ڕەگەزنامەیان وەرگرتووە، قوڵاییەكی ستراتیژیی بۆ توركیا دروستدەكەن بەتایبەتی دوای چارەسەركردنی پرسی سوریا و گەڕانەوەی ئەو پەنابەرە سوورییانە بۆ وڵاتی خۆیان كە ڕەگەزنامەی توركییان وەرگرتووە.

بەدەستهێنانی ڕەگەزنامەی توركیا مانەوە لەو وڵاتە ئاسان دەكات، بەوەش چیتر پێویست بە تازەكردنەوەی ئیقامە ناكات و پەنابەرەكان پێویستیان بە پاسپۆرتی سووریی نامێنێت، كە كونسوڵخانەی سووریا لە ئیستەنبوڵ دەیبەخشێتە پەنابەران، بەشێوەیەك پاسپۆرت بۆ ماوەی دوو ساڵ تێچووكەی 800 دۆلارە لەگەڵ 350 دۆلاری دیكە كە تێچووی مامەڵەكەیەتی، لەبەرامبەردا پاسپۆرتێكی توركی بۆ ماوەی 10 ساڵ تەنها 140 دۆلاری تێدەچێت و هەڵگری پاسپۆرتەكە دەتوانێت بەبێ ئەوەی ڤیزای پێویستبێت، بۆ 69 وڵاتی جیهان گەشت بكات.

پێش پێنج مانگ و بەر لە هەڵبژاردنە پەرلەمانی و سەرۆكایەتییەكەی توركیا، بینالی یەڵدرم سەرۆك وەزیرانی ئەو كاتی توركیا ڕایگەیاند، 30 هەزار هاوڵاتی سووریی مافی دەنگدانیان لەو هەڵبژاردنانەدا هەیە ئەوەش بەهۆی بوونی ڕەگەزنامەی ئەو وڵاتەوە، بەو پێیەی ڕێژەی ناوەندیی خێزانە سوورییەكان لە توركیا چوار كەسە، كەواتە نزیكە 120 هەزار پەنابەری سووریی لە توركیا ڕەگەزنامەی ئەو وڵاتەیان پێبەخشراوە، ئەو ژمارەیەش ئۆپۆزسیۆنی توركیا گومانی لێی هەیە.

پارێزەر غەزوان قەرنەفل دەڵێت، تا ئێستا ئەو هاوڵاتیە سوورییانەی ڕەگەزنامەی توركییان وەرگرتووە 50 هەزاری تێنەپەڕاندووە، ئەگەر هەر پەنابەرێكیش خێزانێكی سێ كەسیی هەبێت، ئەوا 200 هەزار سووریی بوونەتە خاوەن ڕەگەزنامەی توركی.

بەڵام ئونال چیفیك ئۆز، جێگری سەرۆكی پارتی گەلی كۆماری، كە پارتێكی ئۆپۆزسیۆنی توركیایە، لەو بارەیەوە دەڵێت، هۆكاری ئەوەو ژمارە ڕاستەقینەكەش نازانین، بەڵام بە دڵنیاییەوە ژمارەكە لەوە زیاترە.

سەرەڕای ئەوەی حكومەتی توركیا دڵنیایی دەدات لەوەی ڕەگەزنامەی وڵاتەكەی نابەخشێتە هەموو پەنابەرە سوورییەكانی ناو وڵاتەكەی كە ژمارەیان دەگاتە زیاتر لە 3 ملیۆن‌و 500 هەزار هاوڵاتی، بەڵام ئۆپۆزسیۆنی ئەو وڵاتە حكومەتی توركیا تۆمەتبار دەكات بە گۆڕینی دیمۆگرافیای ئەو وڵاتە بۆ بەدەستهێنانی دەنگی ئەوانە لە داهاتوودا.

كامیل ئۆكیای سوندەر، سكرتێری گشتی پارتی گەلی كۆماری، لە لێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا لە مانگی تشرینی دووەمی 2018 ڕایگەیاندبوو بەخشینی ڕەگەزنامە بە پەنابەرە سوورییەكان "پەردەیەكە بۆ بەدەستهێنانی دەستكەوتی سیاسیی."

هەروەها ئوموت ئۆران پەرلەمانتاری پێشووی هەمان پارت پێی وایە كە سوورییەكان لە ماوەی 10 ساڵی داهاتوودا ڕێژەی لەسەدا 10ی دانیشتووانی توركیا پێكدەهێنن.

پرسی بەخشینی ڕەگەزنامەی توركی بە پەنابەرە سوورییەكان، هاوكاتە لەگەڵ داخستنی ئەو خوێندنگا سووریانەی بە زمانی عەرەبی تێیاندا دەخوێندرا و ناچاركردنی خوێندكارە سوورییەكان بوو بۆ چوونە ناو خوێندنگە توركییەكان و خوێندن بەو زمانە، یاخود پەیوەندیكردن بە خوێندنگا ئەهلییەكان كە زۆرینەی پەنابەرەكان بەهۆی زۆری تێچووەكەیەوە توانای ئەوەیان نییە منداڵەكانیان بنێرنە ئەو خوێندنگایەنە.

بەردەوامیی بەخشینی ڕەگەزنامە بە سوورییەكانی توركیا و پەیوەستكردنی منداڵە سوورییەكان بە خوێندنگە توركییەكانەوە، هەروەها نەبوونی ئاسۆیەكی ڕوون بۆ گەڕانەوەی پەنابەرە سوورییەكان بۆ وڵاتی خۆیان، كردنەوەی دەرگایەكە بەڕووی بە توركیكردنی نەوەی ئێستا و ئایندەی پەنابەرە سوورییەكان، تا لە ئایندەدا و دوای گەڕانەوەیان بۆ وڵاتی خۆیان، ببنە توركەكانی سوریا.