ڕوسیا ڕێككەوتنێكی 21 پێش ئێستا زیندوو دەكاتەوە

ئەمەریكاو توركیا نزیكن لە ڕێككەوتن بۆ دروستكردنی ناوچەی ئارام
04-02-2019 07:43
سنوری نێوان توركیا-سوریا


پەرەگراف- ڕێنوار نەجم


لێكتێگەیشتنەكانی واشنتن و ئەنقەرە لەبارەی دروستكردنی ناوچەیەكی ئارام لە باكوری سوریا بەرەوپێشچوونی بەخۆیەوە بینیوەو ڕۆژانی داهاتوو یەكلاكەرەوە دەبن بۆ گەیشتنی ئەو دوو لایەنە بە ڕێككەوتنی كۆتایی لەوبارەیەوە. لەبەرامبەریشدا ڕوسیا پلانێكی جێگرەوەی بۆ ناوچە ئارامەكەی ئەمەریكا هەیەو دەیەوێت ڕێككەوتنی ئەدەنەی ساڵی 1998 زیندوو بكاتەوە.

ڕۆژنامەی شەرق ئەلئەوسەت بڵاویكردوەتەوە ڕۆژی سێشەممە لیژنەی هاوبەشی ئەمەریكی-توركی لەسەر ئاستی باڵا كۆدەبنەوە پێش كۆبوونەوەی وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا و هاوتا توركییەكەی لە پەراوێزی كۆنگرەی وەزاریی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش، كۆبوونەوەكەش لە پێناو "چارەسەركردنی ئەو كێشانەدایە كە لە نێوان ئەو دوو لایەنەدا هەیە لەبارەی سوریاوە."

كۆنگرەكەی وڵاتانی نێو هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش گرنگیی تایبەتی هەیە، بەو پێیەی نوێنەرانی 79 وڵات بەشداریی تێدا دەكەن و یەكەم كۆبوونەوەیە دوای بڕیارەكەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمەریكا بۆ كشانەوەی هێزەكانیان لە سوریا و نزیكبوونەوەی كۆتاییهێنان بە داعش لە سوریا، هەروەها یەكەمین كۆبوونەوەشە دوای ڕێككەوتنی ترەمپ لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا بۆ دروستكردنی ناوچەی ئارام و داواكەی ئیمانیۆل ماكرۆن سەرۆكی فەڕەنسا بۆ پارێزگاریكردن لە كوردەكانی سوریا.

نەخشەیەكی نوێ

دوای پەیوەندییە تەلەفۆنییەكەی ترەمپ و ئەردۆغان و بڕیارە لە ناكاوەكەی كشانەوەی ئەمەریكا لە سوریا، ڕاوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی ئەمەریكا جۆن بۆڵتن و بەرپرسی دۆسیەی سوریا جیمس جێفری و فەرماندەی هێزە هاوبەشەكانی ئەمەریكا جۆن دۆنفۆرد، سەردانی ئەنقەرەیان كرد بۆ تاوتوێكردنی پلانی داهاتووی ئەمەریكا و داواكارییەكانی توركیا لەبارەی باكوری سوریاوە، دواجار هەردوولا گەیشتنە لێكتێگەیشتنی هاوبەش بۆ دروستكردنی "ناوچەی ئارام" لە باكوری سوریا، واتە ناوچەكانی ڕۆژئاوای كوردستان.

بەگوێرەی ڕۆژنامە عەرەبییەكە، كێشەی یەكەمی واشنتن و ئەنقەرە لەبارەی ناولێنانی ئەو ناوچەیە بووە، كە دواجار بەویستی ئەنقەرە ناوی لێ نراوە "ناوچەی ئارام" بۆ پارێزگارییكردن لە ئاسایشی نیشتمانی توركیا نەك "ناوچەی دابڕاو" یاخود "ئارام" لەنێوان توركیا و كورددا.

هەروەها ڕێككەوتنێكی ڕوونیش هەیە لەبارەی دوو خاڵەوە؛ قوڵایی ناوچەكە 20 میل بێت، واتە 30 بۆ 32 كیلۆمەتر و ئەو ناوچەیەش چۆڵ بكرێت لە هەر چەكێكی قورس و بنكەی سەربازیی یەكینەكانی پاراستنی گەل-یەپەگە.

ئەنقەرە دەیەوێت نزیكەی حەوت هەزار شەڕڤانی یەپەگە بكرێنە دەرەوەی ناوچە ئارامەكە، لە شوێنی ئەوانیش "پێشمەرگەی ڕۆژ" جێگیربكرێن، كە هێزێكی پێكهێنراون لە كوردەكانی ڕۆژئاوای كوردستان و لە هەرێمی كوردستان جێگیرن و نزیكن لە پارتی دیموكراتی كوردستان. هەروەها ئەنقەرە دەیەوێت جگە لە پێشمەرگەی ڕۆژ، چەكدارە عەرەبەكانیش لەو ناوچەیەدا جێگیربكرێن كە لە ژێر فەرمانی سەرۆكی "ڕەوتی ئەلەغەد"ـی سورییدا بن.

بۆ ئەو مەبەستەش ڕۆژی دووی ئەم مانگە، شاندێكی ئۆپۆزسیۆنی سوریا سەردانی هەرێمی كوردستانیان كرد و لەگەڵ مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستاندا كۆبوونەوە، بەپێی هەندێك سەرچاوەش، بابەتی سەرەكیی گفتوگۆكانی ئەو كۆبوونەوەیە، دروستكردنی ناوچە ئارامەكەی باكوری سوریا بووە.

شەرق ئەلئەوەست باسی لەوەكردووە، ئێستا ویستێكی ئەمەریكی-توركی هەیە بە گواستنەوەی ئەزموونی "نەخشە ڕێگا"ی تایبەت بە مەنبەج بۆ ڕۆژهەڵاتی فوڕات، ئەویش بریتییە لە چۆڵكردنی ناوچەكە لە یەپەگە، دەورییەی هاوبەش، هەماهەنگی ئەمنیی، دامەزراندنی ئەنجومەنە خۆجێیەكان بەبێ بوونی لایەنگرانی یەپەگە. بەڵام ئەم بابەتە هێشتا لە گفتوگۆدایە و هیچ ڕێككەوتنێكی لەبارەوە نەكراوە.

هۆشدارییەكانی ئەوروپا

هەرچەندە ئەنقەرە و واشنتن نزیكن لە ڕێككەوتن لەبارەی ناوچە ئارامەكەی باكوری سوریا، بەڵام دەوڵەتە ئەوروپییەكانیش قسەی خۆیان هەیە و داوای جێبەجێكردنی هەندێك مەرج دەكەن.

دەوڵەتە زلهێزە ئەوروپییەكانی وەك فەڕەنسا، بەریتانیا و ئەڵمانیا كە لە ساڵی 2014 بەدەم داوای ئەمەریكاوە چوون بۆ دروستكردنی هاوپەیمانێتییەكی فراوان دژی داعش، ئێستاش دەیانەوێت لە پڕۆسەی دوای داعشدا كاریگەرییان هەبێت.

دوای بڕیارە لە ناكاوەكەی ترەمپ لەبارەی چارەنووسی هێزەكانیان لە سوریا، زۆربەی پایتەختە ئەوروپییەكان نیگەرانی خۆیان لەو بڕیارە پیشان دا، هەریەك لە جۆن بۆڵتن و مارك پۆمیۆ، هەروەها جێمس جێفری كە دوای مەكگۆرك بووەتە نوێنەری ئەمەریكا لە هاوپەیمانی دژی داعش، سەردانی وڵاتە ئەوروپییەكانیان كرد بۆ ڕوونكردنەوەی هەڵوێستی ئەمەریكا لەوبارەیەوە. دواترینیان سەردانی جێفری بوو بۆ پاریس لە سەرەتای ئەم هەفتەیەدا. فەڕەنسییەكان نامەیەكی ڕوونیان دا بە ئەمەریكییەكان "بابەتی پاراستنی كورد گرنگترین بابەتە بۆ ڕای گشتی فەڕەنسا چونكە ئەوان هاوپەیمانن و لەبری فەڕەنسییەكان دژی داعش شەڕیان كرد"، ماكرۆن ئەو پەیامەی نارد بۆ ترەمپ.

هاوكات پەیامی ترەمپ بۆ هاوپەیمانە ئەمەریكییەكانی ئەمە بوو"ئەمەریكا هێزە وشكانییەكانی لە كۆتایی مانگی نیسانی ئەم ساڵ یاخود سەرەتای مانگی ئایار دەكشێنێتەوە، پێویستە پێش ئەوكاتە كۆتایی بە داعش هێندرابێت، هەروەها بنكەی سەربازیی 'ئەلتەنەف'ی ئەمەریكا لە دوای كشانەوەكە دەمێنێتەوە، چونكە پەیوەندارە بە فشار لەسەر مۆسكۆ و دیمەشق و چاودێرییكردنی هەژموونی ئێران و بڕینی ڕێگای وشكانی نێوان ئێران-سوریا، ئەمەریكا پشتیوانی سەربازیی بۆ پاراستنی بنكەكەی دابین دەكات. ئەمەریكا دەیەوێت هێزە تایبەتی و هەواڵگرییەكانی وڵاتانی هاوپەیمانان لە ڕۆژهەڵاتی فوڕات بمێننەوە و بەشداربن لە "ناوچەی ئارام"، لەبەرامبەردا ئەمەریكا هاوكاریی هەواڵگرییان پێشكەش دەكات و هێزەكانی لە عێراق بەكاردەهێنێت بۆ دەستێوەردانی خێرا دژی داعش یان هەر مەترسییەكی تر، جگە لەوەی ئەگەرێكی گەورە هەیە كە ناوچەی دژە فڕین بسەپێندرێت."

ڕوسیا ڕێككەوتنێكی كۆن زیندوو دەكاتەوە

لەبەرامبەر هەموو جموجۆڵەكانی ئەمەریكا و توركیا و دەوڵەتانی ئەوروپا، مۆسكۆ و دیمەشقیش هێرشێكی پێچەوانەیان دەستپێكردووە. لەم هەفتەیەدا دیمەشق شاندێكی ناردە لای مەسعود بارزانی بۆ هەڵوەشاندنەوەی بڕیاری ناردنی پێشمەرگەی ڕۆژ بۆ باكوری سوریا. هەروەها مۆسكۆ فشارێكی ڕاگەیاندنی خستووەتەسەر ئەنقەرە لە ئیدیلب و هاوكات تۆمەتباریشی دەكات بە شكاندنی ڕێككەوتنی سوچی.

بەڵام كارتی فشاری سەرەكیی مۆسكۆ لەسەر مێزی توركیا، زیندووكردنەوەی "ڕێككەوتنی ئەدەنە"ـیە كە مێژووی واژۆكردنەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1998 لەنێوان ئەنقەرە و دیمەشق. ڕوسیا دەیەوێت ئەو ڕێككەوتننامەیە بكاتە جێگرەوەی پلانی ئەمەریكا-توركیا بۆ دروستكردنی "ناوچەی ئارام".

"ڕێككەوتنی ئەدەنە" ڕێگە بە ئەنقەرە دەدات بۆ شەڕی پارتی كرێكارانی كوردستان بە قوڵایی پێنج كیلۆمەتر بچێتە خاكی باكوری سوریاوە، هەروەها دیمەشق دەستبەرداری هەموو داواكارییەكانی ببێت لە مافەكانی لە لیوای ئەسكەندەرون(هەرێمی هاتای) كە لەساڵی 1939 خراوەتە سەر توركیا. جێبەجێكردنی ئەو ڕێككەوتننامەیەش ڕاستەوخۆ ئەوە دەگەیەنێت كە ئەنقەرە دان بە شەرعیبوونی حكومەتی سوریادا دەنێت، چونكە ڕێككەوتننامەكە دروستكردنی لیژنەی هاوبەش و كاراكردنی هێڵی گەرم لەنێوان دەزگا ئەمنییەكانی هەردوو وڵات، هەروەها پەیوەندی سیاسیی ڕاستەوخۆ لە خۆدەگرێت، جگە لە كردنەوەی باڵیۆزخانەی توركیا لە دیمەشق و باڵیۆزخانەی سوریاش لە ئەنقەرە، بەو پێیەی لە ڕێككەوتنەكەدا هاتووە كە هەردوو لا ئەفسەرێك لە باڵیۆزخانەی بەرامبەریدا دادەمەزرێنێت.