برێت مەكگۆرك سەرقاپی نهێنییەكان هەڵدەداتەوە

پەرەگراف- ڕێنوار نەجم

 * بارزانی وتی: بە ئەردۆغان بڵێن ئەگەر یەك سەربازی توركیی ئەو سنوورە ببەزێنێت، هەزار كورد هەڵدەستنەوە بۆ ئەوەی قوڕگی ئەو دەربێنن

 * لە مانگی ئاداری 2015 توركیا بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ لەگەڵ مەزڵوم كۆبانێدا كاری كردووە

 *  ئەردۆغان هەست دەكات سنوورەكانی توركیا بەشێوەیەكی دادپەروەرانە نەكێشراون دوای جەنگی جیهانی یەكەم

برێت مەكگۆرك، نێردەی پێشووی سەرۆكی ئەمەریكا بۆ شەڕی داعش باس لە سەرەتای دروستبوونی پەیوەندیی كوردەكانی ڕۆژاڤا و ئەمەریكا دەكات، هاوكات ئاماژە بۆ خواستەكانی ئەردۆغان دەكات لە هێرشی بۆ سەر ڕۆژاڤای كوردستان و دەڵێت، ئەردۆغان دەیەوێت سنووری خاكی توركیا فراوان بكات.

پێنج ساڵ لەمەوبەر، باراك ئۆباما سەرۆكی ئەوكاتی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا، برێت مەكگۆركی وەك نوێنەری تایبەتی خۆی لە شەڕی دژی داعش دیارییكرد. ئیدارەكەی ئۆباما ژمارەیەكی سنووردار لە هێزی تایبەتی ئەمەریكی نارد بۆ سوریا، كاری مەكگۆرك بریتیبوو لە تێكشكاندنی داعش و هاوكارییكردنی هێزە كوردییەكان لە باكووری سوریا، كە لەسەر زەوی شەڕی داعشیان دەكرد. دوای زیاتر لە چوار ساڵ كاركردن، لە مانگی كانوونی یەكەمی ساڵی ڕابردوودا برێت مەكگۆرك لەگەڵ جەمیس ماتیس وەزیری بەرگریی ئەمەریكادا دەستیان لەكاركێشایەوە، هۆكارەكەی بڕیارە لەناكاوەكەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمەریكا بوو بۆ كشانەوەی هێزەكانیان لە باكووری سوریا و پشتكردنە هێزە كوردییەكان.

لەماوەی كاركردنیدا وەك نوێنەری ئەمەریكا لە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش، مەكگۆرك پەیوەندییەكی توندوتۆڵی لەگەڵ كوردەكانی ڕۆژئاوای كوردستاندا دروستكرد، هەر بۆیە لەسەرەتاوە دژی بڕیاری كشانەوەی هێزە ئەمەریكییەكان بوو لە ناوچە كوردییەكان و پێی وابوو كە ئەو بڕیارە زیانی زۆری بۆ كورد دەبێت و ڕێگاش خۆش دەكات بۆ سەرهەڵدانەوەی داعش و فراوانبوونی هەژموونی ڕوسیا و ئێران لە ناوچەكە.

لەسەرەتای دەستپێكردنی هێرشی توركیاشەوە بۆ سەر ڕۆژاڤا، مەكگۆرك بەردەوام ئیدانەی ئەو هێرشە دەكات و نایشارێتەوە كە نیازی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا ئەنجامدانی پاكتاوی نەژادیی كورد و فراوانكردنی سنووری وڵاتەكەیەتی، نەك پاراستنی ئەمنییەتی سنوورەكانی.

مەكگۆرك ئێستا وانەبێژە لە ناوەندی هەماهەنگی و ئاسایشی نێودەوڵەتی لە ستانفۆرد، لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ ماڵپەڕی نیوزویك-ی ئەمەریكی، باس لە سەرەتای بونیاتنانی پەیوەندی نێوان كوردەكانی ڕۆژاڤا و ئەمەریكا دەكات و ئەجنداكانی ئەردۆغان لە هەرێمەكەدا ڕووندەكاتەوە.

شەڕی كۆبانێ.. سەرەتای پەیوەندیی ڕۆژاڤا و ئەمەریكا

لە پایزی 2014، ئەو كاتەی داعش خەلافەتی ڕاگەیاندبوو و خاكێكی بەرفراوانی لە عێراق و سوریا كۆنتڕۆڵكردبوو، واشنتۆن بڕیار دەدات بە پێكهێنانی هاوپەیمانییەكی نێودەوڵەتی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی داعش و لەناوبردنی خەلافەتەكەی. مەكگۆرك باس لەوە دەكات كارەكە لە عێراق ئاسانتر بووە، بەو پێیەی ئەوان لەگەڵ حكومەتی فەرمیی عێراق كاریان كردووە و هاوكارییان كردن لە شەڕی دژی داعش. بەڵام بەو پێیەی ئەوان كاریان لەگەڵ حكومەتەكەی بەشار ئەسەد لە سوریا نەكردووە، بەدوای هێزێكی جێگرەوەدا گەڕاون، كاتێك هەڵسەنگاندنیان بۆ هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانی سوریاش كردووە، بۆیان دەركەوتووە ئەوان لەو هێزانەنین كە ئەمان كاریان لەگەڵدا دەكەن، بۆیە دواجار كوردیان هەڵبژاردووە.

لە پایزی 2015، كاتێك شاری كۆبانێ بەتەواوی لەلایەن هەزاران چەكداری داعشەوە گەمارۆدرابوو و تەنها چەند سەد شەڕڤانێك لەناو شارەكەدا مابوونەوە بۆ بەرگریكردن، ئەمەریكا بۆ یەكەمجار بڕیار دەكات هاوكاریی شەڕڤانان بكات.

مەكگرۆك لەو بارەیەوە دەڵێت "بەهۆی پەیوەندییەكانمانەوە كە بۆ ماوەی چەندین ساڵ بوو دروستمانكردبوو، لەنێویاندا پەیوەندییەكانی خۆم لەگەڵ كوردەكانی باكووری عێراق، ئەوان پێیان ڕاگەیاندنین كە لە پەیوەندیدان لەگەڵ شەڕڤانە كوردەكان لە كۆبانێ و داوایان كردووە ئەگەر بتوانن هەر شتێك بكەن بۆ یارمەتیدانیان. ئەوەی پێیان وتین ئەوە بوو كە پێویستیان بە چەك و تەقەمەنی زۆر هەیە، تا بتوانن هێرشە چڕەكەی داعش ڕابگرن. ئێمە پێمان وابوو شارەكە لە چەند ڕۆژێكدا بەتەواوی دەكەوێت".

مەكگۆرك باس لەوە دەكات كە لەو كاتەدا و دوای ڕاوێژكردنیان لەگەڵ ئۆباما، سەردانی توركیایان كردووە و بە بەرپرسە توركەكانیان وتووە كە زۆر گرنگە كۆبانێ بپارێزن لە دەستی داعش، "لەو كاتەدا داعش سنووری توركیای كۆنتڕۆڵ كردبوو و لەو ناوچانەدا خاڵە سنوورییەكان بەداخەوە بە فراوانی كرابوونەوە، داعش بە ئازادانە بە سنووری توركیادا هاتووچۆی دەكرد، ئەوە كێشەیەكی گەورەبوو لەنێوان ئێمە و توركەكاندا."

"بە توركەكانمان وت دەمانەوێت یارمەتی ئەو شەڕڤانانە بدەین لە كۆبانێ‌و ئەوەش لەڕێی ئەوانەوە بكەین. شەڕڤانەكانی كۆبانێ بە یەپەگە ناسرابوون، لەكاتێكدا توركیا حەزی پێ نەدەكردن، بەڵام كاریان لەگەڵ دەكردن و پەیوەندییەكی باشی لەگەڵیاندا هەبوو. ململانێ گەورەكەی نێوان پەكەكە و توركیا لە قۆناغێكی ئارامدا بوو. لەگەڵ توركیا دانوستانمان كرد كە لەڕێی سنوورەكانی ئەوانەوە پاڵپشتی بنێرین بۆ كۆبانێ، هەر لەو ڕێگایەشەوە پێشمەرگەمان ناردە كۆبانێ" مەكگۆرك وادەڵێت. (پێشمەرگە ساڵی 2015 بە بڕیاری پەرلەمانی كوردستان بە خاكی توركیادا چووە كۆبانێ‌و ڕۆڵی هەبوو لە گۆڕینی هاوكێشەی شەڕەكە لە بەرژەوەندیی كوردانی ڕۆژاڤا).

شەڕی كۆبانێ نزیكەی پێنج مانگی خایاند، ئەو شەڕە بووە هۆی خاڵی وەچەرخان بەڕووی داعشدا و سنوورێك بۆ پێشڕەوییەكانی دانرا، شەڕڤانان لەسەر زەوی و فڕۆكە جەنگییەكانی هاوپەیمانانیش لە ئاسمانەوە سەدان چەكداری ئەو ڕێكخراوە توندڕەوەیان كوشت. لەوێوە پەیوەندی نێوان شەڕڤانان و ئەمەریكا دەستی پێ كرد.

وشككردنی سەرچاوە مەترسیدارەكەی داعش

دوای ئازادكردنەوەی شاری كۆبانێ، ئەمەریكا دەیوست سنوورێك بۆ ئەو لێشاوە چەكدارە بیانیانە دابنێت كە ڕۆژانە پەیوەندیان بە داعشەوە دەكرد، بۆ ئەوەش پێویست بوو داعش لە سنووری توركیا دووربخاتەوە كە تا ئەو كاتە نزیكەی 40 هەزار چەكداری بیانی پەیوەندیان بەو ڕێكخراوەوە كردبوو. مەكگۆرك لەوبارەیەوە دەڵێت "دوای كۆبانێ بەچڕی كارمان لەسەر تەل ئەبیەز(گرێ سپی) كرد، كە دەكەوێتە ڕۆژئاوای كۆبانێ و لەژێر كۆنتڕۆڵی داعشدا بوو، سنووری توركیاشی بەڕوودا كرابووەوە. لەگەڵ توركەكاندا كارمان كرد و ئۆفەری هاوكاریی ئێجگار زۆرمان پێدان ئەگەر لەلای خۆیانەوە ئەو سنوورە بگرن، بەڵام، بەسەڕاحەت ئەوان هیچیان نەكرد. توركیا ڕێگەشیان نەداین بنكە ئاسمانییەكە [ئەنجەرلیك] بەكاربهێنین بۆ لێدان لە داعش".

مەكگۆرك ئاماژە بۆ ئەوەش دەكات كە مەزڵوم كۆبانێ فەرماندەی هێزەكانی سوریای دیموكرات، كە ئێستا توركیا بە "تیرۆریستی ژمارەی یەكی جیهان" ناو دەبات، یەكێك بووە لە نزیكترین ڕاوێژكارەكانیان لە شەڕی دژ بە داعش. نێردە ئەمەركییەكە باس لەوە دەكات لە مانگی ئاداری 2015 توركیا بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ لەگەڵ مەزڵوم كۆبانێدا كاری كردووە، ئەویش كاتێك شاندێكی سەربازیی توركی لەناو خاكی سوریادا مەزاری یەكێك لە سوڵتانە عوسمانییەكانیان گواستەوە توركیا، ئەوەش دەرخەری ئەوەیە كە پەیوەندییەكی تاڕادەیەك باش و ئاسایی لەنێوان یەپەگە و توركیادا هەبووە.

"هەواڵە گەورەكە لەوكاتەدا ئەوەبوو كە لە توركیا هەڵبژاردنی پەرلەمانی بەڕێوەبوو، ئەردۆغانیش دەیوست زۆرینەی ڕەها بهێنێت تا لەو ڕێگەیەوە دەستوور هەموار بكاتەوە و سیستمی وڵات بكات بە سەرۆكایەتی. بەڵام پارتە كوردییەكەی توركیا(هەدەپە) زۆر لەوە زیاتر دەنگی هێنا كە چاوەڕوان دەكرا و ڕێگریی لەو ویستەی ئەردۆغان كرد. لەو كاتەدا ئەردۆغان هەڵبژاردنەكەی دووبارەكردەوە و هاوپەیمانێتییەكەی خۆی گۆڕی و چووە پاڵ پارتە نەتەوە پەرستەكان و دووبارە شەڕی دژی پەكەكە ڕاگەیاند، هەروەها شەڕی دژی یەپەگەش ڕاگەیاند، بەوەش شتەكان زۆر ئاڵۆزبوون. ئەمانە چەند حساباتێكی سیاسیی ناوخۆیی بوو بۆ ئەردۆغان، كە دڵنیانم ترەمپ بەباشی پێزانینی بۆی هەبێت" مەكگۆرك وادەڵێت.

دوای بێ ئومێدبوونیان لە توركیا، ئەمەریكا هێزێكی تایبەتی ناردە ڕۆژاڤای كوردستان و هێزێكی لە كورد و عەرەب دروست و لە هاوینی 2015 بەتەواوی كۆنتڕۆڵی تەل ئەبیەزیان كرد، "ئەوە گورزێكی كوشندەبوو لە داعش، توركیاش حەزی پێی نەبوو. كاتێك تەل ئەبیەز لەلایەن داعشەوە كۆنتڕۆڵ كرابوو، سنوورەكە كرابوویەوە. بەڵام كاتێك هێزەكانی سوریای دیموكرات كۆنتڕۆڵیان كرد، توركیا بەتەوای سنوورەكەی داخست".

پەیامی مەسعود بارزانی بۆ ئەردۆغان

لەوەڵامی ئەو پرسیارەی كەی یەكەمجار چاوی بە ئەردۆغان كەوتووە، برێت مەكگۆرك دەڵێت، بۆ یەكەمجار لە ساڵی 2007 لەگەڵ كۆندۆ لیزا ڕایس، وەزیری دەرەوەی ئەوكاتی ئەمەریكا چاوی بە ئەردۆغان كەوتووە.

"كاتێك بۆ یەكەمجار بینیم، ئەو كاتەبوو كە توركیا هێزی لە باكووری عێراق كۆدەكردەوە بۆ داگیركردنی كوردستانی عێراق. ئێمە لە ناوەڕاستی شەپۆلێكدابووین و پێمان وابوو ئەوە بیرۆكەیەكی زۆر خراپە. بۆیە لەو بارەیەوە قسەمان لەگەڵ كرد و لەڕاستیدا بڕیاری دا ئەو كارە نەكات، بەڵام چەند مانگێك دواتر ئەنجامی دا" مەكگۆرك وادەڵێت، هەروەها زیاتر وردەكاریی دەخاتەڕوو، دەڵێت "بە ئەردۆغانمان وت كە دوای ئەم دیدارە سەردانی مەسعود بارزانی دەكەین، ئەردۆغانیش وتی كە ئەو[مەسعود بارزانی] تیرۆریستە و بۆچی ئێوە كار لەگەڵ تیرۆریست دەكەن؟ كاتێك گەیشتینە لای بارزانی، پێمان وت كە ئەردۆغان چی وتووە، ئەویش وتی، 'ئێوە كێشەیەكی ڕاستەقینەتان لەگەڵ توركەكان هەیە لێرە. ئەوان هێز كۆدەكەنەوە و ڕەنگە سنوور ببەزێنن. بە ئەردۆغان بڵێن ئەگەر یەك سەربازی توركیی ئەو سنوورە ببەزێنێت، هەزار كورد هەڵدەستنەوە بۆ ئەوەی قوڕگی ئەو دەربێنن".

مەكگۆك باس لەوەش دەكات دوای چەند ساڵێك لە سایەی دەستپێشخەریی خۆیان و دیبلۆماسیەتی ئەمەریكا، ئەردۆغان و بارزانی زۆر لەیەك نزیكبوونەوە و دەستیانكرد بە ئاڵوگۆڕی بازرگانی.

"لەم ساڵانەی دواییدا زۆر بۆم ڕوونبوویەوە كە خواستەكانی ئەردۆغان چین، چونكە ئەو هەست دەكات سنوورەكانی توركیا بەشێوەیەكی دادپەروەرانە نەكێشراون دوای جەنگی جیهانی یەكەم. ئەگەر تەماشا بكەیت كە ئەو چی دەكات لە سوریا و باكووری عێراق، كە بەبێ ڕوخسەتی كەس لە باكووری موسڵ بنكەیەكی سەربازیی داناوە، ئەمە شتێكی گشتگیرە بۆ فراوانكردنی خاكی توركیا" مەكگۆرك وادەڵێت.

هەروەها دەشڵێت "ئەردۆغان لە حەلەبەوە تا موسڵ بە ناوچەی ئاسایشی نەتەوەیی خۆی دەزانێت، دەیەوێت بە ئازادانە مانۆڕ و كار بكات لەو ناچەیە، هەروەها هێزی توركی هەبێت لەو ناوچەیە. ئەگەر سەیری ئەو نەخشەیە بكەیت كە ئەردۆغان لە كۆبوونەوەی گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان پیشانی دا، ئەوە فراوانكردنی سنووری توركیایە بۆ ناو سوریا. ئەوە نەخشەكەی ئەوە. ئەوەش هەموو ناوچە كوردییەكانی سوریا ناوچەی كریستیانەكانیش دەگرێتەوە، دەشیەوێت خەڵكی دیكەی تێدا نیشتەجێ بكات".