شەڕ لە بەغدایە و ترسەكەی لە هەولێر

هەرێمی كوردستان ئامادەكاری بۆ هەمواری دەستور دەكات
03-11-2019 07:09
بەشێك لە خۆپیشاندەرانی عێراق داوای گۆڕینی دەستوورو گۆڕینی سیستمی حوكم دەكەن بۆ سەرۆكایەتی


پەرەگراف- هەڤاڵ زەنگەنە

داواكاریی خۆپیشاندەرانی عێراق، سەریكێشاوە بۆ هەمواری دەستور و گۆڕانكاریی لە سیستمی سیاسیدا، لەوەشدا هەرێمی كوردستان چیتر تەماشاكەر نییە و دەبێتە تەرەف؛ تا لانیكەم كورد بە مافەكانی پێشوویەوە لەو شەڕەدا دەربچێت.

پەرلەمانی عێراق لە دانیشتنێكدا بە زۆرینەی دەنگ، 28ی ئۆكتۆبەر 2019، لیژنەیەكی لە پێكهاتە و كوتلە سەرەكییەكان پێكهێنا بۆ ئامادەكردنی ڕاپۆرتێك لەسەر هەمواری دەستور، لە ماوەی تەنیا چوار مانگدا.

پێكهێنانی ئەو لیژنە پەرلەمانییە، كە لە كۆی 18 كەس تەنیا سێ نوێنەری كوردی تێدایە، وەك بەدەمەوەچونی داواكارییەكی خۆپیشاندەرانی بەغدا و چەند شارێكی دیكە، ئەوەش دوای مانگێكە لە ناڕەزایی و كوژرانی زیاتر لە 250 كەس لەگەڵ برینداربونی هەزاران كەسی تر.

فەلاح مستەفا، دكتۆرای لە یاسای دەستوریدا هەیە و مامۆستای زانكۆیە، پێیوایە كێشە لە هەمواری دەستوردا ئەوەیە ماددەی 126 بگرێتەوە، "بڕگەی سێی ئەو ماددەیە لابدرێت ئەوا هەرچی ماف و ئازادی گەلی كوردستانە دەكەوێتە ژێر مەترسییەوە".

بەپێی ئەو بڕگە دەستورییە هەر هەموارێك ئەگەر پەیوەندی بە ماف و ئازادییەكانی خەڵكی هەرێمەوە هەبێت دەبێت موافەقەی پەرلەمانی كوردستان و خەڵكی كوردستانی لەسەر بێت، ئەگەر دوو لەسەر سێی سێ پارێزگاش هەموارەكە ڕەت بكەنەوە ئەوا ئەو هەموارە پەسەند ناكرێت.

فەلاح مستەفا بۆ پەرەگراف وتی "ئەوەی ڕێگرە لەو هەموارە دوو لەسەر سێی سێ پارێزگایە، كاتێكیش یاساكە چووە بواری جێبەجێكردنەوە، بەڕەحمەت بێت مام جەلال وتبووی كلیلی عێراق و كلیلی دەستورەكە لە گیرفانی كورددایە، مەبەستی مام جەلال ئەو دوو لەسەر سێیە بوو كە پارێزگاكانی هەرێم دەتوانن هەموارەكە ڕەتبكەنەوە".

دەستوری هەمیشەیی عێراق، لە تشرینی یەكەمی 2005 لەلایەن خەڵكی عێراقەوە بە دەنگی سەدا 78ی بەڵێ پەسەندكرا.

سەركردایەتی سیاسی كورد، ڕۆڵی سەرەكیی هەبوو لە نوسینەوەی دەستوردا، تائێستاش بە باشترین دەستور ناوی دەبەن و پێیانوایە زۆرترین مافی بۆ هەرێم تێدایە، بۆیە زیاد لە جارێك مانەوەیان لەگەڵ عێراقدا بەستۆتەوە بە جێبەجێكردنی بەندەكانی دەستورەوە.

ڤیان سەبری، سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی لە پەرلەمانی عێراق و ئەندامی لیژنەی هەمواری دەستور بۆ پەرەگراف وتی "لیژنەكە لە 18 ئەندام پێكهاتووە و كوردیشی تێدایە، بەڵام تائێستا هیچ كۆبونەوەیەكی نەكردووە".

بەپێی ڕاگەیەندراوێكی پەرلەمان، ئەو لیژنەیە هەڵدەوەشێتەوە دوای ئامادەكردنی ڕاپۆرتەكەی بۆ هەمواركردنەوەی دەستور، پێشنیارەكانیشی بە دەنگی زۆرینەی ڕەهای پەرلەمانتاران پەسەند دەكرێن، دواتر و لە ماوەی دوو مانگدا دەخرێنە ڕاپرسییەوە، بە زۆرینەی دەنگی خەڵكیش وەك پەسەندكراو دادەنرێت، ئەگەر سێیەكی دەنگدەرانی سێ پارێزگا یان زیاتر ڕەتینەكەنەوە.

لە نێو ئەو لیژنەیەدا، جگە لە ڤیان سەبری، هەریەك لە جوان ئیحسان، سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی و د.یوسف محەمەد، سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان وەك نوێنەری كورد بونەتە ئەندام.

"وەك ئەندامە كوردەكان بە یەكدەنگ و یەك هەڵویست دیفاع لە مافەكانی گەلی كورد دەكەین، مادەكانی 142 و 126 خۆی جۆرێك لە ڤیتۆی تێدایە، ئەگەر لیژنەكەش سەربگرێت ئەوا ئێمە داكۆكیكارێكی تەواوی مافەكانی گەلی كورد دەبین" ڤیان سەبری وای وت.

نە خۆپیشاندەران و نە ئەنجومەنی نوێنەران، هیچ ماددەیەكیان لە دەستوردا دیاری نەكردووە تا هەموار بكرێتەوە، تەنیا ئەوەی هەیە خەڵكی ناڕازی لە بەغدا، بەشێكیان داوای گۆڕینی سیستمی سیاسی دەكەن لە پەرلەمانییەوە بۆ سەرۆكایەتی.

ڤیان سەبری وتی "لەلایەن هاوڵاتیانەوە داوای گۆڕانكاری لە زۆر ماددەدا دەكرێت، بەڵام تائێستا نوسراوێك یان شتێكی دیاریكراو نیە بزانین كە گۆڕانكاری لە كام ماددەدا دەكرێت".

هەمواری دەستور، نەك لەسەر ئاستی عێراق، لە هەرێمی كوردستانیش بۆتە بابەتێكی گەرم، هەرچەندە ڕەتیناكەنەوە، بەڵام هۆشداری دەدرێت لە دەستكاریی مافەكانی كورد.

نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە وتارێكدا لە كۆنگرەی سەندیكای پارێزەرانی كوردستان كە 31ی تشرینی یەكەم بەڕێوەچوو، وتی "ئێمە ڕێگری لە هیچ هەموارێك ناكەین كە لەپێناو باشتركردنی ژیان و بەڕێوەبردندا بێت لە عێراق، بەڵام هەر هەموارێك نایەكسانی دروست بكات و زیان بە دیموكراسی و فیدراڵی بگەیەنێت، دژی بەرژەوەندیی گەلی كوردستان و گەلی عێراقە".

هەروەها ستایشی دەستوری كرد و پێیوایە "بەراورد لەگەڵ دەستووری زۆربەی وڵاتانی ناوچەكە، بە دەستوورێكی پێشكەوتوو لە قەڵەم دەدرێت، بەڵام جێبەجێنەكردنی بەندەكانی، دۆخێكی وای خوڵقاند كە ئێستا قسە لەسەر هەمواركردنەوەی دەستوور دەكرێت".

هەرێمی كوردستان، زۆرترین پێداگری لەسەر چەند ماددەیەكی دەستور هەیە، كە پێیوایە مافەكانی تێدا ڕەنگدەداتەوە، لە نێویاندا ماددەی 140، كە تایبەت بە یەكلاییكردنەوەی چارەنوسی كەركوك و ناوچەكانی تری جێناكۆك.

ئەمڕۆش بارەگای بارزانی ڕوونكردنەوەیەكی لەبارەی دەنگۆی ڕازیبوونی مەسعود بارزانی بە دەستكاریكردنی ماددەی 140 بڵاوكردەوەو دەڵێت "لەكاتێكدا سەرلەبەری ئەو هەواڵە چەواشەكارییە ڕەت دەكەینەوە، ئەوەش ڕوون دەكەینەوە كە خەڵكی كوردستان دەزانن سەرۆك بارزانی داكۆكیكار و خەمخۆری ڕاستەقینەی خاك و گەلی كوردستان و مافە ڕەواكانییەتی هەرگیز سازش لەسەر ئەو ماف و دەستكەوتانە ناكات".

بارەگای بارزانی ئەوەش دەخاتە ڕوو، مەسعود بارزانی لە چەندین بۆنەدا بەڕوونی ئەوەی ڕاگەیاندووە كە هەر گۆڕانكارییەك لە دەستووردا بكریت، "نابێ لە مافە ڕەواكانی گەلەكەمان و تایبەتمەندیی هەرێمی كوردستان كەم بكاتەوە. هەموو خەڵكی كوردستانیش زۆر چاك دەزانێ كێن ئەوانەی سازش دەكەن".

د. فەلاح مستەفا، پسپۆڕی یاسای دەستوری داوادەكات نوێنەرانی كورد لە لیژنەی هەمواری دەستور كاربكەن هەموارەكە ئەو مادانە نەگرێتەوە كە تایبەتن بە ماف و ئازادییەكانی خەڵكی كوردستان، "هەوڵیش بدەن مادەی 140 كە كاتەكەی بەسەرچووە نوێی بكەنەوە و كاتی ڕاپرسی لەسەر ئەو مادەیە درێژبكەنەوە".

بەبڕوای ئەو پسپۆڕە، "كێشە ناوخۆییەكانی نێوان پارتی و یەكێـتی و بەكارهێنانی بابەتی دەستور لە ململانیێیەكاندا مەترسیەكی گەورەیە لەسەر مافە دەستورییەكان و فیدراڵی لە عێراق".

حكومەتی هەرێمی كوردستان، لە دوایین كۆبونەوەیدا لە 30ی تشرینی یەكەم، ڕەتیكردۆتەوە ڕێگە بە هەمواری دەستور بدەن، ئەگەر دژی مافەكانی كورد بێت.

مەسرور بارزانی، سەرۆكی حكومەت وتی "هیچ گۆڕانكارییەكیش لەدەرەوەی ڕێكارە دەستووریی و یاساییەكان پەسەند ناكەین و دژی هەر هەوڵێكیشین بۆ كەمكردنەوە و دەستكاریكردنی دەسەڵات و مافە دەستوورییەكانی هەرێمی كوردستان لە عێراق و، ڕێگەش نادەین هیچ گۆڕانكارییەك لە دەستووری عێراق ڕووبدات كە دژی ماف و خواستەكانی خەڵكی كوردستان و قەوارەی فیدراڵی هەرێمی كوردستان بێت"، ئەمەش بەپێی ڕاگەیەندراوێكی ئەنجومەنی وەزیران.

بەشێك لە لایەنە عێراقییەكان، لە نێویاندا حیزبەكانی شیعەمەزهەب و مەرجەعی باڵای شیعەكان، هەڵوێستیان وایە داواكاریی هەمواری دەستور و بە تایبەت گۆڕینی سیستمی سیاسی جێبەجێ بكرێت، كە ئەوان بە خواستی خۆپیشاندەران ناوی دەبەن.