دەستەی دەسپاكی لە شەڕی گەندەڵیدا؛ لە عێراق دەنگی دلێرە و لە هەرێم ماتە

پەرەگراف- هەڤاڵ زەنگەنە

دەستەی دەسپاكی لە هەرێمی كوردستان، لاواز و بێدەنگ دەبینرێت بەراورد بە هاوپیشەكەی لە عێراق، كە خەریكە دەبێتە پاڵەوانی ڕوبەڕوبونەوەی گەندەڵی.

تەنیا لە یەك مانگدا؛ دەستەی دەسپاكی عێراق، هێندەی ساڵێكی دەستەی دەسپاكی هەرێمی كوردستان دۆسیەی ڕەوانەی دادگا كردووە، بە تۆمەتی گەندەڵی و بەهەدەردانی سامانی گشتی.

ئەحمەد ئەنوەر، سەرۆكی دەستەی دەسپاكی لە هەرێمی كوردستان بۆ پەرەگراف وتی "توانا دارایی و مرۆییەكانی ئێمە لەچاو بەغدا سەدا 5 دەبێت، .. ئەوان نزیكەی پێنج هەزار كارمەندیان هەیە و میزانیەكەیان نزیكەی 70 بۆ 80 ملیۆن دۆلارە كە ئەوەش یەكسانە بە میزانیەی پەنجا ساڵی دەستەكەی ئێمە، كە 800 بۆ 900 ملیۆن دینارە".

هەروەها گومانی لە ڕاستسی چالاكییە ڕاگەیەندراوەكەی دەسپاكی بەغدا هەیە‌و پرسیی ئەگەر وایە بۆچی سەدان هەزار هاووڵاتی سێ مانگە لە خۆپیشاندانن لە بەغدا و شارەكانی تر.

بە بڕوای ئەحمەد ئەنوەر، هۆكارێكی تری جیاوازییەكە ئەوەیە "ئەوان خیبرەیەكی زۆریان هەیە، ئەمریكی و نەتەوەیەكگرتووەكانیش دەعمیان كردوون".

بەپێی ئامارێكی دەسپاكی عێراق، لە تشرینی دووەمی 2019دا، فەرمانی دەستبەسەركردن و ئامادەبوون لەبەردەم دادگا بۆ 226 بەرپرسی باڵای وڵات دەركراوە، لە وەزیر، پەرلەمانتار، پارێزگار، بەڕێوەبەری گشتی و پلە تایبەتەكانی تر.

جەمال شكور، ئەندامی لیژنەی دەسپاكی لە پەرلەمانی عێراق نایشارێتەوە لێپرسراوان هەڵوەستە لە دەستەی دەسپاكی دەكەن و لێی دەترسن، بۆ پەرەگراف وتیشی "چالاكی نەزاهەی بەغدا ئەوەیە؛ ئەو گەندەڵییەی لە هەرێم دەكرێت لە ئاستی بەرزدا دەكرێت، بەڵام لە عێراق لەسەر ئەساسی تاكەكەس دەكرێت، ئەو گەندەڵیەی لە عێراق هەیە بەراورد ناكرێت بە هەرێم".

ئاماژەی بەكاری لیژنەكەشیان كرد لە پەرلەمان، كە چۆن چاودێریی دۆسیەكان دەكەن، نمونەی ئەوەشی هێنایەوە "یاسایەكمان هەمواركردەوە بۆ دۆزینەوەی پارەكانی عێراق لە دەرەوەی وڵات، كۆمەڵێك پارە لە عەمان و ئەوروپا دۆزراوەتەوە، هەروەها كارمان لەسەر پڕكردنەوەی لیستی موڵك و ماڵی بەرپرسان كردووە".

ئەندامەكەی دەسپاكی لە پەرلەمانی عێراق نمونەیەكی تری دۆسیەكانی ڕوبەڕوبونەوەی گەندەڵی باسكرد، چۆن وەزیری پیشەسازی پێشوو لەكاتی دەستبەسەرداگرتنی ئۆتۆمبێلەكەیدا 200 هەزار دۆلاری تێدا دۆزراوەتەوەو بە شەش ساڵ حوكمدراوە.

"زۆر لە وەزیرەكانی پێشوش سكاڵایان لەسەرە، نایشارمەوە حیزب دەسەڵاتدارە و كارەكان لە تموحی ئێمەدا نیە، دادگاكان بێلایەنی خۆیان نەپاراستووە، پەردەپۆشكردن هەیە، ئەوەشی لە شەقامی عێراقدا دەبینرێت هۆكارەكەی نەبونی ڕێگرییە لە گەندەڵی".

لە ساڵی 2018دا، دەسپاكی عێراق زیاتر لە سێ هەزار كەسی ڕەوانەی دادگا كردووە بە تۆمەتی گەندەڵی، لە نێویاندا 11 وەزیر و ئەوانەی لە پلەی ئەواندان، لەگەڵ 156 پلەی تایبەت.

لە هەرێمی كوردستانیش، لەو ساڵەدا، 36 ڕاگیراو هەبووە، لەگەڵ 130 دەستبەسەركراو، كە قەبارەی گەندەڵی گەیشتۆتە نزیكەی 28 ملیار دینار، ئەوەش بەپێی ئامارەكانی دەسپاكی هەرێم.

دابان محەمەد، ئەندامی لیژنەی دەسپاكی لە پەرلەمانی كوردستان، ڕەخنەی توندی لە دەستەی دەسپاكی هەرێم هەیە و بۆ پەرەگراف وتی "دەستەیەكی نا كارایە، مانگانە 600 بۆ 700 ملیۆن دینار مەسروفاتیانە، شوێن و مۆزەفیان هەیە، بەڵام لاوازن و كاریگەرییان نیە".

"دەسپاكی هەرێم جورئەتی ئەوەی نییە لە مەلەفەكانی گەندەڵی بپرسێتەوە، بەڵام دەبینین دەسپاكی عێراق چالاكترن و فەرمانی گرتن دەردەكەن و ناو بڵاودەكەنەوە".

دەستەی دەسپاكی عێراق، لەڕێی بەیاننامەو ماڵپەڕی خۆیانەوە، ڕۆژانە وردەكاری چەندین دۆسیەی گەندەڵی بڵاودەكەنەوە، بە ناوهێنانی تۆمەتبارەكانیشەوە.

"دەستەكەی هەرێم بوەتە شوێنی ون بونی مەلەف، لە هەر كەس دەپرسیت مەلەفەكەی لەوێ ون بووە" بەوتەی دابان محەمەد، "ئەم دەستەیە جورئەتی نەبووە ناوی گەندەڵكاران بڵاوبكاتەوە و بگرە بوەتە ڕێگر لەبەردەم لێپرسینەوە لە گەندەڵكاران".

دەسپاكی هەرێم، بەپێی یاساكەی، بەرپرسە لە بەدواداچونی دۆسیەكانی گەندەڵی تا ڕوبەڕوبونەوەی دادگایی، جگە لەوەش، پێویستە فۆڕمی بەرژەوەندییە داراییەكان لە لێپرسراوان پڕبكاتەوە.

پەرلەمانتارەكەی لیژنەی دەسپاكی پەرلەمانی كوردستان پرسیی "بۆچی ڕاپۆرتەكانی چاودێری دارایی ببرێـتە دەستەكان و لەوێ ون بكرێت؟ بۆچی ڕاستەخۆ نەدرێت بە داواكاری گشتی و دادگاكان؟، بۆیە ئەم دەستەیە نەیتوانیوە پۆینتێك گەندەڵی لە هەرێم كەمبكاتەوە".

دەستەی دەسپاكی لە هەرێم، لە ساڵی 2014وە دامەزراوە، جگە لەوانیش، دیوانی چاودێری دارایی و چەندین لیژنە و دەستەی تر هەن، كە ئامانجی سەرەكی پێكهێنانیان ڕوبەڕوبونەوەی گەندەڵییە.

سەرۆكی دەستەی دەستپاكی هەرێم وتی "ساڵانە نزیكەی 300 داوا ڕەوانەی دادگاكان دەكەین، ئێستاش نزیكەی 450 كەیس لەژێر لێكۆڵینەوەدایە لەلایەن لێكۆڵەرەكانی خۆمانەوە، دوای ئەوەی گەیشتنە قەناعەت كە بەڵگەی لەسەرە دەدرێتە دادگا".

ئەحمەد ئەنوەر باسی لەوەكرد، لە ڕێگای هێڵی گەرمەوە، ڕۆژانە داوایان بۆ دەڕوات، جگە لە نوسراوە فەرمییەكان و ڕاپۆرتەكانی دیوانی چاودێری دارایی، وتیشی "هەستیش دەكەین ساڵ بەساڵ كارەكانمان باشتر دەبێت".

دەسپاكی هەرێم، داوای هەمواری یاساكەی، نەهێشتنی ڕێگری و پێكهێنانی دادگایەكی تەرخانكراو بۆ كەیسەكانی گەندەڵی دەكات، بەپێچەوانەوە پێیانوایە بەرەو پێشچونی گەورە لە كارەكانیاندا بەدینایەت.

"كەمی كادیر و شوێن و هەموارنەكردنەوەی یاساكە، ڕێگرین هاوشێوەی كاری هەموو دامودەزگاكانی تر، ڕێگری بۆ ئێمەش هەیە و ئاستی هاوكاریكردنمان سەدا 60ـە".

سەرۆكی دەستەی دەسپاكی وتیشی "كۆمەڵێك زۆر پێداویستیمان هەیە داومانەتە پەرلەمان و بەهۆی قەیرانەوە نەكراوە، ئەگەر ساڵێكی تریش هەمان پرسیار بكەیت هەر هەمان وەڵاممان دەبێت، چونكە پێداویستیەكان جێبەجێنەكراون تا بتوانین ئیشەكان فراوان بكەین".