بەهادین نوری: مەسرور بارزانی دەیەوێت خۆی لە بەرپرسیارێتی‌و پۆخڵەواتەكانی پێشوو دووربخاتەوە
پەرەگراف- ڕێنوار نەجم
بەهادین نوری، سیاسەتمەدار و سكرتێری پێشووتری حزبی شیوعی عێراقی، لەم چاوپێكەوتنەدا لەگەڵ پەرەگراف باس لە كابینە حكومییەكەی مەسرور بارزانی دەكات و پێی وایە كە تا ئێستا سەركەوتوونەبووە و نەیتوانیوە مۆدێلێكی جیاواز پێشكەش بكات، لەبارەی قەرزەكانی سەر حكومەتی هەرێمیشەوە دەڵێت، تا شەفافیەت لە لایەنی قەرزدەر و بڕ و چۆنیەتی خەرجكردنی ئەو قەرزانە نەخرێنەڕوو، ئەوا جێی باوەڕ نییە.
بەهادین نوری كە ئێستا تەمەنی لە 94 ساڵ نزیك دەبێتەوە، لە ماوەی 70 ساڵی ڕابردوودا بەشدارییەكی چالاك و كاریگەرانەی لە كاروباری سیاسیی عێراق و هەرێمی كوردستاندا هەبووە. ئێستاش سەرەڕای هەڵكشانی تەمەن و گیرۆدەبوونی بە چەند نەخۆشییەكەوە، بەڵام لەڕێی نووسین و چاوپێكەوتنەوە بەردەوام بۆچونی خۆی لەبارەی حوكمڕانی لە كوردستان و عێراق دەخاتەڕوو.
پەرەگراف: هەڵسەنگاندنی ئێوە چییە بۆ دواین قسەكانی سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان مەسرور بارزانی، كە دەڵێت هەرێم 27 ملیار دۆلار قەرزدارە؟
بەهادین نوری: هەموو كەسێكی هۆشیاری ئەم وڵاتە دەزانێت كە لە ماوەی 29 ساڵی ڕابردووی حكومەتی هەرێمدا، ساڵانی گەندەڵكاری و لادانی پارەی بودجەی گشتی بووە بەپێی ویژدان و ئارەزووی سەرانی دەسەڵاتداری هەرێم. هەر لە ساڵی 1992ەوە ئەم پڕۆسەیە دەستی پێ كردووە و تا ئەم چركەیەش هەر بەردەوامە. بەڵگەش لەسەر ئەمە زۆرە و ڕۆژانە ئەم ڕاستییە دوپات دەبێتەوە. ئاشكرایە ئەو قەرزە وەك حكومەت كراوە، كاك مەسرور دەڵێت هەرێم 27 ملیار دۆلار قەرزارە و هەموو خەتاكەشی دەخاتە سەر ئەوانەی پێش خۆی حكومیان كردووە. ئەوانەش ئاشكران كە باوكی كاك مەسرور و ئامۆزاكەی بوون.
ئاشكرایە كە حكومەت دەبێ قەرز یان لە دەوڵەتێك یان لە بانقێكی گەورە بكات، ئەگەر شەفافیەت هەبێت، دەبێت وردەكاریی ئەم قەرزانە هەمووی ئاشكرا بكرێن، بە بڕی قەرز و ئەو لایەنانەی قەرزەكانیان لێ كراوە، هەروەها چۆنیەتی خەرجكردنی هەموو ئەو پارانەش. بۆچی بۆ تەنانەت یەك جاریش ناڵێن قەرزیان لە كێ كردووە و بەڵگەنامەی قەرزەكانیان بڵاونەكردووەتەوە؟ خەڵك باوەڕ بە قسەی ڕووت ناكات. ئەوەی وتراوە هەمووی قسەی ڕووتە و هیچ بەڵگەنامەیەك پاڵپشتیی ناكات. قەرز لە هەر دەوڵەتێك كراوە، پێویست ناكات بشاردرێتەوە. كە شاردرایەوە دیارە كە گومان، بگرە یەقینیش هەیە كە ئەو قەرزانە ناڕاستن. لە هەر كوێیەك كەمێك شەفافیەت و دیموكراسییەت هەبێت، دەبێت ئەو شتانە هەمووی بڵاوبكرێنەوە. بەڵام لای ئێمە تەنانەت پەرلەمانی كوردستانیش نازانێت ئەو قەرزانە چۆنە و بۆچی كراون. پێویستە لانی كەم لیژنەیەك لە پەرلەمانتارانی ئۆپۆزسیۆن دروست بكرێت بۆ بەدواداچوون بۆ ئەو بابەتە و ئەوان یەكلایی بكەنەوە ئایا ئەو قەرزانە بنەمایان هەیە یاخود نا.
ئەگەر ئەو قەرزانە ڕاستیش بن، ئەی لە چیدا خەرج كراون؟ بۆچی نەیانتوانی مووچەی پێ بدەن؟ ئەو مووچەیەشی دابەشكراوە بەغدا ناردوویەتی و داهاتی ناوخۆ و فرۆشی نەوت چوونەتەوە بۆ خۆیان. كوا كارخانە و پڕۆژە گەورە ئابوورییەكانیان؟ جگە لە هەندێك باڵەخانەی كەسیی و ڕێگاوبانێكی خراپ، چی تر بۆ هەرێم كراوە؟ كوا هێڵی شەمەندەفەر لە زاخۆوە بۆ خانەقین؟ ئەو هێڵەی لە سەردەمی پاشایەتیشدا كرابوو نەماوە، ئەمان نەیانتوانی زیندووی بكەنەوە. كوا گەشەپێدان بە كشتوكاڵ كە دەبوو بە پایەیەك بۆ ئابووریی هەرێم؟ ئەو كشتوكاڵەی لە سەردەمی پاشایەتی و سەردەمی سەدامیشدا هەبوو، ئەمان لەناویان برد. تاكە شتێك كە كردوویانە ملكەچكردنی هەموو شتێك بووە بۆ بەرژەوەندیی حزبایەتی تەسك، ئەوەش بووەتە هۆی تێكشكان و پاشەكشەیەكی گەورە بۆ هەرێم. سەرەڕای ئەوانەش، هەرچی بواری ئیشكردن و بازرگانیكردنە دەستی بەسەردا گیراوە بۆ نوخبەی حوكمڕانان، وەك بازرگانیی مۆبایل و پەیوەندییەكان، پڕۆژەی هاوردەی هەندێك مەواد كە قازانجێكی ئێجگار زۆرە، بۆ نموونە بازرگانیی دەرمان كە دەوترێت تەنانەت دەرمانی بەسەرچوویش هاوردە دەكرێت. ئەگەر هەموو ئەمانە بە پارەی گەندەڵكاریی نەكرابێت، پێم ناڵێن ئەم كۆمپانیا زەبەلاحانەتان چۆن دروست كرد؟ لە پارەی كێ؟ لە كوێ هێناتان؟
پەرەگراف: هەندێك پێیان وایە كە وتارەكەی مەسرور بارزانی پەیوەندی بە ناكۆكییەكانی نێو پارتی دیموكراتی كوردستانەوە هەیە بەو پێیەی بە ناڕاستەوخۆ هێرشی كردە سەر نێچیرڤان بارزانیی ئامۆزای و تۆمەتباری كرد بە شكستهێنانی لە حكومڕانیی هەرێمی كوردستاندا، هەڵسەنگاندنی ئێوە بۆ ئەو بابەتە چییە؟
بەهادین نوری: ئاشكرایە كە لەم ساڵانەی دواییدا ململانێیەكی توند هەبووە لە نێوان هەردوو ئامۆزا كاك نێچیر و كاك مەسرور، ئەمە لە ڕاگەیاندنی هەردوولا بینراوە و لە ڕاگەیاندنەكانی دیكەشدا بە درێژی و بە بەڵگەوە قسەی لەسەر كراوە. ئێستاش ئەو ململانێیە هەر بەردەوامە، دیارە ئەم وتارەی سەرۆك وەزیران پەیوەندیدارە بەو ململانێیە، كاك مەسرور دەیەوێت خۆی دووربخاتەوە لە بەرپرسیارێتی و هەموو هەڵە و پۆخڵەواتەكانی پێشوو. كاك نێچیرڤانیش بێدەنگ نەبووە و هەوڵی پێچەوانەی هەبووە و هەر دەشیبێت. ڕاستییەكەش ئەوەیە كە هەردوولایان بەرپرسیارن، هەروەها هەردوو خێزانی بارزانی و تاڵەبانی بەرپرسیارن لەم دۆخە كارەساتبارەی هەرێم. لەهیچ وڵاتێكی ئاسایی دیموكراتی لە جیهاندا نییە كە باوك و كوڕ و برازا دەسەڵاتی دەوڵەت بگرنەدەست جگە لەم هەرێمە نەبێت، یاخود هەندێك وڵاتی كەنداو كە ئەوانە هەمووان دەزانن چین و لەكوێوە هاتوون. ئەم شێوە بنیاتنانە لە حكومەت و دەسەڵاتداریدا خۆی لە خۆیدا بەڵگەیە لەسەر ئەوەی دۆخی ئەم هەرێمە زۆر ناتەواو و ناسروشتی و نایاساییە. ئەگینا لە چەندین ملیۆن دانیشتوانی هەرێم، كە دەیان هەزار كەسی ڕۆشنبیر و سیاسی تێدایە، لە ماوەی ئەم 29 ساڵەی ڕابردوودا كەسێك نەبوو حوكمڕان و سەرۆك وەزیر بێت جگە لە ئەندامانی خێزان لە هەردوو حزبی دەسەڵاتدار؟
پەرەگراف: ئایا پێتانوایە كابینەكەی مەسرور بارزانی تا ئێستا سەركەوتنی بەدەستهێناوە؟
بەهادین نوری: سەد مەخابن ناتوانین بڵێین حكومەتی هەرێم بە سەرۆكایەتی كاك مەسرور سەركەوتنی بەدەست هێناوە، بەڵكو ئەمیش چووە پاڵ كابینەكانی كاك نێچیری ئامۆزای. كامەیە سەركەوتن؟ تەنانەت نەیتوانی مووچەش بە باشی بدات و هیچ قەرزێكیش لە پاشەكەوتی مووچەی فەرمانبەران بداتەوە. ئەوەی پێی بڵێی ئاوەدانكردنەوە و پیشەسازی و گەشەپێدانی كشتوكاڵی هیچی نەكردووە. جگە لەوانەش و لەهەمووی خراپتر، لەسەرەتای حوكمڕانییەوە لە ساڵی 1992 پەراوێزێكی بچووكی دیموكراسی و ئازادی هەبووە، بەڵام ڕۆژێك لە ڕۆژان دیموكراسییەكی ڕاستەقینە لەم هەرێمە نەبووە بە ئێستایشەوە. ئێستا ئەو پەراوێزەیش لە مەترسیدایە، بۆ نموونە؛ لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا خۆپیشاندانێكی ئاشتیانە لە شاری دهۆك بەڕێوەچوو، بەڵام بەشی زۆریان گیران و زیندانی كران وەك چۆن لە هەموو دەوڵەتێكی دیكتاتۆریدا ئەو كارە ئەنجام دەدرێت. لەچەوتییەكانی دەسەڵاتدا هیچ شتێك ڕاست نەكراوەتەوە و هەمووی وەك خۆی ماوەتەوە، لەهەمووی مەترسیدارتر تێكەڵبوونی حزب و دەوڵەتە و جیاوازیی لە نێوان حزب و دەسەڵاتدا نەماوە، حزب خۆی دەسەڵاتە و بەرپرسانی حزب ڕاستەوخۆ بەرپرسی هەموو شتێكن. میلیشای هەردوو حزبەكە هەر وەك خۆی ماون و ئەو دوو حزبە ناشتوانن میلیشیاكانی خۆیان لاببەن، چونكە هیچیان تەنازول لە دەسەڵات ناكەن. ئەگەر لایەكیشیان بیەوێت سوپا دروست بكات، ئەوا لایەنەكەی تر هەر دەستبەرداری هێزی چەكداری خۆی نابێت. بۆ نموونە؛ ئەگەر ئێستا كە پارتی بەهێزترە سوپا لەژێر سەرپەرشتی ئەودا دروست بكرێت، واتە میلیشیایەكی گەورەتر بۆ پارتی دروست دەبێت. سوپا دەبێت حكومەت دروستی بكات كە خۆی حكومەتی حزب نەبێت و حكومەتی نیشتیمان بێت.
پەرەگراف: مەسرور بارزانی باس لەوە دەكات كە ڕێگریی هەیە لەبەردەمیدا بۆ چاكسازی، ئایا پێتانوایە كێ دەتوانی ڕێگری لەو بكات تا چاكسازیی ئەنجام نەدات؟
بەهادین نوری: ئاماژەی بۆ ئەوە نەكردووە كە ئەو ڕێگریانە چین تا گفتوگۆی لەبارەوە بكەین. ڕەنگە ئاماژەبێت بۆ ئەو ناكۆكیانەی لەنێوان یەكێتی و پارتیدا هەیە. ئەگەر وابێت، ئەوا خەتای خۆیانە و خەتای میللەت نییە. ئەم ڕۆژانە پارتی تۆمەتباركراوە كە دژی ئاوەدانكردنەوە و پێشكەوتنی سلێمانییە بەوپێیەی ئەو شارە ناوچەی نفوزی خۆی نییە. من ماوەیەك لەمەو پێش داوامكرد لەبری یەك ئیدارەیی، كە لە ڕاستییدا هەر دوو ئیدارەییە، بە شێوەی ئاشتییانە و بە گفتوگۆ هەرێمی كوردستان بكرێت بە دوو ئیدارە و هەردوو ئیدارەكە لەڕێی خزمەتكردنی هاوڵاتیانەوە كێبڕكێی یەك بكەن.
پەرەگراف: پێتانوایە مەسرور بارزانی بتوانێت لەگەڵ حكومەتی ناوەندی بە سەرۆكایەتی مستەفا كازمی ڕێبكەوێت؟
بەهادین نوری: سەرەتا لایەنە كوردییەكان كارێكی باشیان كرد كە دەنگیان دا بە مستەفا كازمی تا كابینەی نوێی حكومەت پێكبهێنێت، لەبەرئەوەنا كە كازمی كەسێكی شایستەیە، بەڵكو لەبەرئەوەی دۆخەكە گەیشتبووە حاڵێك كە تەنها ئەو كارە دەكرا. بەڵام بەداخەوە پەیوەندیی نێوان هەرێم و بەغدا لەسەردەمی نوری مالكییەوە تا ئێستاش لەسەر مامەڵەی پول و پارە وەستاوە. هەڵوێستی هەرێم پەیوەستكراوەتەوە بە پرسی بودجە و مووچە. چارەسەری بنەڕەتیی ئەوەش ئاسان بوو و دەكرا لە ماوەی كەمتر لە ساڵێكدا چارەسەر ببێت. دەكرا سەرژمێرییەكی گشتی بكرایە و لەسەر ئەو بنەمایە پشكی هەرێم دیاریی بكرایە، بەڵام هیچ لایەنێكیان نەیانویستووە ئەو كارە بكەن. هەردوولا لەسەر بنەمای بەرژوەندی خۆیان دانوستانیان كردووە نەك بەرژەوەندیی گەلی عێراق و گەلی كوردستان. من پێم باشە كە دانوستانەكان بۆ بەرژەوەندی هەموو عێراق بێت بە كوردستانیشەوە نەك تەنها بۆ بەرژەوەندەی دەسەڵاتدارانی عێراق و هەرێم. ئەمڕۆ پڕۆسەی چاكسازیی لە عێراق و هەرێمی كوردستان بریتییە لە پڕۆسەی دیموكراتیزەكردن، بەبێ ئەوە هیچ چاكسازییەك سەقامگیر نابێت. گلەیی زۆر هەیە لە دەسەڵاتدارانی بەغدا كە گوێیان نەداوەتە ئەوەی حكومەتی هەرێم چ كارێكی بەرامبەر بە گەلەكەی خۆی ئەنجام داوە. دەبێت بنەمای پەیوەندی نێوان هەولێر و بەغدا پەیوەست بێت بە بەرژەوەندی هەموو گەلانی عێراق بە عەرەب و كورد و هەموو پێكهاتەكانی دیكەشەوە. پێموایە گەلی كورد مافی چارەنووسی خۆی هەیە و دەشبێت ئەو مافە وەربگرێت زوو بێت یاخود درەنگ، بەڵام داوای ئەوە لە مستەفا كازمی ناكرێت، بەڵكو ئەو داوایە دەبێت ئاڕاستەی عێراقێكی دیموكراتی بكرێت. ئەوەی ئەمڕۆ داواكراوە بوونی پەیوەندییەكی هاوسەنگە لە نێوان هەولێر و بەغدا كە هیچ لایەك تێیدا مەغدور نەبێت و گەشە بدات بە دیموكراسی. دەمەوێت بڵێم كێشەی دیموكراسی لە عێراقدا ئاسانترە بە بەراورد بە هەرێمی كوردستان، لە ماوەی 15 ساڵی ڕابردوودا شەش سەرۆك وەزیران لە بەغدا گۆڕدراون، بەڵام لە هەرێمی كوردستان لە ماوەی 29 ساڵی ڕابردوو هەموو شتێك بەدەست هەردوو خێزانی دەسەڵاتداربووە و هیچ كەس چانسی نییە. داوا لە كاربەدەستانی هەرێم دەكەم هیچ نەبێت لەوەدا چاو لە بەغدا بكەن.