پەرەگراف- سورکێو محەمەد
قوباد تاڵەبانی چووەتە گەڕێكی دانوستانی چڕو ماوە درێژ لەگەڵ بەغداد، ئەو دەیەوێت بە دەستی بەتاڵ نەگەڕێتەوەو ئەنجامی گفتوگۆكانی گیرفانی مووچەخۆرانی هەرێم گەرم بكاتەوە، دۆخەكە بڕیاری یەكلاكەرەوەی دەوێت بۆ مەلەفێك كە سەردەمانێك جێی شانازیی دەسەڵاتدارانی هەرێم بەتایبەت پارتی بووە، ئەویش هەناردەی نەوت‌و ئابوریی سەربەخۆیە.
تاڵەبانی كە سەرۆكایەتی شاندی دانوستانكاری كورد دەكات لە نێوانی دوو بەرداشدایە كە هەڵبژاردنی هەركامیان بێسەرئێشە نابێت، بەڵام ئامانجەكە بەدەستهێنانی پارەیە لە ئێستادا بۆ مووچەی مانگانە.
گفتوگۆكانی ئەمجارەی شاندی كوردی كە نزیكەی دوو هەفتەیە لە بەغدادن جیاوازە، تێڕوانینی دژە كوردو هەرێمی كوردستان لە پەرلەمان‌و گۆڕەپانی سیاسی عێراق لە بەهێزبووندایەو ئەو بێمتمانەییەی بەهۆی جێبەجێ نەكردنی ڕێككەوتنەكانی پێشووترەوە دروست بووە، باری سەرشانی شاندەكەی قورستر كردووە.
لایەنە عێراقییەكان خاڵی لاوازی هەرێمی كوردستان دەزانن كە نەبوونی پارەیە بۆ مووچەو ناڕەزایی فراوانی شەقامی كوردیی لێكەوتووەتەوە، لەگەڵ خراپیی دۆخی دارایی حكومەتی ناوەند لە بەغداد، ناشیانەوێت وەك ساڵانی ڕابردوو مامەڵە لەگەڵ هەرێم بكەن.
"ڕای بەهێزو زاڵ لەناو لایەنە عێراقییەكان ئەوەیە هیچ پارەیەك بە بەلاش نەدرێتە هەرێمی كوردستان، بەپێی ڕێژەی ڕادەستكردنی نەوت‌و داهاتی ناوخۆی هەرێم پارە بنێرن، یان هەر پارەیەكی زیاتر لەوە بنێرن كە لە هەرێم دەستیان دەكەوێت ئەوا لەسەر حسابی قەوارەی هەرێم‌و بەهێزبوونەوەی ناوەندبێت" ئەمە وتەی سەرچاوەیەكی باڵای كوردە بۆ پەرەگراف كە ئاگاداری وردەكاریی گفتوگۆكانە.
ئەو سەرچاوەیە باسی لەوەش كرد، قوباد تاڵەبانی‌و شاندی هەرێم زۆر بە "نەرمی‌و دیبلۆماسییانە" گفتوگۆ دەكەن، بەڵام لایەنە عێراقییەكان زۆر تووندن‌و بە ڕوونی دژایەتی هەرێمی كوردستان دەكەن، "تەنانەت قوباد تاڵەبانی بۆ ڕاكێشانی سەرنجیان باسی ئەوەی بۆ كردوون كە كورد ڕۆڵی هەبووە لە دروستكردنەوەی عێراقی نوێداو باوكی(مام جەلال) كاری لەگەڵدا كردوون‌و ڕۆڵی هەبووە لە دانانی دەستووری وڵات".
ئەو سەرچاوانەی پەرەگراف قسەی لەگەڵدا كردوون، سەرجەمیان باسلەوە دەكەن ڕای لایەنە عەرەبییەكان بەرامبەر كوردو هەرێمی كوردستان گۆڕاوە بە ئاڕاستەی دژایەتیی هەرێم، بۆئەوەش هەڵبژاردنی داهاتوو بە هۆكار دەزانن كە بڕیارە ساڵی داهاتوو ئەنجامبدرێت، چونكە هەر لایەنێك تووندتر دژی هەرێم قسە بكات زیاتر شەقامی عێراقی بەلای خۆیدا ڕادەكێشێت.
قوباد تاڵەبانی‌و شاندەكەی ئەو ڕۆژەی بەرەو بەغداد بەڕێكەوتن، حكومەتی هەرێم ڕایگەیاند، دەسەڵاتی تەواویان پێدراوە.
ئەركی شاندەكە ڕێككەوتن‌و یەكلایی كردنەوەی مەلەفێكی ئاڵۆزو پڕ گرێ‌و ڕەخنەی خەڵكە، ئەویش ئابوری سەربەخۆو هەناردەی نەوتە كە پارتی دیموكرات‌و بە دیاریكراوی نێچیرڤان بارزانی ئەندازیاری ئەو مەلەفەیە، تاڵەبانی لە كۆبوونەوەی لەگەڵ بەرپرسانی كورد لە بەغداد، بە ڕوونی بۆچوونی خۆی خستووەتەڕوو.
"كاك قوباد لەلایەك پێیباشە مەلەفی نەوتی هەرێم بەتەواوەتیی ڕادەستی بەغداد بكرێت، بەڵام وتویەتی ڕادەستی كێی بكەین؟ ئەمانە ئێستا ئاوا دژی هەرێم‌و گەشەكردنەكەی بن، ئەگەر نەوتیان ڕادەست بكەین ئەوكات چۆن دەبن؟ ئەی لە داهاتووی دووردا چۆن بتوانین نەوتەكەمان وەربگرینەوە؟ بۆئەوەش نمونەی كەركوكی هێناوەتەوە. لەلایەكی دیكەش پێیباشە بگەڕێنەوەو لە ناوخۆی هەرێم چاكسازیی بكەن‌و دەروازەكان ڕێكبخەنەوەو بتوانن لەو ڕێیەوەو بەبێ بەغداد مووچە دابین بكەن، بەڵام ئەمەش ئاستەنگی خۆی هەیە" سەرچاوەیەكی بەشدار لە كۆبوونەوەكانی قوباد تاڵەبانی لە بەغداد وای وت.
ئەو سەرچاوەیە وتیشی "قوباد تاڵەبانی خۆی لەگەڵ هەنگاوی دووەمدایەو ئەوەی بەلاوە باشترە بۆ پێگەی هەرێمی كوردستان‌و داهاتووەكەی كە چاكسازیی ڕیشەیی بكەن‌و پشت بە داهاتی هەرێم ببەستن نەك بەغداد، بەڵام كێشەكە ئەوەیە چاكسازی ناوخۆیی هەنگاوێك نییە بە خێرایی داهاتی پێ زیاد بكرێت، هەرێم پێویستی بە پارەیە بۆ مووچە لە ئێستادا نەك هەنگاوێك كە لە داهاتوودا داهاتی بۆ زیاد بكات، هەربۆیە پرسەكە لەنێوان ئەم دوو بەرداشەدا ماوەتەوە".
بە وتەی ئەو سەرچاوەیە، هەرئەوەشە وایكردووە قوباد تاڵەبانی‌و شاندەكەی نایانەوێت بە دەستی بەتاڵ لە بەغداد بگەڕێنەوە، "لانیكەم دەیانەوێت پارەی مووچەی مانگێك لە بەغداد وەربگرن لە چوارچێوەی گفتوگۆكانی جێبەجێ كردنی یاسای قەرز، پاشان بۆ بودجەی ساڵی 2021 ڕێككەوتنی نوێ بكرێت‌و هاوشانی ئەوە لە ناوخۆی هەرێم چاكسازی ڕیشەیی‌و خۆڕێكخستنەوە ئەنجام بدەن تا لەو دۆخە نالەبارە دەربچن‌و وابكەن بۆ ساڵانی داهاتوو بەبێ بەغداد لەسەر پێی خۆیان بوەستن".
ئەنجامدانی چاكسازیی لەناوخۆی هەرێم داواكاریی هەموو حیزبەكانە بە پارتی‌و یەكێتیشەوە، بەڵام هەنگاوەن جێی ئومێدی ئەو پەرلەمانتارانەی كوردستان نین كە چاودێریی پڕۆسەكە دەكەن، بەتایبەت پەرلەمانتارانی ئۆپۆزسیۆن‌و بزووتنەوەی گۆڕان كە بەردەوام ڕەخنەیان هەیەو باسلە گەندەڵیی‌و بەهەدەردانی چەند ملیۆن دۆلاریی مانگانە دەكەن لە داهاتی هەرێم‌و دەروازە سنورییەكان.
كۆبوونەوەكانی شاندی كورد لە بەغداد لەسەر دوو ئاستن، یەكەمیان بۆ جێبەجێ كردنی یاسای قەرزە، ئەو یاسایە لایەنە شیعەو سوننەكان لە پەرلەمانی عێراق بەبێ خواستی كورد تێیانپەڕاند، ناردنی ٣٢٠ ملیار دینارەكەی مووچەی مانگانەی هەرێمی مەرجدار كردووە بە؛ ڕادەستكردنی ھەناردەی نەوت بە بەغداد بەو بڕەی كۆمپانیای سۆمۆ دیاریی دەكات لەگەڵ ڕادەستكردنی داھاتە نانەوتییەكان بە بەغداد.
هەرچەندە هەرێمی كوردستان ئامادەیە ئەو یاسایە جێبەجێ بكات، بەڵام بەوتەی بەرپرسێكی باڵای كورد بۆ پەرەگراف "لایەنی عێراقی دەستی دەستییان پێدەكات لە گفتوگۆكاندا، داواكارییەكانی عێراق سنووری نییە، داوای هەرچییەك دەكەن شاندی هەرێم دەیخاتە بەردەستیان‌و ڕەزامەند دەبێت، بەڵام ئەوان دواتر داوای شتێكی دیكە دەكەن‌و بەوجۆرە كۆبوونەوەكان درێژە دەكێشن بەبێ گەیشتنە ئەنجام".
بەشێكی دیكە لە گفتوگۆكانی شاندی هەرێم لە بەغداد، ڕێككەوتنە لەسەر بودجەی ساڵی 2021و پشكی هەرێم‌و مەرج‌و پابەندییەكان، هێشتا ڕێككەوتنی كۆنكرێتیی لەسەر هیچكام لەو دوو ئاستەی گفتوگۆكان نەكراوەو ئەنجام دیار نییە.
حكومەتی عێراق ئامادەی ڕێككەوتنە لەسەر بودجەی 2021 لەو ڕووەوەو تۆپەكە دەخاتە گۆڕەپانی پەرلەمانی عێراق، بەڵام لەوێ لەوێ ئاڕاستەی بەهێز دژی هەرێمە، بەرپرسە كوردەكە وتی، لە پڕۆژەی بودجەكەدا كە ئەم هەفتەیە ڕەوانەی پەرلەمانی دەكات پشكی هەرێمی دیاریكردووە بە لەسەدا 12.67 لە بەرامبەر ڕادەستكردنی 250 هەزار بەرمیل نەوت‌و نیوەی داهاتی ناوخۆی هەرێم، ئەمەش نزیكە لە ڕێككەوتنی ساڵانی ڕابردوو، بەڵام شەڕەكە لە پەرلەمان ئاسان نییەو پەرلەمانتارە عەرەبەكان هەوڵدەدەن لەسەر هەرێمی كوردستانی قورستر بكەن.
"دۆخەكە بەجۆرێكە لە كۆبوونەوەكانیشدا هەر بەرپرسێكی عەرەب بە باش قسە بكات بە ئاڕاستەی گرنگیی ڕێككەوتن لەگەڵ هەرێم، لەلایەن كوتلە سیاسییەكانەوە لێپرسینەوەی لەگەڵدا دەكرێت. ئەوان خراپیی دۆخی هەرێمیان قۆستووەتەوە بۆ لێدان‌و بچووككردنەوەی، هەرچەندە دۆخی خۆیشیان خراپەو لە كۆبوونەوەیەكی ئەمدواییەدا لایەنی عێراقی بە ڕوونی بە شاندەكەی هەرێمیان وتووە پارەی نەختینەمان نییە بتاندەینێ‌و دۆخی ئابوریمان خراپە" بەرپرسە باڵاكەی كورد لە بەغداد وای وت.
ئێستا چاوەكان لەسەر دوا هەنگاو و گەڕانەوەی شاندەكەی هەرێمن لە بەغداد، بەدەستی پڕو گەرمكردنەوەی گیرفانی مووچەخۆران دەگەڕێنەوە‌و مووچە لە دڵەڕاوكێی هات‌و نەهات‌و لێبڕین دەرباز دەكەن، یاخود حكومەتی هەرێم بە پەنا بۆ زیادكردنی ڕێژەی لێبڕینی مووچە دەدات‌و توڕەیی خەڵك بەرەو هەڵكشانی زیاتر دەبات؟.