پەرەگراف- هەڤاڵ غالب
لە دوای هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی ساڵی 2009ـەوە، باس و خواسی گەرمی شەقام و نێو خەڵك مشتومڕ و شەڕی ئۆپۆزسیۆن بوو لە دانیشتنەكانی پەرلەماندا، بەپێچەوانەی ئێستاوە، كە هێزەكانی دەرەوەی حكومەت خۆیشیان لە هێز و كاریگەرییان ڕازیی نین.
ئۆپۆزسیۆنەكەی جاران، بە سەركردایەتی بزوتنەوەی گۆڕان و كۆمەڵ و یەكگرتووی ئیسلامی بە زیاتر لە 40 كورسی لە كۆی 111 كورسی پەرلەمان لە شێوەی بەرەیەكدا پێكهێنرا، بەشداریی چالاكیان هەبوو لە پەرلەمان و كاریگەرییان لەسەر شەقامیش دانا.
ئێستا كە حزبەكانی دەرەوەی حكومەت و ئەو پەرلەمانتارانەی وەك ئۆپۆزسیۆن دەردەكەون، نزیكەی هەمان ژمارەی كورسی ئۆپۆزسیۆنی ئەوكاتیان بەدەستەوەیە، بەڵام لە دەنگدانەوەو كاریگەرییدا كەمترین دەنگدانەوەیان هەیە بەراورد بە ساڵی 2009.
ئەبوبەكر هەڵەدنی، پەرلەمانتار و ئەندامی سەركردایەتی یەكگرتوی ئیسلامی، پێیوایە نەمانی ئەو مۆدێلەی ئۆپۆزسیۆن هۆكاری چۆنایەتی و چەندایەتی هەیە، لە ڕووی چەندایەتیەوە "كەمبونەوەی كورسیەكانی ئۆپۆزسیۆن بوو لە ڕووی چۆنایەتیشەوە خەڵك ماندووكرا و بەرهەمی ماندبوونی ئۆپۆزسیۆنی نەچنییەوە".
"ئەو دۆخەی دەسەڵات بە قەیران و پاشەكەوت خولقاندی و لەسەرووی هەموویەوە تەزویر و ساختەكاری لە هەڵبژاردنەكان، وایكرد خەڵك بگاتە ئەو باوەڕەی پشتیوانی لە ئۆپۆزسیۆن بكات یان نەكات هیچ ناگۆڕێت، بەتایبەت كە هەردوو حزبی دەسەڵات لەسەر ئاستی كەسی دووەمیان وتویانە ئەگەر یەك كورسی بەدەستبهێنن دەسەڵات چۆڵناكەن" هەڵەدنی وای وت.
هەواڵی دانیشتنی پەرلەمانی كوردستان، زۆرترینیان كاردانەوەی بەدوادا دەهات لە چوار ساڵی دوای هەڵبژاردنی 2009دا، بەهۆی قسەی توندو مشتومڕ و گفتوگۆ گەرمەكانی ئۆپۆزسیۆنەوە.
پەرلەمانتارەكەی یەكگرتوو، دەڵێت"دەسەڵات هەمیشە كاری لەسەر بێ ئومێدكردنی هاوڵاتیان كردووە، لەهەمان كاتدا ئۆپۆزسیۆنیش هەندێك هەڵەی كردووە كە لە هەندێك مەوقیفدا كارێكیان كردووە نەدەبوو بیكەن لەسەرووی هەموو هەڵەكانەوە، دەسەڵات سەنتەربوون نەك كۆمەڵگە سەنتەر، دەبوو كاریان لەسەر كۆمەڵگا بكردایە نەك هەناسەبڕكێیان بوایە بۆ دەسەڵات".
لە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی 2013دا، حزبە پێكهێنەرەكانی ئۆپۆزسیۆن گەرچی ژمارەی كورسییەكانیان پێكەوە زیادیكرد و گەیشتە زیاتر لە 40 كورسی، بەڵام پەرت بون و لە بەرەیەكدا نەمان، بەهۆی بەشداریی گۆڕان لە دەسەڵات.
بەبڕوای عومەر گوڵپی، ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لە فراكسیۆنی كۆمەڵ، "هێزو لاوازیی ئۆپۆزسیۆن لە هەر وڵاتێكی دونیا، بێجگە وابەستەیی بە سیستم‌و گەشەی سیاسی‌‌و جێگیریی دامەزراوەكان‌و سەربەخۆیی دەسەڵاتەكان، وابەستەیە بە ژمارەی كورسییەكانی هەر هێزێكی ئۆپۆزسیۆنەوە".
لەم خولەی پەرلەماندا ئۆپۆزسیۆن خاوەنی تەنها ١٥ كورسییە، بەڵام لە زۆر پرسدا ژمارەیەك لە پەرلەمانتارانی یەكێتی‌و گۆڕان وەك ئۆپۆزسیۆن كار دەكەن‌و هەڵوێست وەردەگرن، بەوەش ئەو ژمارەیە دەبێت بە زیاتر لە دوو ئەوەندە.
گوڵپی بۆ پەرەگراف وتی "جیاوازیی گەورەی لاوازیی و بەهێزیی لە جیاوازی ٤١ كورسی جاران و ١٥ كورسی ئێستاوە دێت بە پلەی یەكەم، ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆ بایكۆتی هاوڵاتیان لە كۆتا خولی هەڵبژاردنەكان، ئەگەرنا هێزەكانی ئۆپۆزسیۆن‌و بەتایبەت ئێمە وەك كۆمەڵ، ئاست‌و ئەداو كارمان زیاترە لە قەبارەی خۆمان، هەموو ئەوەی لە دەسەڵاتمانەو زیاتریش لە پەرلەمان بەكارمانهێناوە بۆ چاودێریی كارەكانی حكومەت".
پەرلەمانتارەكەی كۆمەڵ دەڵێت، كێشەكە تەنها ئۆپۆزسیۆن و قەبارەكەی نییە، بەڵكو ئەو لاوازییە، "بەشێكی زۆری وابەستەی لاوازیی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانە كە بونەتە هۆی ئەوەی پەرلەمان نەتوانێت لە ئاست چاوەڕوانی خەڵكدا بێت".
لە هەڵبژاردنی 2018ی پەرلەماندا، جوڵانەوەی نەوەی نوێ بە هەشت كورسی لەگەڵ كۆمەڵ و یەكگرتوو لە دەرەوەی دەسەڵاتدا مانەوە و وەك ئۆپۆزسیۆن خۆیان ناساند، بەڵام كەمترین چالاكییان لە شەقامدا هەیە.
ئەوەش هاوكاتە لەگەڵ چەندین قەیرانی جیاواز لە هەرێمی كوردستان و بارودۆخێكی خراپی ئابوری و گوزەران بەراورد بە 12 ساڵ لەمەوبەر.
لەتیف فاتیح فەرەج، نوسەر و چاودێری سیاسی پێیوایە هۆكارەكانی نەمانی ئۆپۆزسۆنی كارا دەگەڕێتەوە بۆ چەند خاڵێك، لەوانە "دەسەڵات كاری بۆ كڕینی كارەكتەرەكان كرد و ئێستا بەشێك لە كەسە كاریگەرەكان كەسانی دەستەمۆ و كڕدراون، ئەو پارەیەی كە دەبێت بۆ خزمەتی هاوڵاتیان بەكار بهێنرێت بۆ كڕینی خەڵك بەكارهات".
بەوتەی ئەو چاودێرە بۆ پەرەگراف، ئۆپۆزسیۆن نەیتوانیوە دەست لەگەڵ تەزویر و ساختەكاری دەسەڵات نەرم بكات، چونكە كورسیەكانی ئۆپۆزسیۆن زیاتربوون، بەڵام تەزویریان لێكرا، "نەبونی پەیوەندیی ڕێكخراو لەنێوان ئۆپۆزسیۆن خۆشیاندا بۆ نمونە دابەشبونی یەكگرتوو لەبابەتی سەرۆكایەتی هەرێمدا هۆكارێكە، لەسەروی هەموو هۆكارەكانیشەوە خەڵك نائومێد بووە".
بەبڕوای لەتیف فاتیح فەرەج، دەنگی ناڕازیی زۆرە لە كوردستاندا، ئەو، خۆپیشاندانەكانی مانگی 12ی ساڵی ڕابردوو بە باشترین ئۆپۆزسیۆن دەزانێت و دەڵێت " بەڵام ڕێكنەخراون، بۆیە لە ئایندەدا ڕەنگە خەڵكی تر بێنە پێشەوە".