ئەو ئاواتەی نەگەیشتە نیوەی ڕێگا؛ تراژیدیای ڕوداوەكانی هاتوچۆ لە چیرۆكی دوو گەنجدا

17-01-2019 02:16
ڕوداوێكی هاتوچۆ لە سنوری قەزای چەمچەماڵ. وێنە؛ هاتوچۆی چەمچەماڵ.

پەرەگراف- هەڤاڵ زەنگەنە

عەلی و كاروان لەخۆشی گەیشتن بەو شوێنەی چەندین ساڵ هەوڵیان بۆی دا، كەمتر ئاگاداری خێرایی ئۆتۆمبێلەكە بون و لەنیوەی ڕێگاكەیاندا، بەهۆی ڕوداوێكەوە هەموو هیواو ئاواتێكیان لەدەستدا.

ئۆتۆمبێلەكە كاروان بەهادین شۆفێریەتی، عەلی ڕەئوفی هاوڕێی لە كوشنی تەنیشتیەوە دانیشتووەو پێكەوە بەرەو كەركوك كەوتونەتەڕێ، خێراییەكەیان ئەوەندەی ئاگایان لێیە گەیشتووەتە سەرو 160كیلۆمەتر لە كاتژمێرێكدا.

ئەو دوو هاوڕێیە، تازە نمرەی دواقۆناغی ئامادەییان وەرگرتووە، دڵخۆش و پەلەیانە بگەنە زانكۆیەكی ئەهلی لە كەركوك، تا فۆڕمی خوێندنی باڵا وەربگرن.

ئۆتۆمبێلەكەیان لە جۆری ئۆپڵ بوو، لە قەزای چەمچەماڵەوە بەڕێكەوتن‌و تا نزیك گوندی باشبڵاغی ناحیەی قەرەهەنجیر سەر بە كەركوك، كە نزیكەی نیوەی ڕێگاكە بوو، هیچ ڕوینەدا، لە پڕ، بە چەند چركەیەك هەموو شتێك گۆڕا.

"داوای چەند پێداویستییەك لە كاروان كرابوو بۆ وەرگرتنی فۆڕمی زانكۆ، كە پێداویستیەكانمان تەواو كرد زۆر بەخێرایی، لە سەروی 160كم/سەعات، بەرەو كەركوك ڕۆیشتین و لە پڕ توشی ڕوداوی هاتوچۆ بووین، ئۆتۆمبێلەكە وەرگەڕا" عەلی ڕەئوف، 22 ساڵ، بۆ پەرگراف وای وت.

لەو ڕووداوەی ساڵی ڕابردودا، كاروان بەهادین، كە هێشتا لە سەرەتای بەهاری تەمەنیدا بوو گیانی لەدەستدا، عەلی هاوڕێشی سێ مانگ كەوتە بێ هۆشییەوە.

بەپێی ئامارە فەرمییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان، ساڵانە بەهۆی ڕوداوەكانی هاتوچۆوە سەدان كەس گیان لەدەستدەدەن و هەزارانیش برینداردەبن، ئەوەش چەند هۆكارێكی هەیە.

عەقید ئەسعەد مەلا كەریم، بەرێوەبەری پلاندانان و وتەبێژی هاتوچۆی گشتی هەرێم بۆ پەرەگراف وتی"لە ساڵی 2018دا چوار هەزار و 175 ڕووداوی هاتوچۆ تۆماركراون لە پارێزگاكانی هەرێم، بەهۆیەوە 650 هاوڵاتی گیانیان لەدەستداوە، جگە لە برینداربونی چوار هەزار و 800 هاوڵاتی."

بەراورد بە پێشتر، لە ساڵی ڕابردودا قوربانییانی ڕوداوەكانی هاتوچۆ كەمتر بوون، بەوپێیەی لە 2017دا لە ڕوداوەكاندا 690 كەس گیانیان لەدەستدا و 5 هەزار بریندار هەبوون.

كەم هەفتە هەیە، لە ڕێگاكانی دەرەوەی نێوان شارەكانی هەرێمی كوردستان، تەنانەت لەناوشاریش، هاوڵاتیان بەهۆی ڕوداوەكانەوە نەبنە قوربانی.

عەلی ڕەئوف و كاروان بەهادینی هاوڕێی، بەشێك لەو ڕووداوە تراژیدییانە بون، كە بە ئاواتی خوێندن بون لە كۆلێژی نەوت، بەڵام قەت نەگەیشتنە زانكۆ.

دوای سێ مانگ لە بێ هۆشی، كاتێك عەلی چاوەكانی دەكاتەوە، كەسوكاری هەواڵی مەرگی هاوڕێكەی لێ دەشارنەوە، تا دواتر دەیزانێت و بە ئێستاشەوە، نەهاتۆتەوە سەر خۆی.

زۆرێك لە ڕێگا سەرەكییەكان، ساڵانێك بە ڕێگای مەرگ ناودەبران، بەهۆی زۆریی قوربانیانی ڕوداوی هاتوچۆوە، لە نێویاندا ڕێگای نێوان سلێمانی بەرەو قەزای كەلار، كە بەهۆیەوە لە هەفتەكانی ڕابردودا چالاكوانان هەڵمەتێكی ناڕەزایی و هۆشیارییان دەستپێكرد.

"كەی سەرەی من دێت؟"، ئەو ڕستە پرسیارییەیە بە وێنەی ئەو ئۆتۆمبێلانەی توشی ڕوداوی هاتوچۆ بوون، لەسەر كاغەزی بچوك و پۆستەر چاپكران و بوون بە دروشمی هەڵمەتەكەی چالاكوانان، بە تایبەت لە میدیا و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا.

كۆسار عومەر، سەرپەرشتیاریی هەڵمەتەكە بۆ پەرەگراف وتی"ڕوداوەكانی هاتوچۆ ڕوو لەزیادبوونن، ئەمەش هۆكاری خراپی ڕێگاوبان و گونجاو بەكارنەهێنانی ڕێگاكانن لەلایەن شۆفێرانەوە، بۆیە هەڵمەتی هۆشیاریمان ئەنجامدا."

ئامانجی سەرەكی ئەو هەڵمەتە، بیرهێنانەوەی ڕوداوەكانە بۆ شۆفێران و حكومەتی هەرێم، چونكە بەهۆی ڕوداوەكانەوە، هەمو خێزانێك چاوەڕێی گەڕانەوەی تەرم یان بریندارێكە لە ڕێگاكانی دەرەوە، بەوتەی كۆسار.

هەڵمەتەكە لە گەرمیانەوە دەستیپێكرد، گەیشتە هەولێر و سلێمانی و ناوچەكانی تر، خەڵك بە دروشمی "كەی سەرەی من دێت؟" وێنەكانی خۆیان بڵاوكردەوە و بەشداربون.

كۆسار عومەر ڕونیكردەوە لە ئیستادا قۆناغی یەكەمی هەڵمەتەكە تەوابووە، كە گەیاندنی پەیامەكە بوو، قۆناغ بە قۆناغ بەردەوامی دەبێت و لە داهاتوودا، پێشانگای وێنەیی و شانۆ و چالاكی لەسەر شەقامەكان ئەنجامدەدەن.

قسەی خەڵك، لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و لەكاتی هەر ڕوداوێكدا ئەوەیە، جگە لەوەی پێویستە شۆفێر پابەندی ڕێنماییەكان بێت، پێویستە حكومەتیش بە چاككردنی ڕێگاوبانەكان بەرپرسیارێتی هەڵبگرێت.

زۆربەی ڕێگا سەرەكییەكان، بۆ هەر كەسێك بە ئۆتۆمبێل هاتوچۆی پێیاندا كردبێت، ڕونە پڕن لە تاسە و چاڵی گەورە، جگە لە نەبونی هێما پێویستەكانی هاتوچۆ.

هاتوچۆی هەرێم بۆ داهاتوو دوو جۆر پلانی هەیە، هەنوكەیی و درێژخایەن، یەكەمیان بۆ ئەو شوێنانەیە ڕوداوەكانی زۆرن و دوەمیان ستراتیژییە و لە دەسەڵاتی حكومەت و كۆی وەزارەتەكانیدایە جێبەجێی بكەن.

"ڕوداوەكانی هاتوچۆ سەدا 60یان هۆكارەكەی تیژڕەوییە، سەدا 30 هۆكاری كەمتەرخەمییە و سەدا 10 هۆكاری ڕێگاوبانەكان و كەموكورتی ئۆتۆمبێلە" عەقید ئەسعەد مەلا كەریم وادەڵێت.

بەرێوەبەری پلاندانان‌و وتەبێژی هاتوچۆی گشتی هەرێم پێیوایە ئەگەر ڕێگاوبانەكان ستاندارد بونایە، ئەوا ڕوداوەكان كەمتر دەبوون، ڕونیشیكردەوە لە ساڵی ڕابردودا داهاتی هاتوچۆ زیاتر لە 300 ملیار دینار بوە و بەڕێوەبەرایەتی پارێزگاكان دەتوانن سەدا 17ی بۆ كەرتی هاتوچۆ خەرج بكەن.

لە هەرێمی كوردستان، زیاتر لە ملیۆن و نیوێك ئۆتۆمبێل هەیە بە هەموو جۆرەكانیەوە و ئەوانەی هاوردە دەكرێن، جگە لە كیلۆمەتر سفر و نوێ، ئەوانیتر دەستی دووە و زۆرینەیان لە وڵاتانی ئەوروپا و ئەمەریكا توشی ڕوداوی هاتوچۆ بون.

عەلی ڕەئوف، ئێستا تەنیاو دوور لە كاروان-ی هاوڕێی هیچ خۆشحاڵییەكی نەماوە بۆ زانكۆو نەیتوانی بەردەوامیی بە خوێندنیش بدات، "بەهۆی ڕوداوەكەوە زەبرێكی توند بەر سەرم كەوتووە"، ئەو هێشتا چاوەڕێی نەشتەرگەریی دیكەیە تا بگەڕێتەوە سەر باری ئاسایی.