پەرەگراف- هەڤاڵ زەنگەنە
دوای ئەوەی لە هەرێمی کوردستان هیچ ئومێدێکی نەما هاوسەرگیریی بکاتەوە، قادر مەجید رویکردە کەرکوک و بەپێی یاساکانی عێراق بەبێ هیچ بەربەستێک ژنی دووەمی هێنا، هەر ئەو کارئاسانییە، دەیان کێشە و دۆسیەی لە دادگاکانی هەرێمی کوردستاندا کۆکردووەتەوە.
بەپێی بەدواداچونەکانی پەرەگراف، زۆرینەی ئەو پیاوانەی دەیانەوێت زیاتر لە جارێک هاوسەرگیریی بکەن، بەهۆی بەربەست و ڕێگرییەکانەوە لە هەرێم، هانا بۆ دادگای ناوچەکانی جێناکۆک و پارێزگاکانی تری عێراق دەبەن.
"خزمێکم ڕێنمایی کردم بچمە دادگای کەرکوک و لەوێ پارێزەرێکم گرت لە بەرامبەر بڕێک پارەدا هەموو کارەکانی بۆ تەواوکردم بۆ مارەبڕینی ژنی دووەم، چومە بەردەمی دادوەر و هیچ پرسیارێَکی لێنەکردم دەربارەی ژنی یەکەم، زانیشی ژنی ترم هەیەو هەموو کارئاسانییەکم بۆ کرا"، قادر مەجید، 55 ساڵ، بۆ پەرەگراف وای وت.
ئەو هاوڵاتییەی نیشتەجێی هەرێم، لە هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا هاوسەرگیری یەکەمی ئەنجامداوەو باوکی پێنج منداڵە، بەوتەی خۆی، بۆ هاوسەرگیریی دووەم، ڕەزامەندی ژنی یەکەمی وەرگرتووە، بەڵام لەبەر نەبونی هۆکارێکی بڕواپێکراو، لە دادگاکانی هەرێم کاروبارەکانی ئەو هاوسەرگیرییەی بۆ ڕایینەکراوە.
لە هەرێمی کوردستان نابێت زیاد لە هاوسەرگیرییەک بکرێت مەگەر بەڕێگەپیدانی دادوەربێت، ئەوەش لەچوارچێوەی چەند مەرجێکدا، بەپێی هەمواری جێبەجێکردنی یاسای باری کەسێتی ژمارە 188ی ساڵی 1959ی عێراق.
لەو هەموارەدا کە ساڵی 2008 پەرلەمانی کوردستان پەسەندیکردووە، باسی لە چەند مەرجێک کردووە، لەوانە ڕەزامەندی هاوسەری یەکەم، نەخۆشکەوتنی ژنەکە بەجۆرێک ببێتە ڕێگر لەسەرجێیی یان نەزۆکی یاخود ئومێدی چاکبونەوەی نەبێت، توانای دارایی پیاوەکە بۆ دوو ژن، پڕکردنەوەی بەڵێننامەی دادپەروەری لەنێوان ژنەکاندا و هەروەها نابێت ژنەکە پێشتر ئەو مەرجەی هەبوبێت کە هەوێی بەسەردا نەیەت.
یاساکە سزای شەش مانگ بۆ ساڵێک زیندانی و 10 ملیۆن غەرامەی داناوە بۆ ئەو کەسانەی بەپێچەوانەی ئەو مەرجانەوە هاوسەرگیری دووەم ئەنجامدەدەن.
سەلار سالار، کاری پارێزەریی دەکات لە هەرێم و ئاگاداری بەشێک لە کێشەکانی هاوسەرگیرییە، بۆ پەرەگراف وتی"بەوپێیەی لە دادگاکانی عێراق کارئاسانی بۆ هێنانی ژنی دووەم کراوە، زۆرجار کێشەکان دووبارە لەگەڵ ژنی یەکەمی دێنەوە لای ئێمە لە دادگاکانی هەرێم."
"ناکۆکی یاسای هەرێم لەگەڵ یاسای حکومەتی فیدراڵی وەک چەکێکی دوو سەرەیە، یاساکەی هەرێم هەرچەند لە بەرژەوەندی ژنانە، بەڵام نەیتوانیوە دیاردەکە بنەبڕبکات و پیاوان زۆر بەئاسانی لە دادگاکانی عێراق ژنی دووەم مارەدەبڕن."
ئەو پارێزەرە ئاماژەی بەنمونەیەکی کێشەکانی هاوسەرگیری دوەم کرد کە "ئەگەرچی زۆرجار پیاوان بە دزییەوە ژنی دووەم دەهێنن لە کاتی ئاشکرابونیدا غەرامەکە دەدەن و هەندێکجار پیاوان بەهۆی سکاڵاکردنەوە ژنی یەکەمیان تەڵاق دەدەن بەشێوەی غیابی."
بەپێی یاسای باری کەسێتیی کارپێکراو لەدادگاکانی کەرکوک و عێراق، هاوسەرگیری دووەم تەنیا پێویستی بە ڕەزامەندی دادوەر هەیە بەدوو مەرج، ئەویش توانای باشی دارایی پیاوەکەو هەبونی بەرژەوەندییەکی گونجاو و شەرعی لەو پڕۆسەیەدا.
بەدەر لەو مەرجانە، هەر لەدادگاکانی عێراق و بەپێی ئەو یاسایە، ڕێگە بەفرەژنی و زیاد لە هاوسەرگیرییەک دەدرێت ئەگەر لەگەڵ بێوەژناندا بێت.
دوو سەرچاوە لە دادگای کەرکوک بۆ پەرەگراف تەئکیدیان کردەوە کە زۆرێک لەو پیاوانەی نیازی هاوسەرگیریی دووەمیان هەیەو لەناوچەکانی خۆیان ڕێگەیان پێنادرێت، ڕویانکردۆتە دادگای ئەو شارەکە.
یەکێک لە سەرچاوەکان ئەوەشی ڕونکردەوە لەدادگای کەرکوک "هاوسەرگیری دووەم ڕەزامەندی ژنی یەکەمی ناوێت و تەنها ئاگادار دەکرێتەوە"، ئەو سەرچاوەیە پێیوایە ئەو کارەی دادگای کەرکوک "کارئاسانییە تا مارەبڕینەکانی دەرەوەی دادگا بە ڕەسمی بکرێن."
بەوپێیەی زۆربەی گرێبەستەکانی هاوسەرگیریی دووەم و زیاتر، لە ناوچەکانی جێناکۆک و دادگای پارێزگاکانی تری عێراق دەکرێن پەرەگراف نەیتوانی ئاماری وردی دەستبکەوێت.
تەلار لەتیف، ئەندامی خولی پێشوی پەرلەمان و ئەندامی سکرتاریەتی یەکێتی ژنانی کوردستان بە پەرەگراف-ی وت"سەرەڕای هەموو ئەو هەموارانەی یاسای باری کەسێتی لە هەرێم، بەڵام پێویستە جارێکیتر یاساکە هەموار بکرێتەوەو بەشێوەیەک فرەژنی قەدەغە بکرێت، چونکە تاوەکو قەدەغە نەکرێت هەر بەردەوام دەبێت."
هەروەها ئاشکرایکرد لە ئێستادا هەوڵێک هەیە بۆ ئەوەی هەرکەسێک لە دەرەوەی هەرێمی کوردستان گرێبەستی هاوسەرگیریی ئەنجامداو ئەو گرێبەستە بۆ فرەژنی بێت، ئەوا هاوسەری یەکەمی بتوانێت سکاڵا بکاتء هەموو کارێک بکرێت تا پیاوەکە ڕوبەڕوی لێپرسینەوەی یاسایی و سزا بکرێتەوە.
تەلار لەتیف داواشیکرد، هەر ژنێک نەیتوانی سکاڵا بکات ئەوا با داواکاریی گشتی ئاگاداربکاتەوە لە دۆسیەکە و بەدواداچونی بۆ دەکرێت.
بەپێی ئامارەکانی ئەنجومەنی دادوەری لە هەرێمی کوردستان، لەسەرەتای 2013وە تا کۆتایی 2017 لەڕێی دادگاکانی هەرێمەوە، لەهەرسێ پارێزگاکانی هەولێر، سلێمانی و دهۆک زیاتر لە 500 داواکاریی بۆ هاوسەرگیریی دووەم ڕەزامەندییان لەسەر دراوە.
ڕائید هیوا کەریم، وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانی لە سلێمانی بە پەرەگراف-ی وت"بەشێک لەو کێشانەی دێنە نوسینگەکانی ئێمە ئەو خێزانانەن کە پیاوەکانیان ژنی دووەمیان مارەبڕیوە لە دادگاکانی دەرەوەی هەرێم یاخود لەلای مەلا مارەیان بڕیون."
ئەو جۆرە کێشانەی پەیوەندی بەهاوسەرگیریی دووەمەوە هەیەو دەچێتە نوسینگەکانی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی، وەکو ڕائید هیوا باسیکرد دوو پەڕاویان بۆ دەکرێتەوە، بەشێکیان کێشەی خێزانیە و لای خۆیان کاری لەسەر دەکەن، پەڕاوێکیش پەیوەندی بە پۆلیسەوە هەیە و ئەوان کاری لەسەر دەکەن.
زۆرینەی ئەو پیاوانەی هاوسەرگیریی دووەم دەکەن، لەهەر بارودۆخێکدا بێت، دەقەکانی ئاینی ئیسلام بۆ پاڵپشتی ئەو هەنگاوەیان دەهێننەوە، کە ڕێگەی بەزیاد لە هاوسەرگیرییەک داوە.
قادر مەجید، کە دوای دەیان ساڵ جارێکیتر بەهۆی کارئاسانی دادگا عێراقییەکانەوە هاوسەرگیریی دووەمی بەفەرمی ئەنجامدا، بەرلەوەی بچێتە کەرکوک لەلای مامۆستایەکی ئایینی مارەبڕینی کردوو و ژنی دووەمی گواستەوە، "دادوەر وتی بۆ گواستتەوە، بەڵام هەر ئەوەندەی وت بەبێ هیچ ئیجرائاتێک و گرێبەستەکەی بۆ کردم."