تەمەنێك لە بێهۆشی و زینداندا؛ ئەو گەنجەی خەونەكەی بە سەرگەردانیی كۆتاییهات

20-02-2019 05:40
كەسێكی دەستگیركراو بە تۆمەتی ماددەی هۆشبەر لە ساڵی ڕابردوودا. وێنە؛ ئاسایشی ڕۆژئاوای سلێمانی.


پەرەگراف – هەڤاڵ زەنگەنە


هەرچی پارەی هەیە لە گیرفانی دەنێت و بە خەونی ئەوروپاوە ڕودەكاتە توركیا، هۆزان لەوێ زۆر هەوڵدەدات و ئەوەندە بەدوای قاچاخچییەكانی ڕێگادا دەڕوات، دەكەوێتەسەر ڕێگایەكی خراپ و نەك هەر خەونەكەی، تەواوی ژیانیشی لەبەریەك هەڵدەتەكێت.

ڕێك 11 ساڵ لەمەوبەر بوو، مێژوییەكی ڕەش و پڕ لە سەرگەردانی بۆ هۆزان، لەوكاتە بەدواوە هەموو ئامانجێكی دوكەڵ و هەڵمژینی ئەو ماددانە بوو كە بۆ ساتێك لە دونیا بێهۆشی دەكەن.

هۆزان، ناوی خوازراوی گەنجێكی تەمەن 32 ساڵی هەرێمی كوردستانە(نایەوێت بەناوی خۆیەوە قسە بكات)، لە 2008دا و دوای شكستهێنانی لە چونە ئەوروپا بۆ چەند جارێك، دەكەوێتە داوی ماددە هۆشبەرەكانەوە.

"ئەو كەسەی ماددەكانی بۆمان پەیدا دەكرد دەستگیركرا و ناوی هەموومانی ئاشكراكرد، بۆیە هەموومان بەو ماددەیەوە دەستگیركراین، هەرچەندە بڕێكی زۆر كەم بوو" هۆزان بۆ پەرەگراف وای وت.

ئەو گەنجە دوای گەڕانەوەی لە توركیاوە بۆ هەرێمی كوردستان، هەرچی لە ئیش و كارەكانیدا دەستیدەكەوت، لە مامەڵەی كڕین و فرۆشتن بە ئۆتۆمبێلەوە، بۆ ماددە هۆشبەرەكان دەڕۆیشت.

ماددە هۆشبەرەكان، كە بە "تیرۆری سپی" دەناسرێن، ساڵانە دەیان گەنج و هاوڵاتی كورد بەرەو سەرگەردانی دەبەن.

عەمید جەلال مینەبەگ، بەڕێوەبەری هۆبەی نەهێشتنی ماددە هۆشبەرەكان لە ئاسایشی سلێمانی بە پەرەگراف-ی وت"لەساڵی ڕابردوودا بە فەرمانی دادوەر 240 كەس بەتۆمەتی ماددەی هۆشبەر دەستگیركراون، ئەوەش كەمیكردووە بەراورد بەساڵی 2017، كە ژمارەی دەستگیركراوان 310 كەس بوون."

ئەو كەسانەی دەستگیركراون؛ هەندێكیان تاك و بەشێكیان لە شێوەی باند و گروپدا بون، ماددەكانی تلیاك، حەشیش، هیرۆیین و شیشە(كریستاڵ)یان پێبووە، تەواوی ماددەكانیش لە وڵاتانی دراوسێوە هاوردەكراون و تەنیا یەك كێڵگەی ماددەی هۆشبەر لە جۆری گیای گراس دەستی بەسەرداگیراوە، بەپێی ئامارەكانی ئاسایش.

عەمید جەلال وتی "جگە لە كورد، لەناو دەستگیركراوەكاندا تورك، فارس و عەرەب هەن، هەروەها ژنیشی تێدایەو هەموویان تۆمەتبارن بە بازرگانیی‌و بەكارهێنانی ماددە هۆشبەرەكان، بەشێكیان حوكمدراون و بەشێكیشیان پەڕاوەكانیان لە دادگایە و چاوەڕوانی دادگایین."

هۆگرانی ماددەی هۆشبەر، چارەنوسیان كەوتنەسەر شەقام و بێئاگایی یان زیندانەكانە، تا زیاتریش لەو دۆخەدا بمێننەوە زیاتر سەرگەردان دەبن.

هۆزان، چارەنوسی زووتر دەركەوت بەراورد بە توشبوانی هۆشبەر، ئەو لەگەڵ دەستگیركردنی دەڵاڵەكەیاندا كەوتە داوی هێزە ئەمنییەكانەوەو خرایە سوچی زیندانەوە.

ماوەیەك دوای گەڕانەوەی لە توركیا، ئەو گەنجە لە لایەن هێزەكانی ئاسایشەوە دەستگیركراو چەند ساڵێك لە تەمەنی گەنجێتیی، بە زیندانیی بەسەربرد.

"من بە چوار ساڵ زیندانی حوكمدرام و لە زیندان مامەوە، ئەوەش سزایەكی كەم بوو، چونكە بڕێكی كەم ماددەی هۆشبەرم پێبوو، بەڵام ئێرانییەكمان لەگەڵدا بوو سزای هەتاهەتایی درا و هەموو باندەكەش دەستگیركران"، هۆزان وای وت.

ماڵوێرانیی توشبوانی هۆشبەر هەر لە زینداندا نیە، ئەوان لە كۆمەڵگەو خێزانەكانیش دادەبڕێن، لە ڕووی كۆمەڵایەتی ڕوبەڕوی كێشەی زۆر دەبنەوە.

ئاراس هیوا، چارەسەركاری دەرونی و خوێندكاری ماستەر لە دەرونناسی بە پەرەگراف-ی وت"ماددەی هۆشبەر خۆشییەكی كاتیی بە بەكارهێنەر دەبەخشێت، بەڵام سلبیاتی زۆرەو كێشەی زۆر دوای خۆی بەجێدەهێڵێت، بەوەش دەبێتە خویەكی دوبارە."

هۆگریی ماددەكە لە دەستی توشبوەكەدا نییە، ڕۆژانە بڕێك بەكاردەهێنێت و دواتر زیادی دەكات، چونكە مێشكی داوای دەكات تا ئیتر خوی پێوەدەگرێت، بەوتەی ئاراس، هەر ئەو ماددەیە، كۆمەڵگە بەرەو پەرتەوازەیی و تێكدانی شیرازەی خێزان دەبات.

ئەو توێژەرە كۆمەڵایەتییە دەڵێت، بەكارهێنەر كاتێكی زۆر بۆ دەستكەوتنی ئەو ماددەیە خەرجدەكات و دوای بەكارهێنانیشی هەر لە گەڕاندایە بەدوای ماددەكەدا، بۆیە پەیوەندییە خێزانییەكانی تێكدەچێت و هەموو ژیانی هەر لە گەڕاندا دەبێت.

ئاراس وتی"دوای خوپێوەگریی ئەو ماددەیە لەناو كۆمەڵگەشدا ئیشوكاری لەدەستدەدات، دەكەوێتە دوای سەرچاوەی خراپ بۆ دەستكەوتنی پارە، وەكو تاوانكاریی، بۆیە ڕێژەی تاوان و تەڵاقیش زیاددەكات."

لە قەزایەكی وەكو چەمچەماڵ، تەنیا لە ماوەی ساڵێكدا توشبوان و تۆمەتبارانی ماددەی هۆشبەر بەڕێژەی زیاتر لە سەدا پەنجا زیادیكردووە، لە 2018دا لەو قەزا هاوسنوری كەركوك 34 كەس دەستگیركراون.

ڕائید زمناكۆ عەلی، وتەبێژی ئاسایشی ڕۆژئاوای سلێمانی، كە سەرپەرشتی دۆسیەی چەمچەماڵیش دەكەن بۆ پەرەگراف وتی"هەموو جۆرەكانی ماددەی هۆشبەر لەو ساڵەدا دەستی بەسەردا گیراوە و لە یەك هەڵمەتدا زیاتر لە دوو ملیۆن حەب لە چەمچەماڵ گیراون، ئەوانەیشی دەستبەسەركراون لە هەردوو ڕەگەز و تەمەن و نەتەوەی جیاوازن."

مەینەتییەكانی ماددەی هۆشبەر، دوای پەرتەوازەیی خێزان و سزای توشبووەكەش هێشتا دانامركێتەوە، چونكە زیانە تەندروستییەكانیشی زوو یان درەنگ لەسەر بەكارهێنەرانی دەردەكەوێت.

هەڵۆ ئەحمەد محەمەد، پزیشكی پسپۆڕی بێ هۆشكار بۆ پەرەگراف وتی"ماددەی هۆشبەر چەند جۆرێكە؛ ئەوانەی بە دەرزیی بەكاریدەهێنن وەك هێرۆیین شوێنی دەرزییەكان دەبێت بە ئیلتیهابات، چونكە ڕۆژانە بەكاریدەهێنێت و دەمارەكانی ڕەق دەبێت و ئەو پەلەی لەدەستدەدات، جگە لە ئیلتهابی بۆرییەكانی دڵ."

لە نەخۆشی و لێكەوتە ترسناكەكانی ماددەی هۆشبەر، توشبونە بە ڤایرۆسی جگەرو ئایدز بەوتەی دكتۆر هەڵۆ، چونكە بەكارهێنەران زیاد لە جارێك و لە نێوانی یەكتریدا هەمان دەرزی بەكاردەهێننەوە.

ئەو پزیشكە هەروەها وتی"ئەو ماددانەی لەڕێی هەڵمژینەوە بەكاردەهێنرێن دەبنە هۆی نەخۆشیەكانی سنگ وەكو سیل و ئیلتیهابات، كاریگەری لەسەر جگەر دەبێت و ئیشەكانی خۆی لە دەستدەدات، جگە لە كاریگەرییەكانی بۆ مێشك و چەندین نەخۆشی تر."

بەپێی بەدواداچونەكانی پەرەگراف، زۆرینەی توشبوانی ماددەی هۆشبەر لە توێژی گەنجان و هەرزەكاراندایە، كە بەشێكیان لە نەبونی هۆشیاریی و بێئاگاییەوە دەكەونە داوی ئەو ڕێگا وێرانكارییەوە.

هۆزان زۆر لە خەمی ئەوەدایە ئەوەی بەسەر خۆیدا هات توشی كەسی تر نەبێت؛ بە دیاریكراوی ڕوی دەمی كردە گەنجان و مێرمنداڵان كە تا دەتوانن لەو ڕێگایە دوربكەنەوەو نزیكی ماددەی هۆشبەر نەبنەوە.

ئەو هەرچەندە تەمەنێكی لە زیندان و بێهۆشیدا بەڕێكرد، سەرباری ماڵوێرانی كۆمەڵایەتی و دارایی، تەندروستی خۆی، بەڵام هیچ كاتێك پێی درەنگ نەبوو، بۆیە هاوسەرگیری كردو ژیانێكی نوێی دوور لەو ماددەیە دەستپێكردەوە.