لە ژێرزەمینێكەوە بۆ لوتكەی سەركەوتن؛ بەسەرهاتی ئەو شەش منداڵەی ‌كیمیاویی نەیخستن‌

پەرەگراف- سەنگەر سالار

خوشكێك و چوار برا؛ گەورەكەیان تەمەنی دوانزە ساڵەو پێكەوە بەتولەڕێی كارەساتێكی پڕ لەمەرگدا تێدەپەڕن، دوور لەدایك و باوك بەرگەی مەینەتییەكان دەگرن، ئەوان بێ ئومێد نابن و درێژە بە‌ژیانێكی نوێ دەدەن.

31 ساڵ بەسەر ئەو كارەساتەدا تێپەڕی، ئەو پێنج منداڵەی بە كیمیاوییبارانی هەڵەبجە نەكەوتن، ئێستا لەگەڵ خوشكێكی دیكەیان كە ئەوكات لەوان دابڕاوە لە چیرۆكێكی تەواو پێچەوانەو لە سەركەوتندا دەژین.

"ئێمە لەگەڵ ئەو ژیانە سەختەی هەمان بووە، تەسلیم نەبووین، ئێمە میراتگری شەهیدانین و نابێ‌ دابنیشین‌و خۆمان توشی خەمۆكیی بكەین، دەبێت هەموو تواناكانمان بۆ خزمەتی نیشتمان و شارەكەمان و كەسوكاری قوربانییان بخەینەگەڕ"، حەسەن موراد بۆ پەرەگراف وای وت.

حەسەن لە كیمیاوییبارانەكەی 16ی ئازاری 1988ی شارەكەیدا، تەمەنی تەنیا 10 ساڵ بوو، كاتێك لەگەڵ سێ برای لەخۆی بچوكتر و خوشكەكەیدا ڕێی ڕزگاربونیان گرتەبەر.

"دەبێت جارێكیتر ناوەڕۆكی مرۆڤدۆستی و ئاوەدانی و زانست بۆ هەڵەبجە بگێڕینەوە، كە لە مێژوودا ناسنامەی هەڵەبجە بووە، دەبێت ئێمە شوێنەواری ئەو دەستە ڕەشە لە هەڵەبجەدا بسڕینەوە، تا نەوەكانی دوای خۆمان لەو بارودۆخی قوربانیبوونە دەربچن."

ئەوەی حەسەن مەبەستیەتی؛ خەڵك تەنیا لە كارەساتەكەدا نەمێننەوە و بیكەنە هۆكارێك بۆ سەركەوتن، وەكو چۆن ئەوان بە تەمەنێكی كەمەوە، توانییان و بەرگەیان گرت.

خێزانەكەی حەسەن لە چوار برا و سێ خوشك پێكهاتون، لە ڕۆژەكانی بەر لە 16ی ئازار بۆ خۆپاراستن لە تۆپبارانی ڕژێمەكەی سەدام حسێن لە ژێرزەمینێكی عەنەب(نزیكترین گوند لە ڕۆژهەڵاتی هەڵەبجە) خۆیان حەشاردابوو، تا چەند كەسێك دەمەوئێوارەی ئەو ڕۆژە گەیشتنە ماڵی ئەوان و هەواڵی مەرگی خەڵكی هەڵەبجەی پێدان، بەهۆی ڕشتنی گازەوە لەلایەن ڕژێمەكەی سەدام حسێن.

هەرزوو بەتانی و خەڵوز كۆدەكەنەوە، دەیبەنە ژێرزەمینەكە تا لەكاتی ڕشتنی گاز و گەیشتنی بەوان بیدەن بەدەم و لوتیاندا، ئەوئامادەكارییە نەبووەهۆی دڵنیایی خێزانەكە؛ بڕیاریاندا شار جێبهێڵن، خێزانە حەوت كەسییەكەی حەسەن دابەشبون، چوار برا و خوشكێك بە ئۆتۆمبێلی دراوسێیەكیان دەڕۆن.

"لە ئێوارەیەكی درەنگدا بە دەم هاوار و گریانەوە سواری ئۆتۆمبێلەكە بووین و دوا ماڵئاواییمان لە دایك و باوكمان كرد، ئەوە دوا دیدارمان بوو و ئیتر نەمانبینینەوە."

سلمان حەمەسەعیدو موراد محەمەد، دایك‌و باوكی حەسەن كە لە كیمیاویی بارانەكەدا شەهید بوون.

حەسەن كە ئەوكات لەپۆلی چواری سەرەتایی بوو، لەگەڵ حسێنی حەوت ساڵ، هۆشمەند چوار ساڵ، هۆشیاری دوو ساڵ و خوشكێكی تەمەن 12 ساڵدا بوو.

لەڕێی دەرچون لە هەڵەبجە، بۆنی كیمیاویی زۆری بۆ منداڵەكان هێنا، دەڕشانەوە و دیمەنی ترسناكتر لە گازەكەیان دەبینی، خزم و خەڵك بە گشتیی، لە هەوڵی ڕزگاربونیان لەنێو ئۆتۆمبێل‌و بە تەنیشت ماتۆڕەكانیانەوە، گیانیان لەدەستداوە.

گەیشتنە قوتابخانەی بەڵخە، پڕ بوو لە خەڵك، هەموان برسی و تینوو، "خوشكەكەم وتی با بچم بەڵكو شتێك بۆ هۆشیار پەیدا بكەم، بەڵام هیچی دەستنەكەوت و بە نائومێدی گەڕایەوە."

درەنگانی ئەو شەوە، خاڵێكی حەسەن و خاڵی باوكی پێیان گەیشتن، هۆشیار جەستەی ساردوسڕ و بێ دەنگ بوو، وایانزانی مردووە و ویستیان بینێژن، "گەشاوی خوشكم و خاڵۆژنم وتیان بۆ هەر شوێنێك بچین لەگەڵ خۆمان دەیبەین، دواتر كە چوینە ئێران زانیمان نەمردووە."

حەسەن و خوشك و براكانی، چونە ئێران و گوندێكی سەر بەپاوە، كاتێك ڕۆژ بووەوە بیناییان لەدەستدابوو بەهۆی كاریگەری كیمیاوییەوە، لەوێ جلوبەرگەكەیان سوتێنرا و شیری ژنێك بۆ چارەسەری چاوەكانیان بەكارهێنرا، دوای چەند ڕۆژێك دوبارە توانییان ببینن.

هونەرمەند حەسەن مورادو د.حسێنی برای، لە ئۆردوگایەكی ئێران ساڵی 1990.

ئەو گوندەی ئێران سەرەڕێی ئاوارەبونی خەڵكی هەڵەبجە بوو، "ڕۆژانە دەچووینە سەر جادەكە و ناو خەڵك ئۆتۆمبێلەكانمان دەپشكنی و بە دوای دایك و باوكماندا دەگەڕاین، تا مامێكی باوكم گەیشت.. باوەشی پێدا كردین و بە دەم گریانەوە پێی وتین ئیتر بەدوایاندا مەگەڕێن، هەموو شەهید بوون."

لەو كەسانەی لە خێزانەكەی حەسەن مابونەوە، خوشكێكی گەورەی بەناوی بەفراو، توانی خۆی ڕزگاربكات ‌و بگاتەوە لای حەسەن‌و سێ براو خوشكەكەی، بەڵام دایك، باوك، خوشكێك و 20 كەس لە نزیكەكانی لەو كارەساتەدا شەهیدبون.

بێ دایك و باوك، ئەو منداڵانە گەیەندرانە ئۆردوگایەك و لە خێوەتێكدا نیشتەجێبون، تا باپیریان دۆزییەوەو ئەو سەرپەرشتیكردنی لەئەستۆ گرتن.

لە بارودۆخێكی خراپی گوزەراندا بون، باپیریان ڕێی خوێندنی پێنەدەدان، "بەڵام خوشكەكەم بەدزییەوە جانتایەكی بۆ هۆشمەندی برام دروستكرد و ناردی بۆ خوێندن."

گەشاو موراد، د.حسێن موراد، بەفراو موراد.

دوای ڕاپەڕینی بەهاری 1991ی خەڵكی كوردستان، قۆناغێكی نوێی ژیانی ئەو پێنج منداڵە دەستیپێكرد، دەستیانكردەوە بە خوێندن و هەوڵیاندا نەهامەتیەكانی ئەو كارەساتە تێپەڕێنن.

چوار برا و دوو خوشك مانەوە، باپیریان لە 1996دا كۆچی دواییكرد و جارێكیتر كەوتنەوە بەر سەختییەكی زۆر، بەڵام كۆڵیان نەدا و بەردەوام بون.

"تەمەنم گەیشتە 18 ساڵ و لەگەڵ خوشكە گەورەكەم، بەرپرسیارێتی بەخێوكردنی خوشك و براكانمان گرتەدەست"، حەسەن دەڵێت، تا سێی ناوەندی خوێندو دەستیكرد بە كاركردن، لە ئێران تا بەغدا بۆ بژێوی هەوڵیدا.

دوای گەڕانەوەیان لە ئێران باپیری حسێن كە لە وێنەكەدا دیارە دەیانباتەوە بۆ گوندەكەیان(خەرپانیی) بۆ كاركردن.

بە پێداگرییەكی زۆرەوە، بەشێكیان خوێندنیان تەواو كرد، هۆشیار كە لەكاتی كارەساتەكەدا وایانزانی مردووە و خەریك بوو بینێژن بەنمرەیەكی زۆر بەرزەوە كۆلێژی پزیشكی تەواو كرد، هۆشمەندیش بوو بە پزیشك، حەسەن گەڕایەوە بۆ خوێندن و ئێستاش مامۆستایە لە پەیمانگای هونەرەجوانەكانی هەڵەبجە.

"گەشاوی خوشكم كاتی كیمیاییبارانەكە لە پۆلی شەشی سەرەتاییدا بوو، دواتر وازی لە خوێندن هێنا و ژیانی خۆی بۆ پەروەردەكردنی ئێمە تەرخانكرد، دوای ئەوەی ئێمە خوێندنمان تەواوكرد، ئەویش جارێكیتر دەستی بە خوێندن كردەوە و ئێستا خوێندكاری قۆناغی پێنجەمی پەیمانگای كۆمپیوتەرە لە هەڵەبجە."

حەسەن ئەوكات و ئێستاش نایەوێت تەنیا لە ئازارەكانی كارەساتی هەڵەبجەدا بمێنێتەوە، ئەو لە 25ـهەمین ساڵەی كیمیاوییباراندا تابلۆی عومەری خاوەری بە شێوازێكی جیاواز كێشا، لە وێنەكەی ئەودا منداڵەكەی باوەشی عومەر گەورە بووە و باوكی لە كۆڵ ناوە.

"مەبەستم لەو تابلۆیە ئەوەبوو دەبێت هەڵبستینەوە"، حەسەن وای وت.

تابلۆی عومەری خاوەرو كوڕەكەی كە حەسەن كێشاویەتی.

"هەمیشە دەگوترێت لە مێژوودا هەڵەبجە شاری زانست و هونەر و ئەدیبان و شاعیران بووە، بەڵام دەبێت بپرسین بۆ ئێستا چی بكەین؟ بۆیە پێویستە جارێكیتر بگەڕێینەوە سەر ڕێچكە دروستەكەی خۆمان و درێژە بەو مرۆڤدۆستی و پیشكەوتن بدەین."