پەرەگراف- هەڤاڵ زەنگەنە
مونا لە چەند ساڵێكی كەمدا، بە سێ قۆناغی زۆر سەخت و دژواردا تێپەڕی، دابڕانی لە خێزانەكەی، بە كۆیلەكردنی لەلایەن داعشەوە و دواجار لێسەندنەوەی منداڵەكەی، ئەوی خستە بارێكی ناجێگیری دەرونییەوە.
هەرچەندە لە دەستی داعش ڕزگاری بوو، بەڵام بارودۆخی دەرونیی لەوپەڕی ناجێگیریدا مایەوە، نەیتوانی لە ڕوداوەكانی ڕابردوو بچێتەدەرەوە و بگەڕێتەوە بۆ ژیان.
مونا ناوی خوازراوێكی كچێكی 19 ساڵی ئێزیدییە، تەواو پێچەوانەی چەند مانگێك لەمەوبەر، ئێستا هەم دەتوانێت بژی و هەمیش فێری پیشەیەك بووە، تا لە بری بیركردنەوە لە ڕابردوودا كاتەكانی پڕبكاتەوە و بژێویشی دەستبكەوێت.
ئەو كچە لە سەنتەری ژیان، لە قەزای چەمچەماڵ چارەسەری دەرونیی وەرگرت و دوای چارەسەریش، فێری درومان بوو، تا بە پیشەیەكەوە بگەڕێتەوە بۆ نێو خێزان و كەمپەكەی لە پارێزگای دهۆك.
ئەوەی بەسەر مونادا هات، هاوشێوەی كچان و ژنانی تری ئێزیدی بوو، ئەو لە گوندی كۆجۆی شنگالەوە كاتێك هەڵاتن كەوتە دەستی داعش، لەگەڵ دایك و باوك، دوو خوشك و دوو برا.
دەستبەجێ ڕەوانەی سوریا كران، هێنرانەوە بۆ موسڵ و بە زۆر خرانە سەر ئایینی ئیسلام، لە گوندێك و لەژێر چاودێریدا نیشتەجێ بون.
داعش دەستبەرداریان نەبوو، لە گەڕان بە دوای كچانی ئێزیدیدا، مونای لە خێزانەكەی جیاكردەوە و لە بازاڕی كۆیلایەتیدا فرۆشتی لە شاری ڕەققەی سوریا، تەنیا چانسی ئەو كچە ئەوەبوو، كەوتە دەستی خێزانێكی دڵنەرمی سوریی.
دیسانەوە داعش دەستی بە مونا گەیشت، لە فرۆشتن پەیشمان بونەوە و بە زۆر لە چەكدارێكی ڕێكخراوەكە مارەیان بڕی، چوار ساڵ لە ڕەققە مایەوە، تا ئەو پلانی هەڵاتنی دانا، هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بۆردومانی پایتەختەكەی داعشی دەستپێكرد و هاوسەرە داعشەكەی كوژرا.
مونا لە هەوڵی هەڵاتندا بوو، تا چارەنوسی گەیشتە دواشەڕی داعش لە باهۆزی سوریا، لەوێ كەوتە دەستی هێزەكانی سوریای دیموكرات(هەسەدە) و ئازادكرا، بەڵام بە منداڵێكی تەمەن سێ ساڵەوە، ئەو لە باوكێكی داعش بوو، بۆیە هەسەدە لێیان وەگرت.
منداڵەكەی مونا، لەگەڵ زۆرینەی منداڵانی تری داعش، لە شەڵتەرێكدا پەروەردە دەكرێن لە سوریا.
كۆتایی چیرۆكەكەی مونا، ڕزگاربوونە بە بارێكی سەختی دەرونییەوە، تا گەیشتەوە كەمپ و لەوێوە بۆ چارەسەر ڕەوانەی چەمچەماڵ كرا.
سەنتەری چارەسەرە دەرونییەكەی چەمچەماڵ، ناوی ژیانە، دەیانەوێت كچ و ژنانی ڕزگاربووی ئێزیدی بگەڕێننەوە بۆ ژیان.
"لەبەشی چارەسەری ژنانی ئێزیدی، تائێستا هەشت وەجبەمان چارەسەر كردووە، هەر وەجبەی 30 ئافرەتی ئێزیدی بوون، بە گشتی تا ئێستا نزیكەی 600 ژنی ئێزیدی چارەسەری دەرونی وەرگرتووە" بەوتەی ئاكۆ فایەق، بەرپرسی لقی چەمچەماڵی دەزگای ژیان بۆ مافەكانی مرۆڤ.
ئەو دەزگایە، لە ساڵی 2010وە لقی چەمچەماڵ كردۆتەوە، دەزگایەكی مرۆڤدۆستی قازانج نەویستە، كە بێبەرامبەر خزمەتی یاسایی، دەرونی، پزیشكی و كۆمەڵایەتی پێشكەشی ئەو كەسانە دەكات كە توشی زەڕبەی دەرونی بوون، وەك كەسوكاری ئەنفال و شەهیدان و ئێزیدییەكان.
ئاكۆ بۆ پەرەگراف وتی "لانەی دەرونی كە چارەسەر بە ئاژەڵ دەكات، لە ڕۆژهەڵاتی ناوەراست هاوشێوەی نییە پشتیوانی پڕۆژەكانیشمان لە ئەڵمانیاو وڵاتانی خێرخوازەوە دەكرێت و لە بەرنامەشدایە لە داهاتوودا لە ڕێگای باخدارییەوە چارەسەری دەرونی بكەین".
.jpg)
بەشێك لە ئاژەڵەكانی سەنتەری ژیان
ئەو دەزگایە چارەسەری دەرونی پێشكەش بە منداڵ، ژنان و پیاوانیش دەكات، سێ پڕۆژەی گەورەیە، ئەوانیش كلینیكی پزیشكی و چارەسەری دەرونی ژنانی ئیزیدی و لانەی دەرونییە، كە باخچەی ئاژەڵانە بۆ هێوركردنەوەی باری دەرونی.
هاوڕێ ڕەسوڵ، بەرێوەبەری كلینیكی پزیشكی لە دەزگای ژیان بۆ پەرەگراف وتی "مانگانە لە نێوان 25 بۆ 45 ژنی ئێزیدی لە كەمپەكانی دهۆكەوە دێنە چەمچەماڵ و بە پرۆگرامێكی تایبەتی دەرونی كە تیایدا چارەسەری ئەو ژنانە دەكرێت منداڵیان لەدەستداوە یان توشی زەبری دەرونی بوون، كە هەوڵی خۆكوشتنیان داوە و خەوی ناخۆش دەبینن".
لە ئێستادا بەهۆی ڤایرۆسی كۆرۆناو ڕێكارەكانی ڕوبەڕوبوونەوەی، سەنتەرەكە كارەكانی بە شێوەیەكی كاتیی ڕاگرتووەو تەواو بیناو نەخۆشخانەكانی خستووەتە خزمەتی تەندروستیی چەمچەماڵەوە بۆ كەرەنتین‌و چارەسەركردنی گومانلێكراوان‌و تووشبووانی كۆرۆنا.
.jpg)
بەپێی بەرنامەی چارەسەری سەنتەرەكە؛ هەموو گرفتە دەرونییەكان بە دانیشتنی تاك یان گروپ لە ماوەی مانگێكدا كاری لەسەر دەكرێت، بە 12 دانیشتن چارەسەر وەردەگرێت و پزیشكی دەرونیش دەرمانیان پێدەدات.
"جگە لەچارەسەری دەرونی، ئێمە خولی درومان و ئارایشتگامان هەیە بۆ ئەوەی ئەم كەسانە هەم خۆیان سەرقاڵبكەن هەم كە چوونەوە كەمپەكان ببێتە سەرچاوەیەكی دارایی بۆیان، ئامێری درومانیشیان پێدەدرێت" بەوتەی هاوڕێ.
لە بەرنامەكانی چارەسەری دەزگای ژیان، وەرزش گرنگی پێدراوە، لەڕێی مامۆستای تایبەتەوە.
"ئەو كەسانەی توشی كێشەی دەرونی بون، گرنگی بەخۆیان نادەن، بۆیە لەڕێی مامۆستایانی ئارایشتگاوە فێردەكرێن گرنگی بە خۆیان بدەن و جلوبەرگی ڕەنگاو ڕەنگ لەبەر بكەن، ئەوەش وەك بەشێك لە چارەسەر، دەرەنجامەكەیمان بینیوەو دوای گەڕانەوە بۆ كەمپیش چاودێرییان دەكەین".
هاوڕێ ڕەسوڵ لە باسی چارەسەری دەرونی لەڕێی ئاژەڵەوە، وتی "ئەو كەموكوڕییانەی كە لە چارەسەركردنەكەدا هەیە بەم لانەیە پڕ دەكرێـتەوە، چونكە ئاژەڵ بە هەمان هەست لە هەموو كەس و ڕەنگ و ئاینێك مامەڵە دەكات".
هاووڵاتییانی ئێزیدیی، لە هێرشی داعش بۆ سەر شنگال لە ئابی 2014دا ڕوبەڕوی پەلاماردانی ئەو ڕێكخراوە بونەوە، جگە لە كۆمەڵكوژیی سەدان كەس، زیاتر لە شەش هەزار كەسیان ڕفێنران و لەو ژمارەیەش، هێشتا چارەنوسی نزیكەی سێ هەزار لە نێویاندا ژن و كچ و منداڵ نادیارن.
بەپێی ئامارەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان، زیاتر لە 350 هەزار ئێزیدی ئاوارەبون، جگە لە كۆچی 100 هەزار كەس بۆ دەرەوەی وڵات، تائێستا بەشێكی زۆر لە ئاوارەكانی ئەو پێكهاتەیە نەگەڕاونەتەوە بۆ زێدی خۆیان كە چەند ساڵێكە كۆنتڕۆڵكراوەتەوە، بەهۆی نەبونی خزمەتگوزاریی و سەقامگیرییەوە.