تەكنیكە نهێنییەكەی دەرچوون بە قۆپی؛ بلوتوس و ئامێری بێتەل، دزینی پرسیاری تاقیكردنەوە

پەرەگراف- سامان عومەر

قۆپییە "گزیی" ئەلكترۆنی، وەك بازرگانییەكی نهێنی لە كوردستان لە برەودایە، چیرۆكەكە لە چینەوە دەستپێدەكات‌و هێشتا نەتوانراوە بە تەواوەتی كۆنتڕۆڵ بكرێت.

لە تاقیكردنەوەكانی وزاریی قۆناغی 12ی ئامادەیی، وەك مامۆستایەك دەرفەتم بۆ هاتەپێش چاودێریی هۆڵێكی تاقیكردنەوە بكەم لە شاری ڕانیە-130 كم لە باكووری ڕۆژئاوای پارێزگای سلێمانی- یەكەم ئیشمان ڕێگریكردن بوو لە قۆپییە.

جگە لە پشكنینی خوێندكارەكان، بە دوای بلوتوس و سەماعەو مۆبایل دەگەڕاین، چەكی دەستیشمان ئامێری "گارێت" بوو، هەمان ئەو ئامێرەی بەدەست كارمەندی ئەمنییەوەیە بۆ پشكنین لە مۆڵ‌و شوێنەكانی دیكە.

دوای دووجار پشكنینی هەموو خوێندكارەكان، قۆپیی هیچ خوێندكارێك بە تۆڕی ئامێرەكەی ئێمەوە نەبوو، مامۆستاكان بێخەمبوون لەوەی هەموو شتێك لە ژێر كۆنتڕۆڵە. تا ئەو كاتەی لیژنەیەكی سەر بە وەزارەتی پەروەردە بە ئامێرێكی پێشكەوتووی پشكنین -هێندەی ڕادیۆیەكی قیسارەیە- دوای سەردانیان بۆ چەند هۆڵێكی دیكە گەیشتنە لای ئێمەش.

9:30 خولەكی بەیانی بوو، كاتژمێرێك دوای دەستپێكردنی تاقیكردنەوە، یەك یەك خوێندكارەكانیان پشكنی، لەگەڵ پشكنینی كۆتا خوێندكار ئاماژەی بوونی شەپۆلێكی ئەلكترۆنی لە ئامێری پشكنینەكەوە دەركەوت.

ئاشكرابوو خوێندكارێك لە قوڵایی گوێیدا سەماعەیەكی بلوتوسی جێگیركردووە كە بەچاو نەدەبینرا، بە درێژایی كاتی تاقیكردنەوە گوێی لەو كەسانە گرتبوو لە دەرەوەی هۆڵەكە بە ئامێری بێ تەل لە پەیوەندیدابوون لەگەڵیدا.

ئامێرە پێشكەوتووەكەی پەروەردە شەپۆلی دەنگ ئاشكرا دەكات، لە سنوری بەڕێوەبەرێتی پەروەردەی ڕانیە 2 بۆ 3 ئامێرێكی لەو جۆرە هەن، دوای زۆربونی حاڵەتەكانی قۆپیەی ئەلكترۆنی ئامێرەكان هێنراون، بەڵام ژمارەی ئامێرەكە بەپێی پێویست نیە.

دوای بینینی ئەم دیمەنە، بڕیارمدا بەدوای سەرەداوكانی ئەم مۆدێلە نوێیەی قۆپیەكردن بگەڕێم، كە بۆ من و مامۆستاكانی هاوڕێم ئەزمونێكی نوێیە.

بەدواداچونەكەم لە نێو خوێندكارانەوە دەستپێكرد، ڕازیكردنی خوێندكار بەوەی دان بە قۆپیەدا بنێت و قسەش بكات، كارێكی نەكردەبوو.

دوای هەوڵێكی زۆر، خورشید عەباس، بەو مەرجە ڕازی بوو قسە بكات ناوی ڕاستەقینەی پارێزراو بێت، ئەو وەرزی خوێندنی 2018 - 2019 بۆ دەرچوون لە وانەیەكدا تەكنیكی سەماعەی بلوتوسی بەكارهێناوە.

"لەو وانەیە ئاستم خراپ بوو، وانەكانی تر كێشەم نەبوو، بیرم لە بەكارهێنانی سەماعە كردەوە هەرچەندە دەمزانی كارەكەم خراپە و سەركێشییە"، خورشید وادەڵێت كە لەڕێی هاوڕێیەكییەوە پەیوەندی لەگەڵ فرۆشیارێك دروستدەكات.

خورشید لەگەڵ فرشیارەكە دەكەوێتە مامەڵە، بۆ پەرەگراف وتی "ڕێككەوتین كە بە كرێ سەماعەكەی بۆ یەك وانە بە نرخی ١٥٠ دۆلار لێوەربگرم و بۆی بگەڕێنمەوە، بەڵام دواتر فرۆشیارەكە وتی كەسێكی تر هەیە لێم دەكڕێ و هەر ئەو دانەیەشم ماوە ئەگەر دەیكڕی، ئەگینا بەو كەسەی دەفرۆشم".

خورشید ناچار دەبێت بە نرخی ٦٠٠ دۆلار بلوتوسەكە بكڕێت، بەمەرجی ئەوەی هەر خۆیان وەڵامی پرسیارەكانیشی بۆ بخوێننەوە.

"دوای نیو سەعات لە دابەشكردنی پرسیارەكان لە سەماعەكەوە دەنگ هاتە گوێم، كەسێك كە نەمدەزانی كێیە دەستیكرد بەخوێندنەوەی وەڵامەكان، نزیكەی سەعاتێك وەڵامەكانی بە بەردەوامی دەخوێندەوە، من لەگەڵ ئەو خوێندنەوە سەریعەی ئەو نەمدەتوانی یەكسەر وەڵامەكان بدۆزمەوە و دیاریی بكەم، وردە وردە هەندێ وەڵامم دیاریكرد".

دوای كاتژمێرێك پەیوەندییەكەی خورشید لەگەڵ دەرەوە دەپچڕێت، دوای ئەوەی پۆلیس و ئاسایش لە دەوروبەری هۆڵی تاقیكردنەوەكە بڵاوەیان پێدەكرێت، ئامێرە بێتەلەكەش لە مەودایەكی دیاریكراودا كە هەر 500 بۆ كیلۆمەترێك دەبێت كار دەكات.

خورشید ئامانجی تەنیا دەرچوون بوو، بەهۆی قۆپیەكەوە نمرەی پێویستی بەدەستهێنا.

گەڕان بە دوای فرۆشیاردا

دوای گفتوگۆ لەگەڵ خوێندكارەكە، بەرەو بازاڕ و دوكانەكانی فرۆشتنی ئامێرە ئەلكترۆنیەكان ڕۆیشتم، زۆربەی خاوەن دوكانەكان یەك وەڵامیان هەبوو، "خۆت ماندو مەكە لێرە دەستناكەوێت" ئەوەی تۆ بە دوایدا دەگەڕێیت بە ئۆنلاین دەفرۆشرێت.

لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوكەوە گەڕانم دەستپێكرد بۆ ئەو پەیج و ئەكاونتانەی بانگەشەی فرۆشتنی سەماعەی بلوتوس دەكەن، لە پۆستی ئەكاونتێكدا نوسرابوو"كێ تاقەتی خوێندنی نییە بە سەماعەی بلوتوز دەرەجەیەكی زۆرباش دەهێنێت، پۆلی ١٢ خۆتان دەرخەن".

لەگەڵ چەند كەسێك كە بەڕێوەبەری پەیج و ئەكاونتەكان بوو و بانگەشەی فرۆشتنی سەماعەیان دەكرد، سەرەتا وەك كڕیار دەستم بە نامە ناردن كرد.

یەكەم فرۆشیار ئامادەی مامەڵەكردن بوو، دوای ئەوەی خۆم وەك ڕۆژنامەنووس ناساند، گفتوگۆكانی وەستاند. یەكەم سەرەداوم لە كیسچوو.

بەناچاری و بۆ دەستخستنی زانیارییەكان لەگەڵ چەند پەیج و ئەكاونتێكی دیكە تەكنیكی كڕیار و فرۆشیارم بەكارهێنا.

سەمیر ئەرشەد، ناوی خوازراوی فرۆشیارێكە لە پارێزگای سلێمانی، هەر لەگەڵ پرسیاركردن لە هەبوونی سەماعە، یەكسەر لەگەڵ "بەڵێ" وێنەی چەند جۆرێكی بۆ ناردم و نرخەكانی لەسەر دانان.

وتی "ئەمجۆرەیان كە باشترینیانە دژە شەبەكەش كاری تێناكات و نایوەستێنێ، لە دووری ٢ كیلۆمەتر لەو كەسەی لە دەرەوە پەیوەندیت لەگەڵی هەیە كاردەكات و گوێبیستی دەبیت، پاتریەكەشی زەمانی ٦ تا ٨ سەعات ئیشكردنی هەیە". ئەم فرۆشیارە ئامادەنەبوو قسە لەسەر جۆر و ماوەی ئیشەكەی بكات.

هەر لە درێژەی گەڕانەكەدا (بەهێز فەرزەند)م دۆزییەوە كە ناوی خوازراوی فرۆشیارێكی سەماعەیە لە شاری هەولێر، وتی "ماوەی ٥ ساڵە ئەم كارە دەكەم، ئەمساڵ لە كاتی تاقیكردنەوەی وزاری ٧٠ دانەم فرۆشتووە هەر دانەیەك لەنێوان (600 بۆ 800 هەزار دینار) ئێستا لەبەرئەوەی بازاڕ كز بووە و تاقیكردنەوە نەماوە قازانجێكی كەم وەردەگرم بە ٣٠٠ دۆلار دەیفرۆشم".

ئەگەر وادابنێین ئەو بازرگانە هەر دانەیەكی لەو سەماعانە بە ٦٠٠ هەزار فرۆشتبێ، بۆ حەفتا دانە بڕی ٤٢ ملیۆن دیناری دەستكەوتووە.

"من لە شوێنێكی وام كە كەس ناتوانێ دەستگیرم بكات، ئەگەر دەستگیریش بكرێم بەیەك تەلەفۆن بەر دەبم و ڕەزیلیشیان دەكەم" بەهێز فەرزەندی فرۆشیار وای وت، وەك ئاماژەیەك بۆ كاركردنی لە ناو دەزگایەكی ئەمنی.

لە قسەكانی ئەم فرۆشیارەوە وادەردەكەوێت، بەشێك لەو كەسانەی لە پشت ئەمجۆرە بازرگانییەوەن لەناو دەزگا ئەمنییەكانی حكومەتی هەرێم كار بكەن‌و پێگە و شوێنەكەیان دەقۆزنەوە بۆ ئەم جۆرە بازرگانییە.

مۆدێلەكە هەر فرۆشتنی بلوتوس نیە، لە بازاڕی ڕێكنەخراوی ئۆنلایندا "پرسیاری تاقیكردنەوەش" دەفرۆشرێت.

"بۆ فرۆشتنی بلوتوز و ئەسئیلە" ئەمە ناوی ئەكاونتێكی فەیسبوك بوو، دوای خۆناساندنمان وەك ڕۆژنامەنوس‌و داواكردنی ژمارەی تەلەفونەكەی، ئامادەی هاوكاری و پێدانی زانیاری بوو، بە پەرەگرافی وت "من لە ئاسایشم هەموو كاتێك ژمارەكەم كراوە نییە، دوكانم نییە و شوێنی كارم دیار نییە، بەڵام لە هەموو شوێنێك هەم!".

"سەرچاوەی بازرگانی و كڕیارەكان هەرێمی كوردستانە، بەڵام سەماعە بلوتوزەكانم ڕاستەوخۆ لە وڵاتی چینەوە بۆ دێت و جیهازی لاسیكییەكە لە چینەوە دێت بۆ بەغدا و لە بەغداوە دەهێنرێتە هەرێمی كوردستان، جگە لەمەش ئەسئیلەش دەفرۆشین كە لە ڕێگەی كەسانێك كە مامۆستان یان خوێندكارن مۆبایل دەباتە هۆڵی تاقیكردنەوە و وێنەی ئەسئیلەكەمان بۆ دەنێرێت، ئێمە بە تیم كاردەكەین" فرۆشیارە نەناسراوەكە وای وت.

ئامێری قۆپیەكردنەكە لە سێ‌ بەش پێكدێت، ئامێرێكی بێتەلی لاسیكی، ئامێرێكی بچوك هێندەی دوو پەنجەی دەست لەگەڵ سەماعەیەك، ئەم دوانەی كۆتایی لای خوێندكارەكە دەبن.

پەروەردە و پۆلیس چییان كردووە

قۆپییەكردن تەكنیكێكە زیاتر خوێندكارە تەمەڵەكان و ئەو ئەفسەر و پلەدارانەی ساڵانێكە پۆلەكانی خوێندنیان جێهێشتووە‌و جارێكی تر دەگەڕێنەوە بۆ ئەنجامدانی تاقیكردنەوە یاخود ئەوانەی لە وانەكانی بیركاری و ئینگلیزی لە قۆناغی 12ی ئامادەییدا لاوازن، پەنای بۆ دەبەن.

پێشتر تەكنیكی جۆراوجۆر تاقیكراونەتەوە، لەوانە نوسینی ورد لە سەر پارچە كاغەزی بچوك، یاخود نوسین لەسەر قۆڵ و دەست، ساڵانی پێشتریش بەكارهێنانی مۆبایل كە لە شوێنە شاراوەكان دادەنرا و سەماعە لە ناو جلوبەرگدا دەشاردرایەوە، بەڵام دانانی ئامێری دژە شەبەكە و بڕینی هێڵەكانی پەیوەندی لەناو هۆڵی تاقیكردنەوەكاندا تاڕادەیەكی زۆر ئەم تەكنیكەی كۆنتڕۆڵكرد.

هەرچەندە ڕێكارەكانی وەزارەتی پەروەردە بۆ ڕوبەڕوبوونەوە و ڕێگری لە جۆرەكانی گزیكردن توندبوون، بەڵام ئەو ڕێكارانە نەیانتوانیوە كۆنتڕۆڵی ١٠٠%ی بكەن و زۆرجاریش ئاشكرابوونی پێشوەختەی پرسیارەكان ڕوویداوە.

بەڕێوەبەری گشتی ئەزمونەكان لە وەزارەتی پەروەردە، بە بیانوی سلبیبوونی حاڵەتەكە ئاماری گزی و قۆپییەكردنی ئاشكرا نەكرد و بەنهێنی هێشتنەوەی بە باشتر زانی.

كەریم لەتیف، بەڕێوەبەری گشتی ئەزمونەكان لە وەزارەتی پەروەردە بۆ پەرەگراف وتی "مەسەلەی قۆپییەكردن لە هەموو وڵاتانی پێشكەوتووش هەیە، لە هەرێمی كوردستانیش ئەو خوێندكارانەی كە هەر جۆرێكی قۆپییە ئەنجامدەدەن لەڕووی یاساییەوە هیچ حوكمێكمان نییە بۆ بەندكردنیان، بەڵام ئەوساڵە بە كەوتوو بۆیان هەژماردەكرێت".

"بە نوسراوی ڕەسمی ئاگاداری وەزارەتی ناوخۆمان كردووە، كە ئەو سەماعانە بۆ چ مەبەستێك دێتە هەرێم، وابكرێت هەموو كەسێك بازرگانی بەو جۆرە سەماعانەوە نەكات، داوامان كردووە لێكۆڵینەوە بكەن لە چۆنیەتی دەستخستنی ئەو سەماعانە، بەڵام تا ئێستا هیچ ئەنجامێك بەئێمە نەگەیشتووە" كەریم لەتیف وای وت.

لە دەروازەكانی هەرێمی كوردستان لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ كاڵا و شمەكی قاچاخ هاوردە دەكرێن، بابەتە ئەلكترۆنیی و كارەباییەكانیش بەڕێگای جۆراوجۆر دەهێنرێن.

وڵاتی چین ڕێگایەكی ئاسانی بازرگانیە بۆ بازرگان و سەرمایەدارانی هەرێم، ئێستا بازاڕەكان پڕن لە كاڵا و شمەكی دروستكراوی ئەو وڵاتە گەورەیەی جیهان.

پۆلیسی هەرێم نایشارێتەوە "سەماعە و بلوتوسەكان كە بە جیهازی لاسیكییەوە دەبەسترێنەوە دێنە هەرێمی كوردستان و ئاسان لەبازاڕ دەست دەكەون".

هۆگر عەزیز وتەبێژی پۆلیسی هەولێر، دەڵێت، زیاتر بۆ مەبەستی ئەمنیی(سكویریتی) بەكاردەهێنرێن، بەڵام كەسانی شارەزای IT ئیشی لەسەر دەكەن و بۆ مەبەستی دیكە بەكاریدەهێنن.

"ئێمە ناتوانین ئەوە جیابكەینەوە كە كێ بۆ سكویریتی و كێ بۆ قۆپییەكردن بەكاریدەهێنێت، ناتوانین بنبڕی ئەوە بكەین، ڕێكاریش بەرامبەر ئەو كەسانە گیراوەتە بەر كە جیهازەكانیان بەكارهێناوە و فرۆشتویانە، بە یاسا مامەڵەیان لەگەڵ كراوە" هۆگر عەزیز وای وت، لەگەڵ ئەوەشدا ڕەتیكردەوە كارمەندانی پۆلیس لەم بابەتەدا تێوەگلابن.

قۆپیكردن ڕێگایەكی نادروستەو پەسەندكراونیە، زۆرجار ئەوانەشی پەنای بۆ دەبەن شەرم دەكەن باسی بكەن، بەڵام بۆ بنەبڕكردنی، هۆشیاركردنەوە و گۆڕانكاری لە شێوازی تاقیكردنەوەو هەڵسەنگاندنی خوێندكار یارمەتیدەر دەبێت بۆ كەمكردنەوەی قۆپی، لەگەڵ ئەوەشدا ئەو ئامێرە پێشكەوتووەی سەماعەی بلوتوس ئاشكرا دەكات، لە بازاڕی ئۆنلاینی ئەمازۆن نرخەكەی لە نێوان 70 بۆ 80 دۆلاردایە، وەزارەتی پەروەردە دەتوانێت بە ئاسانی دەستی بخات.

سامان عومەر، ئەم بنكۆڵكارییەی ئامادە كردووە لە چوارچێوەی خولێكی ڕاهێنانی چڕی ڕۆژنامەوانیی ماڵپەڕی پەرەگراف كە وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا پاڵپشتی دارایی كردووە.