هەورامان؛ نیشتیمانێكی بێوەی بۆ ژنان

01-11-2020 06:16
شێنا لەگەڵ گروپەكەیدا شاخەوانیی دەكەن لە ناوچەی هەورامان.

پەرەگراف- كۆچەر عەزیز

شێنا هیچ كاتێك هەستی بە جیاوازی نەكردووە لەگەڵ براكانیدا، واچەندین ساڵە لە دەرەوەی ماڵ كاردەكات، بێ ئەوەی ڕوبەڕوی هیچ توندوتیژیی و قسەیەكی نەشیاو ببێتەوە.

ئەو خەڵكی تەوێڵەیە لە ناوچەی هەورامان؛ لەوێ، توندوتیژی نامۆیە بە خەڵكەكەی، ئەوەندە كەمە لەچاو ئاماری شارەكانی دیكەدا دەرناكەوێت.

"من لە ناو خێزانەكەمدا هەرگیز ڕێگریم لێنەكراوە، بۆ جارێكیش بێت توندوتیژم بەرامبەر نەكراوە، خێزانەكەم زۆر هاوكارم بوون" شێنا ئادەم وای وت.

هەوڵەكانی شێنای تەمەن 35 ساڵ بێ بەرهەم نەبون، هەم بەدوای خولیای خۆیدا ڕۆیشت و هەمیش توانی بژێویی سەربەخۆی هەبێت، لە ساڵی 2006دا بوو بە یەكەم ڕاهێنەری ژن لە هەڵەبجە و هۆڵی وەرزشی تایبەت بە ژنانی هەبوو.

شێنا لە باسی باوكیدا بۆ پەرەگراف دەڵێت "ئەگەر كەسێك قسەی لەسەر چونە دەرەوەم بكردایە، باوكم دەیوت شێنا كوڕە گەورەكەمەو هیچ كات هەڵە ناكات، ئەوكات زۆر دڵم بەو قسەیە خۆش بوو، كە وایدەوت، بەڵام ئێستا بیردەكەمەوە نەمدەزانی بۆچی باوكم بەكوڕ شانازیم پێوە دەكات، بەڵام ئەوە دەزانم كە باوكم هیچ كات جیاوازی نەكردووە لە نێوانماندا، تەنها لەبەر قسەی خەڵكی ڕەنگە ئەو وشانەی بەكارهێنابێت".

هەورامان بۆ شێنا و دەیان كچ و ژنی دیكەش هەروایە؛ هاوشانی پیاوان لە بەڕێوەبردنی دوكان و خواردنگەكانیشدا كاردەكەن، ئەوێ ناوچەیەكی گەشتیارییەو ساڵانە هەزاران كەس ڕووی تێدەكات.

لە ساڵی ڕابردودا تەنیا 89 سكاڵای توندوتیژی دژی ژنان لە پارێزگای هەڵەبجەدا هەبووە بە هەورامانەوە، لە 9 مانگی ئەمساڵیشدا 33 سكاڵا، بەپێی ئەو ئامارانەی پەرەگراف لە بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژ بە ژنان دەستی كەوتون.

لەكاتێكدا تەنیا لە شەش مانگی سەرەتای ئەمساڵدا؛ لە هەرێمی كوردستان بێ هەورامان و هەڵەبجە سێ هەزار و 769 سكاڵا تۆماركراون، كە زۆرترینیان لە پارێزگای هەولێر بووە، لەگەڵ سێ حاڵەتی كوشتن، 13 حاڵەتی خۆكوشتن، 26 حاڵەتی خۆسوتاندن و 35 حاڵەتی دەستدرێژی سێكسی.

هەر بەپێی ئامارەكانی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژ بە ژنان؛ لە شەش مانگی یەكەمی 2019دا لە هەرێم بێ هەورامان و هەڵەبجە، چوار هەزار و 973 سكاڵا، 22 حاڵەتی كوشتن، 32 حاڵەتی خۆكوشتن، 58 حاڵەتی خۆسوتاندن و 47 حاڵەتی دەستدرێژی سێكسی تۆماركراون.

بەرزان عوسمان، وتەبێژی پۆلیسی هەڵەبجە بۆ پەرەگراف وتی "لە ساڵی ڕابردوو و ئەم 10 مانگەی ئەمساڵیشدا، تەنیا دوو حاڵەتی توندوتیژی هەبووە لە ناوچەی هەورامان، ئەوانیش كێشەی خێزانی بون و چارەسەر كراون".

بەپێی لێكۆڵینەوەكانی پۆلیس، هۆكاری كەمی توندوتیژییەكان دەگەڕێتەوە بۆ سروشتی ناوچەكە و هاوبەشیی ژن و پیاو لە كاردا، باكگراوندی ڕۆشنبیری‌و كلتوری‌و ئازادی و یەكسانی كاركردن، ئەوانەش وایكردووە تێگەیشتنی خەڵكی هەورامان جیاوازبێت بۆ ژن بەراورد بە ناوچەكانی دیكە.

هەورامان دەكەوێتە باكوری هەڵەبجە، هاوسنورە لەگەڵ ئێران و 100 كیلۆمەتر لە باشوری خۆرهەڵاتی سلێمانییەوە دورە، ئەو دەڤەرە لە ناحیەی بیارە، تەویڵە و زیاتر لە 50 گوند پێكهاتووە.

شێنا ئادەم و ژنانی دیكەی هەورامان؛ شانازی دەكەن بە ناوچەكەیانەوە وەك شوێنێك كە توندوتیژی ئێجگار كەمی تێدایە.

"من هیچ كاری ناوماڵم نەدەكرد، زۆربەی كات لە دەوام یان لە ڕاهێنان بووم یان لەدەورە بووم" شێنا وای وت.

لەكاتێكدا ئەو كچی خێزانێكی قەرەباڵغ بوو، كە شەش كچ و دوو برا بون.

تەنیا بەربەستی بەردەم شێنا لە سەرەتاوە، خوێندنەكەی بوو، بۆیە نەیدەتوانی بە ئارەزوی خۆی لە ماڵ بچێتە دەرەوە، "دەبوو زیاتر هەوڵ بدەم و بخوێنم، چونكە دەمویست خۆم بسەلمێنم".

شێنا هەر وایشی كرد، خۆی سەلماند و هۆڵە وەرزشییەكەی كردەوە، دواتر هاوسەرگیری كردو ئێستا دایكی دوو منداڵە و بەڕێوەبەری باخچەی ساوایانە لە كۆمەڵگەی پەروەردەی هاوچەرخی هەڵەبجە.

شێنا لەگەڵ هاوسەرو دوو منداڵەكەی

"كەسێكە پڕاوپڕ لەگەڵ هەستەكانم هاوتەریبە و پاڵپشتییەكی زۆری كردوم، بە هاوكاری ئەو دەتوانم كاری ماڵەوە و دەرەوەش بكەم" شێنا دەربارەی هاوسەرەكەی وادەڵێت.

بەپێی بەدواداچونەكانی پەرەگراف؛ تەنیا قسەی ژنان نییە، بەڵكو ئەو توێژانەی دیكەش كە بەریەككەوتنیان لەگەڵ دۆسیەكانی توندوتیژییدا هەیە، دەیسەلمێنن ناوچەكە یان خاڵییە لە توندوتیژی یان ڕێژەكە زۆر كەمە.

"ماوەی حەوت ساڵە وەك توێژەر لە هەورامان كاردەكەم، یەك حاڵەتی توندوتیژی نەهاتۆتە لام" نیان عەزیز وای وت.

ئەو توێژەرە كۆمەڵایەتییە بۆ پەرەگراف وتیشی "ئەو باكگراوندە ئاینییەی لە ڕابردوودا لە هەورامان هەبووە، كاریگەری هەبووە لەسەر ئەوەی چۆن مامەڵە لەگەڵ ژنان بكرێت و تائێستاش ماوەتەوە".

خەڵكی هەورامان، بە ژن و پیاوەوە، سەرقاڵی كاركردنن و هیچ بۆشاییەك لە ژیانیاندا نییە بۆ ڕقلێبونەوە و گرێی دەرونی، بەوتەی نیان، كە پێیوایە لەوێ پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان بە تایبەت ژیانی هاوسەرگیری كەسەكان لە ڕوی كۆمەڵایەتی و دارایی و بوارەكانی دیكەوە زۆر لە یەكەوە نزیكن.

چیرۆكی دیكەی هاوشێوەی شێنا زۆرن لە هەورامان، لە كاركردن و بژێوییەوە تا ئیدارەدان و كاروباری حكومی.

نوخشە ناسیح، كە ئێستا قایمقامی قەزای ناوەندی هەڵەبجەیە، ساڵانێك بەڕێوەبەری ناحیەی بیارە بووە، ئەو دەڵێت هەر لە كۆنەوە ژن لەناوچەكەیاندا پێگەی تایبەتی هەبووە و قسەی وەرگیراوە؛ ئەوەش ڕەنگی داوەتەوە بۆ ڕۆژگاری ئەمڕۆ.

"ژنانی ئەو ناوچەیە شانبەشانی پیاوەكانیان كاری كشتوكاڵی دەكەن، ئەوەش فاكتەرێكی گرنگی كۆمەڵایەتییە، هاوكات سروشتی ناوچەكە بە جۆرێكە كاریگەری لەسەر دەرونی ژن و پیاوەكان هەبووە بە شێوەیەكی ئەرێنی، كە زۆر بە ئاسانی توانیویانە كاربكەن و هاوكاری یەكتربن و كاتیان نەبێت بۆ بیركردنەوە لە توندوتیژی" بەوتەی نوخشە بۆ پەرەگراف.

ئەو لەگەڵ ئەوەدا نییە بوترێت هەورامان خاڵییە لە توندوتیژی، بەڵام پێیوایە جوانیی ناوچەكە لەوەدایە توانیویانە كێشەكانی خۆیان چارەسەر بكەن، بێ ئەوەی بگاتە دەرەوەی خێزانەكان و توندوتیژی لێبكەوێتەوە.

نوخشە لە تەمەنی كاركردنیدا ڕوبەڕوی هیچ توندوتیژییەك نەبۆتەوە؛ لەوەشدا وەك خۆی دەڵێت؛ خێزانەكەی زۆر هاوكار و پشتیوانی بون.

ئەو كەشە ئارامەی خێزان لە هەورامان لە كاتێكدایە، لە زۆربەی وڵاتانی دونیا بە عێراقیشەوە، لەكاتی كەرەنتینەو ڕێكارەكانی خۆپارێزی لە كۆرۆنا، لە چەند مانگی سەرەتای ئەمساڵدا توندوتیژی خێزان زیاتر بون، كاتێك خەڵك بە ناچاری لە ماڵەوە دەمانەوە.

شارا عەبدولكەریم، لێپرسراوی لقی شارەزوری ڕێكخراوی یەكێتی ژنانی كوردستان دەڵێت، ژنانی هەورامان بەشی ئەوەندە هۆشیارییان هەیە بڕۆن سكاڵا بكەن و توندوتیژیی نەشارنەوە، ئەگەر هەبێت، "كێشە هەیە بەڵام كەمترە لە شوێنەكانی دیكە، بۆ نمونە لە هەندێك ناوچەی كوردستان تا ئێستاش ژن بە هاووڵاتی پلە دوو سەیر دەكرێت نەك وەك مرۆڤ".

بەوتەی شارا، ساڵانە كەمترین توندوتیژی لە هەڵەبجەو هەورامان هەن، ئەوەش بەشێكی پەیوەندی هەیە بەو باكگراوندە ڕۆشنبیرییەی لە ڕابردووەوە تائێستا ژن لە سەرجەم بوارەكاندا كاریكردووە.

هەرچەندە چیرۆكی ژنان و ئامارەكانیش كەمیی توندوتیژی لە هەورامان دەسەلمێنن، بەڵام هێشتا لێكۆڵینەوەیەكی مەیدانی و فەرمی لەوبارەیەوە نەكراوە لەلایەن حكومەتەوە.

ئاری ڕەفیق، جێگری بەڕێوەبەری گشتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لە هەرێم بۆ پەرەگراف وتی "مەسەلەی كەمی و زۆری توندوتیژی لە ناوچەیەك بۆ ناوچەیەكی دیكە ڕێژەییە، بەڵام ئەگەر بڵێین ناوچەیەك دوورە لە هەموو جۆرە توندوتیژییەك ڕەنگە ئەوە راست نەبێت".

هەروەها پێیوایە، كەمتەرخەمیی دەمودەزگا پەیوەندیدارەكان و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی تێدایە، كە دەبێت بەشێوەیەكی مەیدانی سەردان بكەن و ڕاپرسی بكەن، بۆ ئەوەی ڕاستیی ڕونببێتەوە كە ئەوەی لەوێ دەگوزەرێت ڕاستییە یاخود لە ناوەوە شتی دیكە هەیە و ناوێرن هیچ بڵێن.

ئاری لەگەڵ ئەوەدایە لە پاڵ بڵاوكردنەوەی ئامارەكاندا، ڕووپێوییەكی مەیدانی یان كۆمەڵایەتی یان ڕاپرسییەكی ورد بكرێت بە شێوەیەكی هەڕەمەكی لەناو خودی خێزانەكاندا.

یەكێك لە پرسیارەكانی ڕاپرسییەكەش بۆ ژنان‌، ئاری ڕەفیق پێشنیاز دەكات ئەوەبێت؛ ئایا بە ڕاستی پیاوان لەوێ هیچ جۆرە توندوتیژییەك نانوێنن بەرامبەریان یان دەینوێنن و ئەوان ناوێرن قسە بكەن یاخود ژینگەی ناوچەكە وایە ناتوانن دەنگی خۆیان بگەیەننە دەزگا پەیوەندیدارەكان.

چیرۆكی سەركەوتن و كاركردنی ژنان لە هەورامان، تەنیا بۆ خودی خۆیان نییە، بەشێكیان بۆ بژێوی و هاوكاری خێزانەكانیانە و تیایدایە بۆ دەستگرتنی ژنانی دیكەیە، وەك ئەوەی شێنا دەیكات.

شێنا ئادەم دەڵێت، لە ڕێگەی وەرزشی شاخەوانییەوە دەیویست ژنان بە دونیای دەرەوە بناسێنێت، ژیانیان تەنها ماڵ و منداڵ بەخێوكردن و ماڵ پاككردنەوە نەبێت، پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانی دەرەوەی خێزانیان گرنگی پێبدەن، نەك لەدوای هاوسەرگیری زیاتر وەك خزمەتكارێك بێنە پێش چاو.

ئەو، گروپی شاخەوانی و مەلەوانی تایبەت بە ژنانی دروستكرد، بۆ یەكەمجاریش لە 2016دا پێشبڕكێی مەلەوانی بۆ ژنان ڕێكخست.

"دەركەوتنی ئافرەت لەكۆمەڵگەی كوردیدا بەگشتی لەسەر حسابی خۆیەتی، دەبێت زیاتر هەوڵبدات و بجەنگێت تا بونی خۆی بسەلمێنێت" شێنا وای وت.

كۆچەر عەزیز، ئەم بنكۆڵكارییەی ئامادە كردووە لە چوارچێوەی خولێكی ڕاهێنانی چڕی ڕۆژنامەوانیی ماڵپەڕی پەرەگراف كە وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا پاڵپشتی دارایی كردووە.