پەرەگراف- نازەنین گۆران
ئێوارەیە؛ سارا لەكارەكەی گەڕاوەتەوە و لەگەڵ هاوسەرەكەیدا پێكەوە دانیشتون، لەپڕ زەنگی نامەی مۆبایلەكەی كەشی هێمنی ژورەكە تێكدەدات؛ لە نامەكەدا نوسراوە "من بیری تۆ دەكەم".
"نامەكە ھەر ئەوە نەبوو، بەڵكو داوای عیلاقەی لێكردبوم، منیش ڕاستەوخۆ مێردەكەمم لێ ئاگاداركردەوە" سارا وای وت.
هاوسەرەكەی سارا دەست دەداتە مۆبایلەكەو تەلەفۆن بۆ ئەو كەسە دەكات كە نامەكەی ناردووە؛ لەگەڵ وەڵامدەداتەوە، هاوسەری سارا بە توڕەییەكی زۆرەوە كۆمەڵێك قسەی پێدەڵێت و تەنیا ئەوەندە بواری پێدەدات، داوای لێبوردن بكات.
هاوسەری سارا پاش داوای لێبوردنەكە؛ تەلەفۆنەكەی بەسەردا دادەخاتەوە؛ ئیتر لەوێوە دۆسیەكە بە یەكجاری دادەخرێت.
"وازمان لێ هێنا، سكاڵاشم نەكرد، چونكە دادگا لە هەرێمی كوردستان بەڕاستی خۆخەڵەتاندنە، دەمزانی سكاڵاش بكەم سودی نابێت، چونكە لێرە یاسا سەروەر نییە" سارا وادەڵێت.
سارا ناوی خوازراوی ژنە ڕۆژنامەنوسێكە لە شاری سلێمانی، بەهۆی كارەكەیەوە تەلەفۆن بۆ زۆر كەس دەكات بۆ وەرگرتنی لێدوان‌و زانیاریی، بەشێك لەوانەیشی وەڵامی پەیوەندییەكانی دەدەنەوە؛ داواكاری دیكەیان لێی هەیە.
یەكێك لەو لێپرسراوانەی سارا پێشتر لێدوانی لێوەرگرتووە؛ لەڕێی نامەوە گێچەڵی پێدەكات.
سارا وتی "بەرپرسەكە وتی با وەك هاوڕێیەك بچینە دەرەوە، منیش وتم لە دەرەوەی كارو پیشەكەم تۆ ناناسم، بەڵام ئەو وازی نەھێنا".
بەشێك لەو ئافرەتانەی وەك سارا ڕوبەڕوی گێچەڵی سێكسی دەبنەوە هانا بۆ دادگا نابەن؛ هەم بەهۆكاری كۆمەڵایەتی كە نایانەوێت بابەتەكە گەورەتر بێت؛ هەمیش لە دادگادا هیچیان بۆ ناكرێت ئەگەر بەڵگەیەكی ڕون و ئاشكرایان پێنەبێت و ڕەنگە بە دۆڕاوی لە دۆسیەكە دەربچن.
ئەوەش لەكاتێكدایە بەپێی بەدواداچونەكانی پەرەگراف؛ بەشێكی زۆری ئەو گێچەڵە سێكسییانەی لە شوێنی كاردا بە ئافرەتان دەكرێت، بە زارەكی بون یان هیچ بەڵگەیەكی تێدانییە كە دادگا بۆ سەلماندنی دۆسیەكە داوای دەكات.
هێشوو، ناوی خوازراوی كچێكەو یەكێكە لە قوربانیانی گێچەڵی سێكسی لە شوێنی كار؛ سەرەتای چیرۆكەكەی ئەو لە ئەدێكی فەیسبوكەوە دەستیپێكردووە، كاتێك خاوەنكارێك داوای لێكردووە لای ئەو كاربكات، ئەویش حەزی بەو بوارە هەبووە و ڕەتینەكردۆتەوە.
"بۆ ماوەی چوار مانگ لەوێ كارمكرد، تا سێ مانگ بەردەوام نامەی خاوەنكارەكەم بۆ دەهات كە بچمە ژوورەكەی بۆ ئەوەی دەستم بۆ بهێنێت، من خۆم سەرقاڵ دەكرد و نەدەچوم" هێشوو وای وت.
كارەكەی هێشوو لە میدیایەكی هەرێمی كوردستاندا بووە.
"ئەو ئێوارانەی كارەكەم بگەیشتایەتە كاتژمێر حەوتی ئێوارە؛ ئیتر من هەموو گیانم دەلەرزی".
هەندێك لە كچان وەك هێشوو، بژێویی‌و كارەكانیان دەقۆزرێتەوە تا لە بەرانبەر گێچەڵی سێكسیدا بێدەنگ بن؛ هەركاتێكیش ناڕەزایی دەرببڕین؛ ئەوا كۆتایی بە كاركردنیان دەهێنرێت.
هێشوو، پێشتر هاوڕێیەكی لە هەمان شوێن كاری كردووە، زۆركات پەیوەندی پێوەكردووە، چونكە دەیزانی لەچ بارودۆخێكدایە؛ "هەموو شەوێك قسەی لەگەڵ دەكردم، چركە بەچركە لێی دەپرسیم چیمكردووە و چۆن بووم".
كچێكی دیكەی هاوپیشەی هێشوو، ئێوارەیەك تەلەفۆنی بۆ دەكات و پێی دەڵێت "ئاگاداری خۆتبە، من پێش تۆ بۆ تەنیا هەفتەیەك لەوێ بووم، داوای سێكسی لێكردم‌و كە ڕەتمكردەوە، وتی پێویست ناكات چیتر بێیتەوە".
ئەو ڕۆژەی لێی دەترسا ڕویدا؛ خاوەنكارەكەی داوای سێكسی لە هێشوو كرد، كاتێك ڕەتیكردەوە؛ "دەریكردم و نیوەی موچەكەمی خوارد" هێشوو دەڵێت، تائێستا ڕێگریی كردووە لە چوار كچی دیكە بچنە ئەو شوێنە كاربكەن، دوای ئەوەی هەڵسوكەوتی خراپی خاوەنكارەكەی بۆ ڕونكردونەتەوە.
ھەر هەڵسوكەوت یان هەوڵدانێكی سێكسی لەلایەن كەسی بەرامبەرەوە؛ لەڕوی فیزیكییەوە بێت یان زارەكی، ئەوە بە گێچەڵی سێكسی دادەنرێت.
ئاشنا حەمەسەعید، پارێزەر لە هێڵی گەرمی ڕێكخراوی خەڵك بۆ گەشەپێدان (PDO) دەڵێت، ئەو كەسانەشی سكاڵا تۆماردەكەن؛ زۆرجار بەڵگەی بەھێزیان نییە بیسەلمێنێت گێچەڵیان پێكراوە، چونكە جاری واھەیە گێچەڵەكە كتوپڕ بووە و كەسەكە خۆی ئامادەنەكردووە تا بەڵگەی تێدا لێوەربگرێت.
"ئەگەر كەیسەكان بەبێ هیچ بەڵگەیەك بچنە دادگاوە دەیدۆڕێنن، چونكە كاتێك تۆ سكاڵا دەكەی، دەبێت بیسەلمێنیت" بەوتەی ئاشنا بۆ پەرەگراف.
ئەو پێیوایە جگە لەو حاڵەتانەی بە ڕاستی ڕویانداوە، دۆسیەی دیكەش هەیە كە ڕاست نییە و تەنیا هەوڵێكە بۆ ناشرینكردنی بەڕێوەبەر یان خاوەنكارێك.
ئەو پارێزەرە وتی "ناكرێت سكاڵاكردن بەبێ هیچ بەڵگەیەك بێت، كەیس هەبووە ڕاستیش بووە، خۆم جەلسەم لەگەڵیدا كردوەو باش دەزانم راستگۆیە؛ بەڵام هێزی سەلماندنی نییە، ئەمەش نەقسێكی گەورەیە لە دادگا".
لە ئامارەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ دۆسیەكانی توندوتیژی دژ بە ژنان، هیچ ئاماژەیەك بە گێچەڵی سێكسی نەكراوە، تەنیا ئاماری دەستدرێژی سێكسی بڵاودەكەنەوە.
لە ساڵی 2019دا لە هەرێمی كوردستان 139 حاڵەتی دەستدرێژی سێكسی هەبووە و لە نۆ مانگی 2020یشدا تەنیا 49 حاڵەت تۆماركراون؛ بەوپێیەی بەهۆی ڕێكارەكانی خۆپارێزی لە كۆرۆنا چەند مانگێك خەڵك كەرەنتینە بوون.
بەشێك لە حاڵەتی گێچەڵی سێكسی، لە شوێنە گشتییەكانی كاركردندا ڕودەدەن، وەك مۆڵ و بازاڕ، ئەوەش لەلایەن خەڵك و موشتەرییەكانەوە.
لاڤە؛ ناوی خوازراوی كچێكە و لە مۆڵێكدا كاردەكات، ئەو دەڵێت، ڕۆژێكیان گەنجێك داوای ژمارە تەلەفۆنی لێكردووە و پێداگری كردووە كە وازناهێنێت تا هاوسەرگیری لەگەڵدا نەكات؛ بەڵام لاڤە بە گومانە لەو داواكارییەو پێیوایە لەو ڕێگەیەوە ویستویەتی داوای پەیوەندی نادروستی لێبكات.
"تائێستاش هەوڵم نەداوە بە ئیدارەی ئەو شوێنە بڵێم، چونكە دڵنیام ئەوانیش بەقەد ئێمە دەزانن چی دەگوزەرێت، بۆیە هیچ سودی نییە ئەگەر باسی بكەین، ڕەنگە ئەوانیش ئەو دیاردانەیان پێخۆش نەبێ بەس لەكۆمەڵگەكەدا هەر هەیە" لاڤە بۆ پەرەگراف وای وت.
لە كوردستان و عێراق، یاسای تایبەت نییە بە یەكلاكردنەوەی دۆسیەكانی گێچەڵی سێكسی، بەڵام بەپێی یاسای سزادانی عێراقی بە تاوان هەژماردەكرێت و سزای لەسەرە.
بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خێزان؛ بۆ پشتگیری دۆسیەی ئەوانەی ڕوبەڕوی گێچەڵ و توندتوتیژی بونەتەوە، داوادەكەن بەڵگەیان هەبێت و ئامادەبن وتەیان لێوەربگیرێت.
ئاری ڕەفیق، یاریدەدەری بەڕێوەبەری گشتی ئەو بەڕێوەبەرایەتییە بە پەرەگرافی وت "ئیفادەی كەسەكە گرنگە، چونكە كەسانێك هەن سەرەتا سكاڵا دەكەن و دواتر وتەكانیان دەگۆڕن"، ئەو پێیوایە گۆڕانكاری لە وتەكانی سكاڵاكاراندا پەیوەندی هەیە بە چارەسەری كێشەكانیان لە دەرەوەی یاسا یان ئەو فشارانەی لەسەریان دروستدەبێت.
جگە لە بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی و دادگا؛ بەشێك لەوانەی ڕوبەڕوی گێچەڵ دەبنەوە، بە تایبەت ڕۆژنامەنوسان ڕودەكەنە سەندیكاو ناوەندەكانی تری بەرگری لە مافەكانیان.
سەنتەری میترۆ بۆ داكۆكیكردن لە مافی رۆژنامەنوسان؛ دۆسیەكەی هێشوو-یان لایە لەگەڵ ئەو كچە هاوڕێیەی کە پێشتر لە دەزگایەكی میدیاییدا ڕوبەڕوی گێچەڵی سێكسی خاوەنكارەكەیان بونەتەوە.
دیاری محەمەد، بەڕێوبەری سەنتەری میترۆ بۆ پەرەگراف وتی "بەهۆی دابونەریتەوە، ڕۆژنامەنوسەكانیش تائێستا نەهاتون بە ئاشكرا سكاڵا بكەن، چونكە بەشێك لە حاڵەتەكان بەڕێگایەكی شەخسی و بێدەنگ بووە".
ئەوان ئامادەن پارێزەر بۆ هەر دۆسیەیەكی هاوشێوە ئامادە بكەن.
"ئێمە سەرەتا لەڕوی قانونیەوە هاوكارییان دەكەین، ئەگەریش بیانەوێت بەشێوەیەكی شەخسی و بێدەنگ بۆیان چارەسەر بكەین، ئێمە تیمێكمان هەیە هاوكارییان دەكات".
بەڕێوەبەری سەنتەری میترۆ باسی لە پڕۆژەیەكیان كرد لەگەڵ ڕێكخراوی ئینتەرنیوزی ئەمریكی، بۆ هاوكاری ماددی ئەو كەسانەی هەڕەشەیان لەسەرە یان توندوتیژیان بەرامبەر كراوە، جگە لە هاوكاری یاسایی و دەرونی، تا ناردنە دەرەوەی كاتیی ئەو دۆسیەیانەی پێویستن.
دیاری محەمەد دەڵێت گرنگترین بنەما لەو دۆسیەیانەدا بەڵگەن؛ "چونكە نمونەمان هەبووە، كە كێشەی لەگەڵ دەزگایەكی ڕاگەیاندندا بووە بۆیە شتی خراپی لەسەر دروستكردووە".
قسەوقسەڵۆكی كۆمەڵگە و ڕێگریی خێزان؛ هۆكارێكی دیكەی بێدەنگیی كچانن لە بەرانبەر گێچەڵی سێكسی.
عەباس مەحمود، توێژەری كۆمەڵایەتی بۆ پەرەگراف وتی "تەنیا سكاڵای یاسایی گرنگ نییە، بەڵكو كۆمەڵایەتیش گرنگە، با لەلای كەسێكی نزیكی خۆیان باسی بكەن كە ڕوبەڕوی چی دەبنەوە، گرنگە ئەم ڕەفتارانە سكاڵای لێبكرێت لای كۆمەڵگە، ئەگەر نەكرا دواجار هانا بۆ سكاڵای یاسایی ببات".
قوربانیانی گێچەڵی سێكسی؛ جگە لەدەستدانی كار، بە ئاسانی ناتوانن ئەو فشار و بارە دەرونییەش تێپەڕێنن كە ڕوبەڕوی دەبنەوە.
ھێشوو؛ ئەو كچەی بەهۆی ڕەتكردنەوەی گێچەڵی سێكسی خاوەنكارەكەیەوە دەركرا؛ سەرباری تێپەڕینی حەوت مانگ بەسەر ڕوداوەكەدا، هێشتا پرسیاری هۆكاری وازهێنانی لێدەكرێت، ڕوبەڕوی قسەی بەشێك لە خەڵك بۆتەوە، ئەوەش هێندەی تر دەیخاتە بارودۆخێكی خراپی دەرونییەوە.
"هەر كاتێك ئەم بابەتەم دێتەوە خەیاڵ؛ چاوەكانم پر فرمێسك دەبێت، ناخم وێرانە و دەرونم شێواوە... هەستدەكەم ئیتر منیش ناوم زڕاوە، هەمیشە هەوڵمداوە كەسایەتی خۆم بپارێزم، ڕەنگە ئەمەش هوكار بێت لەهیچ دەزگایەكدا جێگا‌م نابێتەوە" هێشوو وای وت.
نازەنین گۆران، ئەم بنكۆڵكارییەی ئامادە كردووە لە چوارچێوەی خولێكی ڕاهێنانی چڕی ڕۆژنامەوانیی ماڵپەڕی پەرەگراف كە وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا پاڵپشتی دارایی كردووە.