هەولێر بە نرخی دوبەی؛ پەرەگراف وردەكاریی بازرگانیكردن بە كرێكارانی بیانی ئاشكرا دەكات

پەرەگراف- دیمەن بورهان

هێشتا 18 ساڵی تەمەنی پڕنەكردۆتەوە، كاتێك قاچاخچییەكان لەڕێی مامەڵەی ساختەوە تەمەنی زیاد دەكەن و بەخەونی گەیشتنە بەهەشتی دوبەی سواری فڕۆكەی دەكەن، بەڵام لە هەولێر دادەبەزێت؛ ئیتر لەوێوە ژیانە دۆزەخیییەكەی ئەلیشە دەستپێدەكات.

لەو ژیانە پڕ لە مەینەتییەیدا؛ شار بە شار، ڕوبەڕوی چەندین جۆر لە توندوتیژی جەستەیی و دەرونی بۆتەوە، لە غەریبی و دور لە ئازیزانی.

كچێكی ئەسمەری باڵا مامناوەندی خەڵكی شاری پاتانی نیپاڵە، بە ئەلیشا ڕای خۆی بە پەرەگراف ناساند، چیرۆكی نەهامەتییەكانی ئەو لەگەڵ جیابونەوەی دایك و باوكیدایە؛ دوای دوو ساڵ، دەكەوێتە بەر ڕەحمەتی زڕباوك و لە خۆشەویستیی دایكی دەكات.

"باوكە تازەكەم ڕێگەی نەدەدا لەگەڵ دایكم بم، وتی تۆ كچێكی گەنجی، دەتوانی كاربكەی و خۆت بژییەنیت" ئەلیشە ڕای ئەوكاتە تەمەنی 17 ساڵ بوو.

چەند مانگێك لە ئارایشتگایەكی وڵاتەكەی خۆیدا بەسەردەبات؛ تا دەكەوێتە داوی "قاچاخچی و مافیاكانەوە".

"سێ مانگم مابوو تەمەنم ببێت بە 18 ساڵ، قاچاخچییەكان بە مامەڵەی ساختە سێ مانگیان بۆ تەمەنم زیاد كرد تا بتوانم بە یاسایی كار بكەم، ئەو مافیایانە منیان هەڵخەڵەتاند، پێیانوتم دەتبەین بۆ ئارایشتگایەك لە دوبەی و ژیانت بەتەواوی دەگۆڕێت، بەڵام كاتێك دابەزیم زانیم دوبەی نییەو هەولێرە" ئەلیشە وای وت.

بە ناچاری بارودۆخەكە قبوڵدەكات، بۆ ماوەی دوو ساڵ لە هۆتێلێكی شارۆچكەی عەنكاوە كاری ئوتوكردنی سەرچەف و جلوبەرگی كارمەندەكانی هۆتێلەكە دەكات، تا گرێبەستی كاركردنی تەواو دەبێت.

جارێكیتر دەكەوێتە داوی قاچاخچییەكانەوە، "بەڵێنیان پێدام بەرەو دوبەی بمبەن و خەونە بەهەشتیەكەم بەدیبهێنن" نەك بەهەشت نەبوو، دۆزەخی ژیانی بوو.

"لە بەغدا فرۆشراین، دیسان هەڵخەڵەتێنراین".

ئەلیشە لەگەڵ ژمارەیەك ئافرەتی تری نیپاڵی، ئەندەلوسی و هیند و فارسێكدا، دەبرێنە هۆتێلێكی بەغدا و مامەڵەی كڕین و فرۆشتنیان پێوەدەكرێت، هەروەك سەرەتا؛ چۆن لە وڵاتەكەی خۆیەوە ڕوبەڕوی فێڵكردن بۆوە، كاتێك لەڕێی كۆمپانیاوە هاتە عێراق.

ئەو كۆمپانیایانەی كرێكاری بیانی دەهێننە هەرێمی كوردستانەوە، زیاتر لە 160 كۆمپانیان و مۆڵەتی كاركردنیان پێدراوە.

محەمەد عیزەدین، خاوەنی یەكێكە لەو كۆمپانیایانە بەناوی بەلسە لە هەولێرە، 9 ساڵە كرێكاری بیانی دەهێنێت و ڤیزای بۆ شەش هەزار كرێكار وەرگرتووە، لە كرێكاری كاری ناوماڵ تا كۆمپانیا و كارگەكان.

ئەو نایشارێتەوە، كە كرێكارەكان لە وڵاتی خۆیان بە فێڵ دەهێنرێنە كوردستان؛ "لەوێ بە كرێكارەكان دەڵێن لە بەرامبەر كاركردنیان موچەی باشیان پێدەدرێت، بەڵام كە دەهێنرێنە ئێرە دەبینن واقیعەكە بەشێوەیەكی دیكەیە" محەمەد وای وت.

بەپێی بەدواداچونەكانی پەرەگراف؛ بازرگانی بە كرێكارانی بیانییەوە لەگەیشتنیان بۆ عێراقیش بەردەوامی هەیە، بە جۆرێك ڕەوانەی ناوچەكانی ناوەڕاست و خواروی عێراق دەكرێن، لەوێ مامەڵەی كڕین و فرۆشتنیان پێوەدەكرێت.

"بەناوی زیارەتەوە بازرگانی بە كرێكاری بیانییەوە دەكرا، لە هەرێمی كوردستانەوە ڕەوانەی ناوەڕاست و خواروی عێراق دەكران، هۆكارەكەشی ئەوە بوو كە نرخیان زیاتر بوو" بەوتەی محەمەد عیزەدین بۆ پەرەگراف.

نمونەی ئەوەی هێنایەوە گرێبەستی كرێكارێكی ئەندۆنیزی لە هەرێمی كوردستان تا شەش هەزار دۆلارە، بەڵام لە بەغدا و شارەكانی دیكەی عێراق دەگاتە 9 هەزار دۆلار.

لە ئێستادا وەزارەتی ناوخۆ پێدانی ڤیزای زیارەتی بۆ كرێكارانی بیانی ڕاگرتووە.

زۆرینەی ئەو كرێكارانەی دەهێنرێنە هەرێمی كوردستان خەڵكی وڵاتانی ئاسیا و ئەفریقان.

خاوەنی كۆمپانیای بەلسە دەڵێت "ئەو كرێكارانەی خواستی زۆریان لەسەرە ئەندۆنیزییەكانن، چونكە موسڵمانن و كێشەیان زۆر كەمترە بۆ كۆمپانیا و خاوەنكارەكان، كەمترین خواستیش لەسەر كرێكارانی ئەفریقی و بەتایبەتیش غاناییە، لەبەرئەوەی كێشەی زۆر دروستدەكەن".

لە باسی دۆسیەی خانمە كرێكارێكی ئەفریقیدا وتی "خاوەن ماڵەكە هەوڵیدابوو دەستدرێژی سێكسی بكاتەسەر، بەڵام دوای ئەوەی پێمانزانی لێكۆڵینەوە لە ڕوداوەكە كرا، خۆشبەختانە بەپێی ڕاپۆرتی پزیشكی دەركەوت تەنیا هەوڵدان بووە بۆ دەستدرێژیكردنەسەری.. بۆیە هەموو مافێكی لە خاوەن ماڵەكە وەرگیرایەوە و دوای قەرەبوو بەخواستی گەڕایەوە بۆ وڵاتەكەی".

زۆرێك لەو كرێكارە بیانییانەی لێرە ڕوبەڕوی توندوتیژی دەبنەوە، ناشتوانن بۆ وڵاتەكەی خۆیان بگەڕێنەوە، وەك ئەلیشە، كە لە بەغداوە هەرچی ناخۆشی بوو، بینی.

"لە بەغدا بەهۆی كەمتەمەنی و سەرنجڕاكێشیم بە هەشت هەزار دۆلار فرۆشرام و كاری لەشفرۆشیم پێوەدەكرا" ئەلیشە وادەڵێت.

ئەو كچە دووجار دوگیان دەبێت و منداڵەكانی لەباردەبات.

"جاری یەكەم وتیان بە ڕاكردن بەسەر قادرمەدا سەربكەوە،.. دوای دوو ڕۆژ لەبارم چوو، زۆر بچوك بوو".

لە جاری دوەمدا، كاتێك دەزانێت دوگیانە لە بەغدا هەڵدێت، ئەوەش بەهاوكاری پیاوێك و بە پاساوی سەردانی نەخۆشخانە.

لە كۆتایی سێ مانگی دوگیانییەكەیدا، منداڵی دوەمی لەباردەبات، لای مامانێك لە شاری هەولێر.

پەرەگراف لەڕێی ئەو مامانەوە بە ئەلیشە ڕای گەیشت و چیرۆكەكەی زانی، بەوپێیەی وەزارەتی ناوخۆ هاوكار نەبوو لە گەیشتن بە دۆسیەی ئەو كرێكارانەی ڕوبەڕوی توندوتیژی بونەتەوە، سەرباری چەندین جار سەردانی وەزارەت.

كەس نكۆڵی لە بازرگانیكردن و توندوتیژی بەرانبەر بە كرێكارانی بیانی ناكات، بە حكومەتیشەوە.

ئاریان ئەحمەد، وتەبێژی وەزارەتی كار و كاروباری كۆمەڵایەتی بۆ پەرەگراف وتی "بەشێكی كەمیان لەڕێگەی ئەو كۆمپانیایانەوە دەهێنرێن كە لەلای ئێمە تۆماركراون و بەپێی پێویستی ئەوان ڕێگەیان پێدەدەین و دەستەبەریشیان بۆ دەكەین، بەشە زۆرەكەیان لەڕێگەی وەزارەتی ناوخۆ و بە ڤیزای گەشتیاری و بەناوی ئەردەن و وڵاتانی دیكە دەهێنرێن و لە هەرێمی كوردستان خۆیان دەبیننەوە".

زۆربەی ئەو كرێكارانەی لە دەرەوەی ڕێكارەكانی وەزارتەكەیدا دەهێنرێن، بەوتەی ئاریان؛ ئەوانەن كە كێشەیان هەیە و ڕوبەڕوی توندوتیژی و دەستدرێژی سێكسی دەبنەوە.

"ئێستاش بەشێك لەو كرێكارە بیانیانە وەكو كۆیلە بازرگانییان پێوە دەكرێت و بە شارەكانی ناوەڕاست و خوارووی عێراق دەفرۆشرێنەوە، ئەو كرێكارە بیانیانە لە بازاڕی ڕەشدا مامەڵەیان پێوە دەكرێت" وتەبێژی وەزارەتی كار و كاروباری كۆمەڵایەتی وای وت.

ئەوان داواكارییان گەیاندۆتە سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران، تا ڕێگریی بكات لە پێشێلكردنی مافی كرێكارانی بیانی و لە دەرەوەی ڕێكار و ڕێگە یاساییەكانی ئەوان نەهێنرێن.

لە عێراق بەپێی یاسای كار پێویستە هێنانی كرێكاری بیانی بە چەند قۆناغێكدا تێپەڕێت و دواتریش هەموو مافێكی پارێزراو و ڕێزلێگیراو بێت، بەڵام لە هەرێمی كوردستان، یاسای تایبەت بەو پڕۆسەیە نییە.

محەمەد هەژار، سكرتێری ڕێكخراوی ڕۆشنبیری و داكۆكیكار لە مافی كرێكارانی بیانی بە پەرەگراف-ی وت "زۆرترین قوربانییەكان كچە كرێكارە بیانییەكانن، كە نزیكەی سەدا 75ی ئەو سكاڵایانە پێكدێنن كە لە ڕێكخراوەكەی ئێمە تۆماركراون و سەدا 25ـەكەی دیكەش پیاوانن".

ئەو ڕێكخراوە شەش ساڵە لەسەر دۆسیەكانی پێشێلكاری بەرانبەر كرێكارانی بیانی كاردەكەن و دەیان نوسینگەی لە شارەكانی هەرێمی كوردستان و عێراق هەیە.

"ئەگەر دۆسیەكانیان چارەسەر نەكرا، ڕوبەڕوی نوسینگەكانی بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربونەوەی بازرگانیكردن بە مرۆڤی سەر بە وەزارەتی ناوخۆی دەكەینەوە، بەڵام هیچ دۆسیەیەك نانێرین بۆ دادگا، چونكە وەكو پێویست كار لەسەر دۆسیەكان ناكەن".

محەمەد هەژار باسی لەوەكرد بەپێی یاسای كار پێویستە ڕێزیان بگیرێت و مافەكانیان بدرێت، بەڵام لە سەرەتای هێنانیانەوە یاساكە پێشێلدەكرێت؛ بەوپێیەی بەناوی دوبەی و وڵاتانی دیكە دەهێنرێنە هەرێم.

جگە لە توندوتیژی جەستەیی، ڕوبەڕوی چەندین پێشێلكاری دیكە دەبنەوە، لە لێسەندنەوەی پاسپۆرت تا لێدان و پێنەدانی موچەی مانگانە.

"مانگی ئابی ئەمساڵ كچێكی غانایی لە ماڵێك دەستدرێژی سێكسی كرایەسەر، كچەكە هەوڵیدا خۆی بكوژێت، بەڵام فریای كەوتین و ڕێگریمان لێكرد، دواتر كێشەكەمان بۆ چارەسەر كرد و ڕەوانەی وڵاتی خۆی كرایەوە".

بەوتەی محەمەد، ڕێكخراوەكەیان توانیویەتی لەڕێگەی لیژنەكانیانەوە بەشێك لەو ئافرەتانە بگەڕێننەوە كوردستان كە پێشتر بە بەغدا فرۆشراون، "زۆربەی ئەوانەی بە بەغدا فرۆشراون ئافرەتن و بۆ كاری لەشفرۆشی بەبڕی هەشت هەزار دۆلار و پیاوەكانیش بۆ كاری قورس بەبڕی تا چوار هەزار دۆلار دەفرۆشرێن، توانیومانە پێنج لەو كچانە بگەڕێنینەوە".

یەكێك لەو كچانەی لە بەغداوە هەڵات و گەڕایەوە بۆ هەولێر، ئەلیشە ڕای بوو.

دوای هەڵاتی لە بەغدا و لە باربردنی منداڵی دوەمی، ئەلیشە لە كافتریایەكی هەولێر دەستی بەكاركردن كردەوە، "لێرە (هەولێر) كەس بەزۆر دەستدرێژی ناكاتە سەر كەس، زۆر لە بەغداد ئارامترە، ئەوەی من لە بەغدا چەشتم كەمتر نەبوو لەوەی بە زیندوویی لە چاڵ بنرامایە"، ئەو ئێستا تەمەنی گەیشتۆتە 22 ساڵ.

بەپێی ئامارە نافەرمییەكان نزیكەی 30 هەزار كرێكاری بیانی لە هەرێمی كوردستان كار دەكەن.

تاڤگە عومەر، بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی یاسایی و پاراستنی مافی مرۆڤی دەستەی سەربەخۆی مافەكانی مرۆڤ لە هەرێمی كوردستان بۆ پەرەگراف وتی "كرێكارە بیانییەكان ڕوبەڕوی چەندین پێشێلكاری دەبنەوە، هەم لەلایەن ئەو كۆمپانیایانەی دەیانهێنن هەمیش لەلایەن خاوەنكار و خاوەن ماڵەكانەوە".

لەو پێشێلكارییانە، فێڵكردنە لەلایەن كۆمپانیاكانەوە، وەك تاڤگە باسیدەكات؛ زۆربەیان ناوی كوردستانیان هەر نەبیستووە، بەڵكو بەناوی توركیا و وڵاتانی دیكەوە دەهێنرێن.

"واتە هەر لە هێنانیانەوە بازرگانییان پێوەكراوە، ئینجا بەشێكیان بە قاچاخ دەبرێنە شارەكانی دیكەی عێراق و بۆ دوەمجار بازرگانیان پێوە دەكرێت، ئەم حاڵەتانە لە ڕابردوو هەبووە و بەردەوامیشە".

ئەو لێپرسراوەی دەستەی مافەكانی مرۆڤ دەڵێت، ئیجرائات لەگەڵ چەند كۆمپانیایەك كراوە و كۆمپانیاش هەبووە مۆڵەتی كاركردنی لێوەرگیراوەتەوە.

لە پێشێلكارییەكانی دیكە؛ كاركردنی زۆر، پێنەدان یان دواخستنی موچە، توندتیژی جەستەیی، سوكایەتی، مامەڵەی خراپ و دابیننەكردنی پێداویستی ڕۆژانە و پزیشكی.

تاڤگە عومەر وتی "قوربانییەكان لە هەردوو ڕەگەزن، بەڵام زیاتر كرێكارە ئافرەتەكانن، بەتایبەت دەستدرێژی سێكسی كە بەرامبەر ئافرەتەكان دەكرێت نەك پیاوەكان"، ئەو دەشڵێت، یاسایەكی تایبەت بە پاراستنی مافی ئەو كرێكارە بیانیانە پێویستە تا پڕۆسەكە بە تەواوی ڕێكبخرێتەوە.

لەمساڵدا هیچ ئامارێكی پێشێلكاری بەرانبەر كرێكارە بیانییەكان بڵاونەكراوەتەوە، بەڵام بەپێی ئامارەكانی پۆلیسی هەرێم بۆ ساڵانی 2018 و 2019؛ لەو دوو ساڵەدا 171 كرێكاری بیانی گیانیان لەدەستداوە، لە نێویاندا 15یان كوژراون و 11 كرێكاری ئافرەتیش خۆیان خنكاندووە.

پێشێلكارییەكان تەنیا ڕەگەزی مێینەی نەگرتۆتەوە، ڕەگەزی نێرینەش بێبەش نین، كە ئەوان زۆرینەیان ڕوبەڕوی پێشێلكاری پێنەدانی مافەكانیان دەبنەوە لەلایەن خاوەنكارەوە، لەگەڵ سوكایەتی و بێ ڕێزیی.

"دەكرێت حاڵەتی دەستدرێژی سێكسی بۆ سەر پیاوە بیانیەكانیش ڕویدابێت؛ خۆم دوو حاڵەتم لە بەغداد و كوردستان بیستوە، بەڵام ئەوان پیاون‌و لە هەر جێیەكی دونیابن دەتوانن مافی خۆیان وەربگرنەوە نەوەك ئێمە كە ناومان زڕاوەو وەك لەشفرۆشێك دەمێنینەوە" ئەلیشە ڕای، وای وت.

دیمەن بورهان، ئەم بنكۆڵكارییەی ئامادە كردووە لە چوارچێوەی خولێكی ڕاهێنانی چڕی ڕۆژنامەوانیی ماڵپەڕی پەرەگراف كە وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا پاڵپشتی دارایی كردووە.