دۆسیە مەترسیدارەكە دەبرێتە پەرلەمانی عێراق؛ دانیشتنێكی گەرم و ڕوبەڕوبوونەوە بەڕێوەیە
پەرەگراف
سەرجەم لایەنە عێراقییەكان چاوەڕێی ئەنجامدانی ئەو كۆبوونەوەیەی پەرلەمانن كە تایبەتە بە لێپرسینەوە لەگەڵ بەرپرسە ئەمنییەكان لەبارەی كوژران و برینداربوونی هەزاران خۆپیشاندەر لەكاتی سەرهەڵدانی خۆپیشاندانەكانی مانگی تشرینی یەكەمی 2019.
چالاكوانە عێراقییەكان داوا دەكەن دانیشتنەكە بە بەرچاوی ڕای گشتییەوە ئەنجام بدرێت، هەمووان ببینن چۆن لێپرسینەوە لەگەڵ سەركردەی دامەزراوە سەربازییەكان دەكرێت، كەسوكاری قوربانییانیش ئامادە دەبن، بەو هیوایەی ئەمە ببێتە فشارێك بۆ كردنەوەی گرێ كوێرەی ئەو هەڵمەتی تیرۆركردن و ڕفاندنەی لەماوەی ڕابردوودا وڵاتەكە بەخۆیەوە بینیوە.
كۆتایی مانگی ڕابردوو عەمار حەكیم سەرۆكی ڕەوتی حیكمە ئەندامانی فرامسیۆنەكەی(فراكسیۆنی عێراقییەكان) لە ئەنجومەنی نوێنەران ئاگاداركرد كە داواكاری بانگهێشتكردنی سەركردە ئەمنییەكان پێشكەش بكەن بۆ زانینی هۆكاری ئەنجامدانی تاوانی كوشتن و ڕفاندن بەرامبەر بە چالاكوانان.
بەدوایدا حەیدەر عەبادی سەرۆكی هاوپەیمانی نەسر ئاشكرای كرد، هاوپەیمانێتییەكەیان بەهاوكاری لایەنەكانی دیكە لەهەوڵی بانگهێشتكردنی لایەنە بەرپرسەكاندان بۆ فشار خستنەسەریان لەپێناو ئاشكراكردنی بكوژانی تاوانە سیاسییەكان.
لای خۆیەوە محەمەد حەلبوسی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ڕایگەیاند، هەر كاتێك داواكاریی بەستنی دانیشتنێكی تایبەت بەو بابەتە بگاتە نوسینگەكەی، قایل دەبێت بە زووترین كات دانیشتنەكە ئەنجام بدرێت، ئاماژەی بەوەشكردووە ئەگەر هەیە سەركردەكانی حەشدی شەعبی بۆ لێپێچینەوە بانگهێشی پەرلەمان بكرێن.
لەوەتەی مستەفا كازمی لە ئایاری 2020 پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی وەرگرتووە، هەڵمەتێكی فراوانی بۆ ئەو بابەتە ڕاگەیاندووە و چەند لیژنەیەكی بە مەبەستی لێكۆڵینەوە پێكهێناوە لە كوشتنی چالاكوانان و خۆپیشاندەران لە سەردەمی كابینەكەی پێش خۆی كە عادل عەبدولمەهدی سەرۆكایەتی دەكرد، بەجۆرێك ژمارەی قوربانییان لەو كاتەدا هەزار كوژراو و برینداری تێپەڕاندووە.
لە چەند مانگی ڕابردوودا، دەزگا ئەمنییە عێراقییەكان چەند گروپێكی چەكداریان ئاشكراكرد كە تێوەگلاون لەو تاوانانەی بەرامبەر چالاكوانان ئەنجامدراون، لەوانە كوشتنی ڕۆژنامەنوس ئەحمەد عەبدولسەمەد، عومەر فازیلی چالاكوان و چەند كەسێكی دیكە، چەند ئەندامێكی هێزە ئەمنییەكان هاوكاریی ئەو گروپە چەكدارانەیان كردووە و لێكۆڵینەوەكانیش جەختیان كردۆتەوە لە تێوەگلانی ئەو كەسانە لە ڕووداوەكانی تەقەكردن، ئەوەش بەپێی چەند بەیاننامەیەكی وەزارەتی ناوخۆ.
پرسیار و مەترسییەكان
ئەو جوڵەیەی پەرلەمان پرسیاری زۆری لەبارەی ئەو ڕاستییەوە دروست كردووە كە ئایا ئەمە لە چوارچێوەی ئامادەكارییەكانی هەڵبژاردنە یاخود ناڕەزایەتییەكان و فشاری چالاكوانان دروستی كردووە، هاوكات زیادبونی ئیدانە نێودەوڵەتییەكان لەبەرامبەر بە ئامانجگرتنی خۆپیشاندەران تادێت زیاتر دەبێت.
زۆر كەس پرسیاریان لەبارەی تواناكانی پەرلەمان لادروستبووە بۆ ئەنجامدانی بەرەوپێشچوون لەو دۆسییەیەدا، ئەوەش بەهۆی ئەو بەربەستانەی دێنە بەردەمی و ئەو ململانێ و كێشانەی بەهۆیەوە لەنێوان كوتلە سیاسییەكانی ئەنجومەنی نوێنەران دروست دەبن، هاوكات جیاوازیی بۆچونەكان و ناڕوونی بابەتەكە، بەتایبەت بەهۆی بونی چەند لایەنێكی سیاسی كە سەر بە لایەنە چەكدارەكاننو بەردەوام تۆمەتباركردنیان ڕەتدەكەنەوە، وەك ئەوەی لەكاتی دەستگیركردنی قاسم موسڵح سەركردەی حەشدی شەعبیدا ڕوویدا.
مەحمود ئەحمەد چالاكوانی خۆپیشاندانەكان دەڵێت "كوتلە سیاسییەكان لەماوەی ڕابردوودا بێدەنگ بوون لە بەرامبەر ئەو كوشتن و ڕفاندن و دەستدرێژییانەی دەكرانە سەر چالاكوانان، بەڵام ئێستا لەگەڵ نزیكبونەوەی وەرزی هەڵبژاردنەكان، بیریانكەوتۆتەوە 600 كوژراو و زیاتر لە 25 هەزار بریندار هەن، دەیانەوێت ئێستا پارێزگاری لە مافەكانیان بكەن، ئەوە جەختكردنەوەیە لەسەر ئەوەی ئەم دۆسییە هەستیارە بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن بەكاردێت، بەتایبەت كە بابەتی لێپرسینەوە قورسە و پێویستی بە ئامادەكاری و ڕێكخستن هەیە، دەبێت لایەنی كەمتەرخەم دیاری بكرێت، دواتر ڕەزامەندی سەرۆكایەتی پەرلەمانی دەوێت بۆ تەواوكردنی".
"خۆپیشاندەران بەڕووی كوتلە سیاسییەكاندا نەوەستانەوە، بەڵكو پێشوازیمان لەو بڕیارە درەنگوەختە كرد و پشتگیری دەكەین، پشتیوانی ڕێكاری هاوشێوەش دەبین، پێشبینی ئەمەش دەكرا، چونكە فشارەكانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و عەرەبی، بەخێرایی بەسەر شێوازی مامەڵەی سیاسییەكانی ناوخۆدا شكایەوە" چالاكوانە عێراقییەكە وادەڵێت.
چەند ڕۆژێكە بەشێكی زۆری چالاكوانان دەستیان بە چەند هەنگاوێك كردووە لەڕێی گردبونەوە و ڕاگەیاندنی هەڵمەتی فراوان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، بۆ ئاشكراكردنی بكوژانی خۆپیشاندەران.
تویتێكی ئەنتۆنیۆ گۆتیرێس سكرتێری گشتی ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان كە ڕۆژی شەممەی ڕابردوو بڵاویكردەوە، لای زۆری كەس ئەو لێكدانەوەیەی بۆكراوە كە مەبەستی پشتگیریكردنی هەڵمەتی چالاكوانە عێراقییەكانە.
گۆتیرێس نوسیویەتی "كاتێك دەسەڵاتداران لە گەندەڵی دەرباز دەبن، خەڵك متمانەیان بە دامەزراوە حكومییەكان نامێنێت، بەهۆی گاڵتەجاری و بێهیوابونیشەوە دیموكراسی لاواز دەبێت".
"كۆتایهێنان بە دەربازبون لە سزا هەنگاوێكی سەرەكییە بەرەو بەستنی گرێبەستێكی نوێی كۆمەڵایەتی، كە لەسەر دەستپاكی و دادپەروەری بونیادنرابێت" سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان واینووسیوە.
ڕێگایەكی درێژ
سائیب خدر ئەندامی لیژنەی یاسایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، دەڵێت "پەرلەمان وێنەدانەوەی ژینگەی كۆمەڵگە، ژینگەی شەقام و داواكارییەكانیەتی، پێویستە گوزارشت لە خواستەكان و داواكارییەكانی بكات، ئەوەش پێویستە لەسەر پەرلەمانتاران پشتیوانی ئەو جوڵانەوەیە بكەن و دۆسییەكە بەرەو پێش بەرن".
"ئاشكراكردنی بكوژی خۆپیشاندەران، دەوڵەتی یاسا بەدی دەهێنێت، وڵاتی ڕاستەقینە ئەوەیە پارێزگاری لە هاوڵاتییەكانی بكات" سائیب خدر وادەڵێت.
لەبارەی ئەگەری بەرەوپێشچوون لەو دۆسییەدا، ئەندامەكەی ئەنجومەنی نوێنەران دەڵێت "جوڵەكە بەهەر ئاڕاستەیەكدا بێت كاریگەری دەبێت ئەگەر بەڕێژەیەكی كەمیش بێت، بەڵام ئەوە دەبێتە هەنگاوی یەكەم بەرەو ڕێگایەكی درێژ، كە هەنگاوی دیكە بەدوای خۆیدا دەهێنێت، سەختیی هەندێك بابەت لە دەستپێكردنیدایە، لەدوای ئەوەوە شتەكە ئاسایی دەبێتەوە".
چاودێرانی دۆخی عێراق پێیانوایە گۆڕانكاری لە گوتاری ناڕەزایەتییە جەماوەرییەكان لەبارەی بكوژانی خۆپیشاندەران، وایكرد بەخێرایی بگۆڕێت بەرەو گوتارێكی سیاسی زاڵ و دیار، كۆمەڵَگەی نێودەوڵەتی بەخێرایی بەدەمییەوە هات، بەجۆرێك نێردەی نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق ڕاپۆرتێكی بڵاوكردەوەو بە وردیی باسی لەو پڕۆسەی كوشتنانە كرد كە لەكاتی خۆپیشاندانەكاندا ڕوویانداوە.
ئەم گۆڕانكارییانە هاندانێكی دیكەیە بۆ حكومەتەكەی كازمی، تا لەگەڵ جوڵەكەی پەرلەماندا، لێكۆڵینەوەكان لەوبارەیەوە تەواو بكات، ئەوەش ڕێڕەوی بەردەم ئەو گروپە چەكدارانە تەسك دەكاتەوە كە تۆمەتبارن بە كاری توندوتیژی.