پەرەگراف
هاوشێوەی ئەوەی لە زۆرینەی ناوچەكانی ناوەڕاست و باشوری عێراق ڕوودەدات، بەشێكی فراوانی باكور و ڕۆژهەڵاتی سوریا كە بە جەزیرەی سوریی ناسراوە و زیاتر لە پێنج ملیۆن كەس تێیدا نیشتەجێن و ڕۆژئاوای كوردستانیش دەگرێتەوە هەڕەشەی وشكەساڵییان لەسەرە، ئەوەش بەهۆی لێبڕینی بەردەوامی ئاو لە دیجلە و فورات و ڕوبەرە ئاوییەكانی دەوروبەری.
پسپۆڕان ئاماژە بەوە دەكەن، ئەو وشەكەساڵییە لەماوەی دوو دەیەی داهاتوودا بە بیابان بوون دروست دەكات، ئەوەش زۆرینەی زەوییە كشتوكاڵییەكانی سوریا لەناو دەبات كە سێ بەشی خاكی سوریا پێكدەهێنێت‌و بە زنجیرەی خۆراكیی ئەو وڵاتە دادەنرێت بەتایبەت بەهۆی كۆمەڵێك ماددەی ستراتیژی كشتوكاڵیی، وەك دانەوێڵە و پاقلەمەنی و لۆكە.
ئەحمەد ڕوەیشد جوتیارێكی ناوچەكەیە، خاوەنی سەدان دار زەیتون و ڕەزی ترێیە، ئەو لەگەڵ خێزانەكەیدا لە گوندی عەلوە بجارە لەسەر ڕوباری خاپور نیشتەجێن، كە دەكەوێتە باشوری شاری شەدادی كە یەكێك لە گرنگترین جۆگەكانی ڕوباری فوراتی پێدا دەڕوات.
ڕوەیشد لەو ناوچە دەوڵەمەند بە ئاوەدایە، بەڵام لەم وەرزی هاوینەدا چەند جارێكی كەم نەبێت نەیتوانیوە ئاوی زەوییە كشتوكاڵییەكانی بدات.
هاوینی ئەمساڵ پلەكانی گەرما بەشێوەیەكی بەرچاو بەرزبونەوە، لەگەڵ ئەو دۆخەشدا زۆرینەی ئەو جۆگەلەو ڕێڕەوە ئاوییانەی بە ناوچەكەیاندا دەڕۆیشتن ئاویان بەتەواوی لێبڕا و وشكیان كرد.
"تەنانەت لە وشكەساڵییە زۆرەكەی سەرەتای شەستەكانیشدا، ئاو لە باكورەوە دەهات، جوتیارەكان دەیانتوانی ئاوی زەوییە كشتوكاڵییەكانیان و بێستانەكانیان بدەن" ئەحمەد ڕوەیشد وادەڵێت.
ئەو جوتیارە دەشڵێت "ڕێڕەوەكانی ڕووبارەكە پێشتر بنەمای هەبونی زەوییە دێراوەكان و داری بێستانەكان بوون، ئەوەش پێچەوانەی ئەو زەوییانەی بۆ ئاودان پشت بە ئاوی باراناو دەبەستن، بەڵام ئەمساڵ بەتەواوی ئاو بڕا، بارانی ساڵی ڕابردوو چارەكێكی تێكڕای ساڵانە نەبوو، جۆگەلەكان لە ناوچەكەی ئێمەو خودی ڕوباری فوراتیش ئاوی لێبڕا، دانیشتوانی گوندەكانی ناوچەكە دەیانتوانی بەپێ پێیدا تێپەڕن، تەنها لە گوندەكەی ئێمە زیاتر لە هەزار و 500 دار هەڕەشەی وشكبونیان لەسەرە".
ڕێكەوتنە سیاسی و ئاوییەكان پێشتر لەنێوان هەردوو حكومەتی سوریا و توركیا، بڕی 500 مەتر چوارگۆشە ئاوی دیاریكردبوو كە لە چركەیەكدا لە توركیاوە بۆ ناو ڕوباری فورات بەربدرێتەوە و لەوێوە بێتە خاكی سوریاوە، 400 مەتر چوارگۆشە ئاویش بۆ ڕوبارەی دیجلە.
بەڵام بەهۆی كۆمەڵێك بەنداوەوە كە توركیا لەسەر هەردوو ڕووبارەكە دروستیكردوون، هەروەها بەكارهێنانی ئاو وەك كارتێكی فشار دژی ئیدارەی خۆجێی كوردەكان لە ڕۆژئاوای كوردستان، ئەو بەشە بووەتە سێ یەك، زۆرینەشی درزەكانی زەوی هەڵیدەمژێت‌و سوودی بۆ جوتیاران نییە.
بڕینی ئاو لە سەرەتای وەرزی پایزی ساڵی ڕابردووەوە دەستیپێكرد، بووەهۆی لەناوبردنی وەرزی لۆكە كە زۆر پشت بە ئاو دەبەستێت، دواتر وایكرد كاریگەری لەسەر بێستان و ئەو ناوچانەی داری تێدایە دروست بكات، تەنانەت ئەوە گۆڕانكاری لە سروشتی خاكەكەشدا دروستكردووە.
حەسەن ئەستە، پسپۆڕی كشتوكاڵی و بەڕێوبەری بەرپرس لە وەزارەتی كشتوكاڵی سوریا باس لە گۆڕانكارییە ژینگەییەكان دەكات كە كاریگەری هەبووە لەسەر گۆڕانكاری جەوهەری لە چینەكانی تەواوی خاكی ناوچەكە.
ئەستە دەڵێت "ناوچەی جەزیرەی سوریا بەشێوەیەكی تەقلیدی كرابوو بە سێ ئاستەوە، جەزیرەی باڵا كە شریتی سنوری نێوان توركیا و سوریا دەگرێتەوە بە قوڵایی 50 كیلۆمەتر بەرەو باشور، یەكێكبوو لە بەپیتترین جۆرەكان خاك لە جیهاندا، ناوچەی ناوەند كە بەدوایدا دەهات و شوێنی چاندنی دارەكانی زەیتون و خورما و ڕەزی ترێ بوو، بەدوای ئەوەشدا جەزیرەی دونیا كە زەوییەكی نیمچە بیابانەو بۆ لەوەڕین بەكاردەهات".
"ئەوەی نیمچە بیابان بوو بەرەو بیابانی تەواو دەڕوات، ناوچەی ناوەند خەریكە تەنیا بۆ لەوەڕاندنی ئاژەڵ دەشێت، ناوچەی باڵاش هەموو بەپیتییەكەی لەدەست دەدات، چونكە زیادبونێكی زۆری ڕێژەی خوێ لە خاكی ناوچەكەدا هەیە، ڕێژەی نایترۆجینی زەوییەكەش زۆر كەمدەبێتەوە كە پێشتر بەرزبوو، ئەوەش بەهۆی كەمبونەوەی ئاو" پسپۆڕە كشتوكاڵییەكە وادەڵێت.
دانیشتوانی جەزیرەی سوریا سەر بە چەند نەتەوەو ئاینێكی جیاوازن، زۆرینەیان كشتوكاڵ سەرچاوەی دارایی و بژێوی ژیانیان بوو.
بەهۆی ئەم شەپۆلی وشكە ساڵییەوە بێكاری ڕوویتێكردوون، كەمبونەوەی سەرچاوەكانی ئاو هەڕەشەیان لێدەكات، زۆرینەی گوندەكانیان بەكەڵكی ژیان نەماوە، ئەوەش مەترسی كۆچی بەكۆمەڵ زیاد دەكات.
ئەوەی خەمی خەڵكەكەی زیاتر كردووە گەمارۆدانی ناوچەكەیانە، بەجۆرێك خەریكە بەتەواوی لە جیهانی دەرەوە دادەبڕێن، دەسەڵاتدارانی ناوخۆ ناتوانن هیچ پێشكەشی جوتیاران بكەن بۆ ئەوەی لە كشتوكاڵ بەردەوام بن و هاوسەنگی بگێڕنەوە بۆ ناوچەكە، گۆڕانكارییەكانی كەش و هەواش ئاستەنگێكی دیكەی بەردەمیانە كە لە تایبەتمەندی خاك و ژینگەی كشتوكاڵی ناوچەكە كەمدەكاتەوە، تەنانەت ئەگەر بەم زووانە ئاویشیان بۆ بگەڕێتەوە.