چەمەكەی دهۆك لە زستاندا لافاو و لە هاویندا ژەهرە؛ 10 ساڵە دهۆكییەكان دادوبێدادیانە بە دەستییەوە
پەرەگراف- عەممار عەزیز
هەرچەندە بارانبارین نیعمەتە، بەڵام بۆ ماڵی جەعفەر دەبێتە مایەی ترس و نەهامەتی، بەهۆی چەمێكی پڕ لە ئاوەڕۆی ناوشاری دهۆكەوە، كە 10 ساڵ زیاترە هەر پڕۆژەیە و تەواو نابێت، لە لافاوەکەی دوێنێشدا ئەو چەمە بووەوە سەرچاوەی نەهامەتیی.
چەمی هشكەڕوو دەكەوێتە ناوەندی شاری دهۆك، درێژییەكەی زیاتر لە 15 كێلومەترە و ئاوی زێرابی بەشی زۆری ماڵانی تێدەڕژێت، دەیەیەكە بڕیارە كۆنكرێت بكرێت و شوێنەكە ببێتە پرۆژەیەكی گەشتیاری، بەڵام هێشتا هیچ دیارنییە.
"هەر باران ببارێت دەترسین ئاوی چەمی هشكەڕوو بەرزببێتەوە و بێتەوە ناو ماڵمانەوە، ئەوە لە زستان و وەرزی بارانباریندا، لە وەرزی هاوینیشدا بەهۆی بۆنی ئاوەڕۆكە و دەیان جۆر لە گیانەوەری بچوك و حەشەرات، تەواو ئیسراحەتمان نەماوە" جەعفەر گورگۆ بۆ پەرەگراف وای وت.
ئەو ماڵەكەی رێك لەسەر چەمەكەیە و هێندە بێ هیوا بووە، دەڵێت بەس پارەی هەبێت تەنیا خولەكێك لەو شوێنەدا نامێنێتەوە و ماڵی دەگوازێتەوە.
پڕۆژەی چەمی هشكەڕوو بڕی 80 ملیۆن دۆلاری بۆ تەرخانكراوە و زیاتر لە 10 ساڵە وەستاوە، لە سەردەمی تەمەر كۆچەر، پارێزگاری پێشوتری دهۆك دەستیپێكرد و تائێستا تەنیا سەدا 11ـی پرۆژەكە تەواو كراوە.
جەعفەر گورگۆ بەهۆی ئەو چەمەوە تائێستا شەش جار ئاو چۆتە ناو ماڵەكەی لە كاتی بارانبارینی بەخوڕ و تەنیا یەك جار بە بڕی 500 هەزار دینار قەرەبووكراوەتەوە، "28 ساڵە لێرە دەژیم، هێندە ناخۆشیم بینیوە بە چەند كاتژمێرێك قسەكردن تەواو نابێت، لەو شەش جارەی ئاو چۆتە ماڵمانەوە تەنیا منداڵەكانم رزگاركردووە، هەرچی شتێكم هەبووە هەمووی لەناوچووە وەك؛ تەلەفزیۆن و سەلاجە و ناوماڵ".
وەرزی هاوینی ماڵی جەعفەر لە زستانەكە خۆشتر نییە، "هاوینان لەبەر بۆنی ناخۆش ناتوانین لەبەر موبەریدە دابنیشین".
لە لافاوەکەی ڕۆژی ١٩-٣-٢٠٢٤ لە دهۆک، جارێکی دیکە چەمی هشکەڕوو بووەهۆی سەرچاوەی نەهامەتی و زیانگەیاندن بە هاوڵاتییان، زۆربەی ئەو ماڵانەی لە لافاوەکەدا زیانیان پێگەیشت ئەوانەن کە لە چواردەوری ئەو چەمەدان، لەو لافاوەدا ٣ کەس گیانیان لەدەستداو ٥٠ ئۆتۆمبێل و ١٦٠ خانوو زیانیان پێگەیشت، هەروەها ١١ کەس برینداربوون.
بێوار عەبدولعەزیز، بەرپرسی ڕاگەیاندنی بەرگری شارستانی دهۆک بە پەرەگرافی وت "دوو کەس لە گەڕەکی نزارکێ لە ئاودا خنکان، کەسێکی دیکەش هەربەهۆی لافاوەکەوە کارەبا گرتی و دواتر بەهۆی سەختی برینەکەی گیانی لەدەستدا، 120 کەسیش رزگارکران".
ئیسماعیل مستەفا، لێپرسراوی ڕاگەیاندنی سەرۆكایەتی شارەوانی دهۆك بە پەرەگرافی وت، ئەركی ئەوان تەنیا ئەوەیە چەمەكە پاكبكەنەوە و دیوار لە دەوروبەری چەمەكە دروستبكەن، هەموو ساڵێك پاكیدەكەنەوە لە وەرزی بارانباریندا و ساڵی رابردوش 500 مەتر چوارگۆشە دیواریان دروستكردووە، لەو شوێنانەی ئاوی چەمەكە نزیكە لە ماڵان تا نەبێتە لافاو و زیانیان پێنەگەیەنێت.
"بەدڵنیاییەوە زۆرباش و نایابە ئەگەر دووبارە ئیش لەسەر پڕۆژەكە بكرێت" بەوتەی ئیسماعیل.
بەپێی بەدواداچونەكانی پێشتری پەرەگراف چەندین پڕۆژەی گەورە و ستراتیژی چەندین ساڵە لە دهۆك تەواو نەكراون.
تاهیر سەعید، دانیشتوی ناوەندی شاری دهۆكە و ماڵەكەی 300 مەترێك دوورە لە چەمی هشكەڕوو، دەپرسێت بۆچی ساڵانە سەدان پڕۆژەی جۆراوجۆر لە دهۆك جێبەجێ دەكرێن و چەمی هشكەڕوو پشتگوێ دەخرێت؟، هەر خۆیشی وەڵامدەداتەوە و دەڵێت ئەگەر پارە نییە و بارودۆخی دارایی خراپە، ئەوا با هەر ساڵێك و تەنیا كیلۆمەترێکی پرۆژەكە تەواو بكەن.
"بۆنی ئەم چەمەكە وەكو ژەهر وایە، كاریگەری لەسەر هەموو خەڵك هەیە و تەنانەت ئەگەر ئاوی چەمەكە ریسایكلین بكرێت ئەوا سوودی زۆری هەیە" تاهیر پێشیوایە چەمەكە شایەنی گرنگی پێدانە، چونكە دەتوانن وەك پرۆژەیەكی گەشتیاری سودی لێببینن كە دیمەنێكی زۆر جوان دەداتە شار.
بەپێی ئەو زانیارییانەی پەرەگراف لە سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە دەستی كەوتووە، هۆكاری وەستانی پرۆژەی چەمەكە لەبەرئەوەیە دەبوو پێشتر سێ پۆند بۆ گلدانەوەی ئاوەكەی دروستبكرێت، بەڵام کە قەیرانی دارایی سەریهەڵدا بودجەكەی بۆ پێداویستی و كەرتی دیكە تەرخانكراوە.
زیاتر لە 930 پرۆژەی جۆراجۆر لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ پارێزگای دهۆك چووەتە بواری جێبەجێكردنەوە، بەڵام چەمی هشكەڕوو-ـی تێدا نییە.
ماجد سەید ساڵح، جێگری پارێزگای دهۆك بۆ كاروباری تەكنیكی بۆ پەرەگراف وتی "جارێ هیچ شتێكمان لەبەردەستدا نییە بۆ تەواوكردنی پرۆژەی چەمی هشكەڕوو، ئەوەش لەبەر ئەوەی پرۆژەی گرنگترمان هەیە بۆ خەڵك"، دەشڵێت ئێستا زیاتر گرنگی بە پرۆژەكانی ئاو، كارەبا، رێگاوبان و تەندروستی دەدەن.
"ئەو پرۆژەیە پێویستی بە بودجەیەكی زۆرە و لە ئێستاشدا ئەو پارەیە نییە، بۆیە راگیراوە" بەوتەی سەید ساڵح، كە ئاماژەی بەوەکرد ئەوە لەكاتێكدایە حكومەتی عێراق بە دروستی شایستە داراییەكانی هەرێم نانێرێت.
هەردوو حكومەتی فیدراڵی عێراق و هەرێمی كوردستان لەسەر جێبەجێكردنی بڕگەكانی یاسای بودجە و دۆسیەی رادەستكردنی نەوت و پاكتاوی شایستە داراییەكانی پێشتر و چەند دۆسیەیەكی دیكە هێشتا ناكۆكن و پشكی هەرێم لە بودجەی عێراق بە تەواوی خەرجناكرێت، بەوشێوەیەی لە یاسای بودجەدا هاتووە.
جێگری پارێزگار دەڵێت "پرۆژی چەمی هشكەڕوو هیچ كێشەی نەبوو، بەڵام بەهۆی قەیرانی دارایی و سەرهەڵدانی شەری دژ بە داعش وەستا، هەر كاتێك دۆخی دارایی هەرێم باش بوو و پارەمان بۆ دابینكرا بەدڵنیایەوە ئەم پرۆژەیە جێبەجێدەكرێت، كە دیزاینەكە بەوشێوەیەیە ئاوی زێراب و ئاوی باران لێكجیادەكرێنەوە، جگە لەمەش دەكرێتە پرۆژەیەكی گەشتیاری گرنگ".
پارێزگای دهۆك، لە حەوت قەزا و 31 ناحیە پێكهاتووە، هەرچەندە هاوسنورە لەگەڵ وڵاتانی توركیا و سوریا، دوو دەروازەی سنوری فەرمیی تیادایە و بەرهەمهێنەری زیاتر لە نیوەی نەوتی هەرێمی كوردستانە، هەژارترین پارێزگای هەرێمە بەپێی ئامارەكانی دەستەی ئامار و ژمارەی دانیشتوانی زیاتر لە ملیۆنێك و 400 هەزار كەسە، سەرباری لە خۆگرتنی هەزاران ئاوارەی ناوخۆی عێراق و پەنابەری خۆرئاوای كوردستان.