پەرەگراف- عەممار عەزیز
خەمەكانی جیهاد رەڤو یەك و دوو نین؛ لە سۆراغی كەسوكارییەوە، بیرێكیشی لای چارەنوسی ژیانە كاتییەكەی ژێر خێوەتە، كە دەیەیەكی خایاندووە و هێشتا نازانێت رووبكاتە كوێ.
حكومەتی فیدراڵی عێراق، تەنگی بە ئاوارەكانی ژێر خێوەت هەڵچنیوە و رۆژ دوای رۆژ یەكێك لە خزمەتگوزارییەكانیان لێ دەسەنێتەوە، تا ناچاربن بگەڕێنەوە زێدی خۆیان، لە كاتێكدا ماڵ و حاڵی زۆرێكیان وێرانەیە، وەك جیهاد.
"گوندەكەم بە تەواوی وێرانە، وەكو ناوچەیەكی وێرانەش ناسێندراوە، خانووم نییە تا بۆی بگەڕێمەوە" جیهاد رەڤو (49 ساڵ) بۆ پەرەگراف وای وت. ئەو خەڵكی گوندی كۆجۆ-ـیە.
كۆجۆ ناوچەیەكی ناسراو و دیاری قەزای شنگالە، بەهۆی ئەو وێرانكاری و توندوتیژییەی روبەڕوی بۆتەوە لە كاتی هێرشەكانی 3ـی ئابی 2014ـدا، كاتێك ڕێکخراوی تیرۆریستیی داعش زۆربەی پیاو و گەنجانی ناوچەكەی گولـلەباران كرد و مێینەكانیشی بە منداڵەكانەوە رفاند.
جیهاد خێزاندارە، هاوسەر و سێ منداڵەكەی لە ژێر دەستی داعش دەرهێنراون، كە دوو كچ و كوڕێك بوون، ئەوەش دوای ماوەیەك لە رفاندنیان، بەڵام هێشتا برینەكەی ئەو ساڕێژ نەبووە، "دایك و باوك و دوو برا و خوشكێكم وا 10 ساڵە بێسەروشوێنن و چارەنوسیان نازانم".
ئەو هاوڵاتییە ئێزیدییە، ساڵانێكە عەوداڵی ئەو بەڵێن و ئاواتانەیە كە سیاسییەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان لە ساڵیادی هێرشەكانی داعش بۆ شنگال لە چوارچێوەی بەیاننامەدا بڵاویدەكەنەوە، وەك دۆزینەوەی رفێنراوان، كۆتایی ئاوارەیی، ئاوەدانكردنەوە و قەرەبووكردنەوەو دابینکردنی سەقامگیریی، بەڵام هیچیان لە واقیعدا بۆ جیهاد نەهاتوونەتەدی.
چەكدارانی داعش، 10 ساڵ لەمەوبەر و دوو مانگ دوای داگیركردنی شاری موسڵ، لەناكاو هەڵیانكوتایە سەر قەزای شنگال، نیشتمانی زۆرینە ئێزیدی، بەهۆیەوە زیاتر لە هەزار هاوڵاتی ئەو كەمینە ئاینییە كوژران، شەش هەزار و 417 لە نێر و مێ بە گەورە و منداڵەوە ڕفێنران، زیاتر لە 350 هەزاریان ئاوارە و دەیان هەزاریان بەرەو دەرەوەی وڵات ناچار بە كۆچکردن بوون، جگە لە وێرانبونی شارەكە، ئەوەش بەپێی ئامارە رەسمییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان.
شەهاب ئەحمەد، بەڕێوەبەری لقی شنگالی فەرمانگەی كاروباری رزگاربوان بۆ پەرەگراف وتی "بڕیاردراوە بە پاداشتكردنی ئەو كەسانەی زانیاری لەسەر رفێنراوان بە حكومەت دەدەن، ئەمەش هەنگاوێكی زۆر باش دەبێت بۆ رزگاركردنی رفێنراوان كە تائێستا چارەنوسیان نادیارە و ژمارەیان زیاتر لە دوو هەزار كەس دەبێت، لە كۆی رفێنراوانی ئێزیدی".
بەپێی یاسای ژنانی رزگاربوی ئێزیدی، كە تایبەتە بە قەرەبووكردنەوەی رزگاربوانی دەستی داعش لە ئێزیدی، توركمان، كریستیان و شەبەك به ئامانجی دابینكردنی ژیانێكی شایسته و دوباره تێكه‌ڵكردنه‌وه‌یان به كۆمه‌ڵگە، تیایدا جەختكراوەتەوە لە پێویستی گەڕان و دۆزینەوەی رفێنراوان.
"پاڵپشت بەو یاسایە تائێستا مووچەی مانگانە بۆ نزیكەی هەزار و 700 رزگاربوو بڕاوەتەوە، ئەوانەشی ماونەتەوە و هێشتا مامەڵەكانیان تەواو نەبووە یان بەشێكیان لە دەرەوەی وڵاتن، هەركاتێك مامەڵەیان تەواو بوو ئەوانیش مووچە وەردەگرن" بەوتەی شەهاب ئەحمەد. جگە لە دابەشكردنی زەوی نیشتەجێبون لە قۆناغی یەكەمدا بۆ 262 رزگاربوو.
هەزاران خێزانی ئێزیدی، لەپاڵ نادیاریی چارەنوسی ئازیزانیاندا، دەیەیەكە لە تەحەدی ئاوارەییدان، بەوپێیەی لە كۆی 630 هەزار ئاوارە سەدا 30ـیان ئێزیدیین و بەشێكیان لە كەمپەكاندا دەمێننەوە، بەپێی ئامارەكانی حكومەتی هەرێم کە لە سەرەتای ئەمساڵدا بڵاویكردەوە.
"10 ساڵە لە ناخۆشترین ژیانداین، دەمانەوێت بگەڕێینەوە و ژیانێكی سەقامگیرمان هەبێت، بەڵام گوندەكەم وێران بووە، بۆیە گەڕانەوە بۆتە خەونێك و رەنگە نەیەتەدی" جیهاد رەڤو وادەڵێت، تەنیا چاوەڕوانی ئەوەیە هێندە بارودۆخەكە گونجاو بێت بەبێ كێشە بتوانێت ئەو ژیانەی ماویەتی لە زێدی خۆیدا بەسەریببات.
حكومەتی فیدراڵی عێراق، بڕیاریدابوو لە كۆتایی تەمموزی ئەمساڵ كۆتایی بە دۆسیەی ئاوارەیی بهێنێت، لە بەرانبەر پێدانی چوار ملیۆن دینار و چەندین هاوكاری دیكە بە هەر خێزانێك، لەو چوارچێوەیەشدا تەمموزی ئەمساڵ هیچ كەمپێكی لە سلێمانی نەهێشت.
پیر دەیان جەعفەر، بەڕێوەبەری فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەران و وەڵامدانەوەی قەیرانەكان سەر بە حكومەتی هەرێم بۆ پەرەگراف وتی "بڕیارەكەی حكومەت بۆ داخستنی كەمپەكان بەقسەی وتەبێژی وەزارەتی كۆچ درێژكراوەتەوە بۆ كاتێكی تر تا ئاوارەكان دەرفەتیان هەبێت مامەڵەی گەڕانەوە تەواو بكەن".
جیاواز لە هەرێمی كوردستان، زۆربەی كەمپەكانی ئاوارەکان لە پارێزگاكانی عێراق داخراون و خەڵكەكەی گەڕێنراونەتەوە، بەڵام ئەوانەی هەرێم، بە تایبەت ئێزیدییەكان بە پاساوی وێرانكارییەكانی شەڕ، روخانی خانوەكانیان و كێشەكانی ئێستا لە ئیداری و ئەمنییەوە، نایانەوێت بۆ زێدی خۆیان بگەڕێنەوە.
لێپرسراوەكەی كۆچ سەر بە حكومەتی هەرێم رونیكردەوە، دوو هۆكاری سەرەكی هەن لە بەردەم نەگەڕانەوەی ئاوارەكاندا، ئەوانیش "چارەسەرنەكردنی كێشەی ئیداری و كەمی خزمەتگوزارییە لەگەڵ ئەمنی، چونكە تائێستا بەتەواوی ناوچەكانیان سەقامگیر نییە و ژمارەیەك هێزی چەكدار لەوێن كە نابێت لە شنگال دەسەڵاتداربن".
حكومەتی هەرێم داوایكردوە مینحەی گەڕانەوە، لە چوار ملیون دینارەوە زیاد بكرێت بۆ بڕێك كە پێداویستی ئاوارەكان دابینبكات، وەك پیر دەیان وتی، لە هەمووشی گرنگتر ئەوەیە ئاوارەكانی دەرەوەی كەمپ لە بڕیارەكە سوودمەندبن، چونكە پێشتر مینحەكە بۆ ئاوارەكانی دەرەوەی كەمپ نەبوو.
بەپێی دوایین ئاماری فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەران و وەڵامدانەوەی قەیرانەكان كە بە پەرەگراف دراوە، لە ماوەی 10 ساڵی رابردوودا، زیاتر لەسەدا 30ـی ئاوارەكانی ئێزیدی گەڕاونەتەوە.
قەزای شنگال قەیرانی ئیدارەدانیشی هەیە، زیاتر لە حەوت ساڵە دوو ئیدارەی هەیە (یەكێكیان لە دهۆك دەوام دەكەن و ئەویتر لەناو شنگال) و كەسیان دان بە یەكتریدا نانێن، لەكاتێكدا ئیدارەیەكی نوێش پێكهێنراوە بەڵام بەهۆی ململانێ و ناكۆكیی حزبە سیاسییەكانەوە هێشتا دەستبەكارنەبون.
محەمەد جاسم، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای نەینەوا بۆ پەرەگراف وتی "یەكێك لە پرسە هەرە گرنگ و ستراتیژییەكان لای ئێمە دانانی ئیدارەیەكی تازەیە بۆ قەزای شنگال، چونكە دانانی ئیدارەیەكی تازە دەبێتە هۆكارێك كە زۆرینەی كێشەكان چارەسەر بكرێن".
لە سەرەتای تەمموزی ئەمساڵ، ئەنجومەنی پارێزگای نەینەوا لەگەڵ ژمارەیەك یەكەی ئیدارەی دیكەدا، قایمقامی شنگال و بەڕێوەبەری دوو ناحیەی قەزاكەی هەڵبژاردن، بەڵام نیوە كۆ یەكی ئەندامانی ئەنجومەن ئامادەی پرۆسەكە بون و ئەوانیتر كە چەند كوتلەیەكن لە نێویاندا پارتی دیموكراتی كوردستان، دژی ئەو هەڵبژاردنەن و دۆسیەكەیان گەیاندۆتە دادگای فیدراڵی.
"دانیشتنەكەی ئەنجومەن كە سەیدۆ خەیری بە قایمقامی شنگال هەڵبژارد، دانیشتنێكی یاسایی و دەستوری بوو، بەڵام هێشتا ئەو كەسانەی هەڵبژێردران دەستبەكارنەبوون هەرچەندە ئێمە سورین لەسەر دەستبەكاربونیان" بەوتەی جاسم، كە لە كوتلەی یەكێتییە و لەو پرۆسەیەدا چەند پۆستێكیان بەركەوتووە.
هەردوو حكومەتی عیراق و هەرێمی كوردستان، دەربارەی شنگال وەك ناوچەیەكی جێناكۆك لە ساڵی 2020ـدا رێككەوتننامەیەكیان واژۆكرد بۆ پێكهێنانی ئیدارەیەكی نوێ، دوبارە ئاوەدانكردنەوەی قەزاكە و رێكخستنەوەی دۆسیەی ئەمنی، بەڵام رێككەوتننامەكە جێبەجێنەكرا.
ململانێی سیاسیی و بەڵێنی زۆر لە ساڵیادی هێرشەكانی شنگال بە گوێی ئێزیدییەكاندا دەدرێت؛ جیهاد ساڵانێك چاوەڕێی ئەوەبوو لە جێی گوندی كۆجۆ گوندێكی نوێ دروستبكرێتەوە، بەڵام تەنیا بلۆكێكیش نەخراوەتە سەر بلۆك.
"هەموو ئەوەی وتراوە درۆ بوو، تەنیا موچەیەكی مانگانە بۆ رزگاربوانی دەستی داعش خەرجدەكرێت، نازانین غەمی چی بخۆین، ئەوانەی چارەنوسیان نادیارە، یان ئیدارەی تازە، یان ئاوەدانكردنەوەی شنگال.. هەمووی بەبێ چارەسەر ماوەتەوە، ئەمەیە حاڵی ئێمە" جیهاد رەڤو وای وت.